28.03.1924
Neðri deild: 35. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 438 í C-deild Alþingistíðinda. (2069)
91. mál, skipun barnakennara og laun þeirra
Ásgeir Ásgeirsson:
Það er nú búið að taka margt fram af því helsta, sem við kemur þessu máli, en þó mun jeg eigi láta það fara svo til atkvæða, að jeg segi ekki nokkur orð um það.
Hjer er komin fram ný brtt. frá fjvn., sem frv. er upphaflega komið frá. Í öðru orðinu er sagt um þessa brtt., að hún sje aðeins formsatriði, en í hinu er hún talin þýðingarmikil og mjög nauðsynleg. Fræðslumálastjóri hefir nú fult leyfi til þess að setja óþarfa kennara frá kennarastarfi, og ef þetta á aðeins að vera formsatriði, er óþarft að vera að breyta þessu, og væri því hentast, að nefndin tæki brtt. aftur. En ef þetta er, sem mig grunar, ætlað til þess að taka þetta vald frá fræðslumálastjóra, en fá það í hendur skólanefndum, hygg jeg, að hv. nefnd sje komin inn á algerlega ranga braut.
Í fyrsta lagi hafa hvorki skólanefndir nje sveitarstjórnir þetta vald í neinum öðrum málum. Það hafa oft heyrst kvartanir víðsvegar að yfir embættismönnum ríkisins, t. d. prestum og læknum, en jafnan gengið tregt að fá þá svifta embættum; þó held jeg, að það hafi aldrei komið til mála að taka afsetningarvaldið frá stjórninni og fá það í hendur t. d. hreppsnefndum. En hjer er þetta gert, og það án þess, að nokkur umkvörtun hafi komið fram, nema ef vera skyldi við síðustu umr. þessa máls, er beint var til fyrv. stjórnar. Þó á með brtt. að taka þetta vald frá fræðslumálastj. og fá það í hendur sveitarstjórnum. Hví á nú, þegar stjórnarskifti eru orðin, að svifta núverandi stjórn þessu valdi? Hæstv. atvrh. (MG) sagði, að það þyrfti að veita sveitarstjórnum þetta vald, til þess að þær gætu losnað við óþarfa kennara. Þær geta það nú þegar; þar er eigi stærri steini að velta en hæstv. forsrh. (JM), sem flestir þm. bera fult traust til í þessum efnum. (TrÞ: Ekki allir.) Jú, að minsta kosti þeir, sem hafa stutt hann upp í stjórnarsessinn. Jeg sje ekki ástæðu þessara manna til þess að vera að koma með dularbúna vantraustsyfirlýsingu á þá stjórn, sem þeir eru nýbúnir að styðja til valda. Jeg er enginn stuðningmaður núverandi stjórnar, en jeg treysti henni vel til þess að fara með þetta mál og dæma rjett um ákærur skólanefnda á kennarana. Jeg álít þetta alls ekki vera formsatriði, heldur allverulega efnisbreytingu, enda sjest það ljóslega á brtt. sjálfri, en eigi síst á fylgi hins alkunna mentafrömuðar, hv. þm. Borgf. (PO), við þessa brtt. Hann fylgir henni ekki vegna þess, að hún sje aðeins formsbreyting, eins og sumir aðrir hv. þm. Nei, það er vegna þess, hvert ágætis tækifæri þarna býðst skólanefndum og sveitastjórnum að losna við alla kennara, ef þeim byði svo við að horfa. Fylgi hv. þm. Borgf. við þessa brtt. er skýr sönnun þess, að flutningur afsetningarvaldsins í hendur sveitastjórna sje hættulegur fræðslumálunum, enda er hjer alls ekki um neinn sparnað að ræða, ef till. er formsatriði, og heldur hefir enginn flm. brtt. fært rök fyrir því, að svo sje. Ef í frv. og brtt. væri fólginn raunverulegur spámaður, þá væri ekki vandi að bjarga ríkissjóði við. Þá þyrfti ekki annað en að taka af honum öll útgjöldin og færa þau yfir á sveitarstjórnirnar, en þær gætu svo jafnað þeim niður á heimilin í hverju hjeraði!
Það hafa verið borin fram mörg sparnaðarfrv., sem meira eru verð en þetta. í þeim flestum er gert ráð fyrir að leggja niður embætti, en hjer á aðeins að flytja útgjöldin til, og mun það verða til þess, að sveitarstjórnirnar velta þeim yfir á heimilin, og verður þá kenslan ennþá dýrari en áður. Núverandi fyrirkomulag fræðslumálanna er sparnaðarfyrirkomulag. Heimilin komast af með miklu minna fje til barnafræðslunnar en ella. Verði þetta frv. að lögum, þyrfti miklu meira fje en áður úr sveitarsjóðunum, en mörg heimili eru þess ekki megnug að leggja það af mörkum, sem til þarf, til þess að afla börnunum þeirrar fræðslu, sem lög standa til. Afleiðingin af þessu er skýr og glögg: barnafræðslan fellur niður, og þá verða börn þeirra kjósenda, sem hafa sent þessa menn á þing, ólæs og óskrifandi eftir sem áður. Nú um nokkur ár hefir það varla þekst, að börn væru fermd ólæs eða óskrifandi, en komist þetta á, mun þeim fara sífjölgandi.
Jeg mun svo ekki fara fleiri orðum um þetta mál, þar eð aðalástæðurnar með og móti frv. hafa verið ræddar, en jeg vil aðeins benda á það, að frv. þetta er alllævíslega samið. Skólanefndunum er gefin heimild til þess að losa sig við kennarana, án þess fært sje fyrir þá að skjóta, nauðsyninni undir dóm fræðslumálastjórnarinnar, en um leið er reidd að sveitarstjórnunum sú svipa að taka á sig ½ dýrtíðaruppbót kennaranna, til þess að þær noti betur þessa heimild. Enda hefir hv. þm. Borgf. lýst yfir fylgi sínu við frv. af þeirri einu ástæðu. Jeg skal ekkert um það segja, hvort frv. verður samþ., en hitt er víst, að bæði kennarar og skólamenn óska þess ekki. Þeir vilja heldur, að höggvið sje hreinlega á sjálfan stofn fræðslulaganna en að það sje verið að kvista af honum grein eftir grein, þangað til stofninn fúnar niður. Jeg vil benda á, að þetta fræðslufyrirkomulag hjá okkur er ekki gamalt og hefir því ekki, eins og áðan var sagt, rjett venjunnar; en það hefir og á sjer annan rjett, — rjett hins nýja tíma, og af þeirri staðreynd, að þetta fyrirkomulag er nýtt, er einmitt ástæða til þess að ætla, að það sje ekki óþarft, heldur sje það stakkur, sniðinn eftir vexti og ásigkomulagi íslensks þjóðfjelags.