14.03.1924
Neðri deild: 23. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 646 í C-deild Alþingistíðinda. (2270)
39. mál, kosningar til Alþingis
Jón Baldvinsson:
Það eru sjálfsagt allir sammála um þá breytingu á kosningalögunum, sem fer fram á, að skifta megi hreppum í undirkjördeildir. Þessi breyting kemur sjer sjálfsagt mjög vel, þar sem svo hagar til, að fjarlægðir eru miklar eða stór vatnföll, sem tálmað geta sókn á kjörstað. Og ekki kemur þetta í bág við hagsmuni annara kjósenda, en er einungis til hægðarauka á þeim stöðum, sem svona er ástatt um, og jafn tryggilega um kosninguna búið sem annarstaðar.
En þetta verður ekki sagt um aðrar breytingar, frv., því þó að segja megi, að þær sjeu einum til hagræðis, þá eru þær öðrum til óþæginda, og á jeg hjer aðallega við þá tillögu að flytja kjördaginn við almennar kjördæmakosningar frá 1. vetrardegi yfir á sumar. Við 2 nefndarmenn, hv. 4. þm. Reykv. (MJ) og jeg, höfum ekki getað fallist á þessa breytingu og teljum hana vera til svo mikils óhagræðis fyrir mikinn þorra kjósenda, að það yrði tvímælalaust til ills að samþykkja hana. Aðalástæðan fyrir færslu kjördagsins, sem flestir minnast á, er veðráttan, að um veturnætur sje allra veðra von, einkum á Norðurlandi. Vitanlega má halda þessu fram, en þetta ákvæði um kjördaginn hefir staðið nú um hríð, og hefir ekki heyrst, að það hafi komið nokkursstaðar að verulegu meini, heldur virðast kjósendur hafa yfirleitt unað því vel. Það mun einnig vera svo um alt land, að á þeim tíma geta menn frekar sótt kjörfund og fylgst með öllum undirbúningi undir kosningar, því kosningarathöfnin sjálf er ekki nema lítill hluti kosninganna, og má því athuga, hvort undirbúningurinn undir þær kemur á heppilegum tíma. Verði kosið um mánaðamótin júní-júlí, kemur kosningaundirbúningurinn á svo dýrmætan tíma, að það mun verða landsmönnum til stórmikils fjártjóns, ef þeir sinna þá kosningum og undirbúningi undir þær, en haustið er aftur á móti miklu heppilegra til þess.
Á það má einnig minnast, að allur þorri fólks í sjávarhjeruðum er dreifður um þetta leyti út um alt land í atvinnu og atvinnuleit. Sjómenn eru þá t. d. farnir vestur og austur, menn og konur dreifast út um sveitirnar til ýmissa starfa, og er þessu fólki þá gert mjög erfitt að neyta kosningarrjettar síns. Jeg heyri einhvern minnast á atkvæðagreiðslu utan kjördæmis, en ef menn vilja kynna sjer, hvernig sá rjettur er notaður alment, munu menn sjá, að það er ekki ýkja mikið. Og þótt mikil þátttaka hafi verið í síðustu kosningum, og mörg skrifleg atkvæði, mun það stafa af heimakosningunum og því, að flokkarnir hafa beinlínis látið sækja atkvæði heim til manna.
Það er yfirleitt flest, sem mælir á móti breytingunni. Þessi kjördagur hefir nú verið lögákveðinn síðan 1909, og hefir ekki borið á neinni óánægju með hann meðal kjósenda. Og sjálfsagt hafa þeir, sem þennan kjördag samþyktu, þekt tíðarfarið jafnvel og þeir, sem nú eiga sæti á Alþingi, og enginn heldur því fram, að tíðarfarið sje annað nú en þá var.
Þá kem jeg að því atriði, um rýmkun á úrskurði gildra seðla, sem háttv. 2. þm. Árn. gat um í ræðu sinni. Þær breytingar, sem þar er farið fram á, munu vera mótaðar af þeim röddum, sem fram komu að nýafstöðnum kosningum nú í haust. Töldu margir, að ákvæði laganna væru þar herfilega ströng og yrðu aðeins til þess að ónýta kosningarrjett margra manna. Jeg er því algerlega mótfallinn, að hjer verði gefinn lausari taumurinn en verið hefir. Ætti mönnum að vera það vorkunnarlaust að læra að inna rjett af hendi ekki vandasamara verk en þetta er, að merkja rjett seðil.
Meirihl. nefndarinnar leggur það til, að sú venja verði tekin upp, að seðill verði ekki úrskurðaður ógildur í tvímenningskjördæmi, þótt einungis einn sje kosinn. Þessu er aðeins einn nefndarmanna ósamþykkur, — háttv. 2. þm. Árn. —. Jeg ljet þetta atriði afskiftalaust í nefndinni, tel það fremur lítilfjörlegt og legst ekki á móti því.
Stórkostlegasta breytingin er sú, sem jeg hefi áður um rætt, að flytja kjördaginn á dýrmætasta annatíma ársins. Sá flutningur yrði til talsverðs óhagræðis fyrir þá, sem búa við sjávarsíðuna, og jeg hygg, að það yrði einnig til baga fyrir bændur. Hefi jeg átt tal við ýmsa menn úr sveit um þetta efni, og hefir þeim öllum borið saman um það, að miklar annir sjeu einmitt um þennan tíma. Er mín spá sú, að yrði þetta samþ. nú, þá mundi innan skamms koma kröfur um að breyta aftur í gamla horfið. Mætti vel svo fara, að Alþingi yrði að beygja sig fyrir þeim kröfum, en þá væri ver farið en heima setið.