29.04.1924
Neðri deild: 58. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 994 í B-deild Alþingistíðinda. (282)
1. mál, fjárlög 1925
Jakob Möller:
Jeg get verið þakklátur þeim hv. þm., sem hafa mælt á móti brtt. hv. fjvn. á þskj. 460, VI2, um að fella niður styrk til Guðmundar læknis Guðfinnssonar til augnlæknisnáms erlendis. Það er ekki sökum þess, að það sje borið fram af mjer, heldur sökum þess, að jeg er því eindregið fylgjandi, að hann fái að halda þeim styrk, sem síðasta þing veitti honum, og þá var það vitanlegt, að honum mundi ekki nægja eitt ár til þessa náms síns, og hann hefir treyst því, að hann fengi að halda þessum styrk á meðan hann væri að ljúka því. En meðmælin með þessum styrk til Guðmundar Guðfinnssonar eru um leið meðmæli með brtt., sem jeg flyt um samskonar styrk til Skúla læknis Guðjónssonar, til þess að ljúka heilbrigðisfræðinámi erlendis. Jeg veit ekki, hvort umsókn um þennan styrk hefir legið fyrir hv. fjvn. þessarar deildar. (TrÞ: Jú). Fyrst svo er, skil jeg ekki í, af hvaða ástæðum nefndin hefir ekki lagt til, að þessi styrkur yrði veittur eins og í fyrra. Það líta margir svo á, að einn augnlæknir gæti dugað, og við höfum hjer einn augnlækni. Það má vel vera, að svo sje, en jeg vil þó ekki taka í sama streng og þeir menn, sem því halda fram, því jeg hygg, að það væri gott að hafa augnlæknana fleiri en einn, svo nokkur samkepni gæti átt sjer stað á þessu sviði, og því vil jeg, að Guðmundi Guðfinnssyni sje veittur kostur á að ljúka námi sínu
En í þeirri grein læknisfræðinnar, sem Skúli Guðjónsson er að læra, eigum vjer engan sjerfræðing, en það er þó mjög nauðsynlegt, og þess vegna voru honum veittar 1800 kr. í fyrra. Hann sótti þá um 5000 kr. í eitt skifti fyrir öll, því hann vissi, að hann þurfti tvö ár til námsins, því til þess að vera viðurkendur sjerfræðingur í einhverri grein læknisfræðinnar er nauðsynlegt að stunda þá grein sjerstaklega í 2 ár eftir að hafa lokið venjulegu embættisprófi í læknisfræði. Og það er enginn vafi á því, að Skúla Guðjónssyni voru gefnar fylstu vonir um, að hann fengi að halda þessum styrk áfram, enda hefði engin meining verið fyrir hann að byrja á þessu námi, ef svo hefði ekki verið. Hann er líka fátækur maður og hafði stundað langt og dýrt nám og hafði nýlokið prófi þegar hann sigldi til þess að stunda sjerfræðinám sitt. Þau efni, sem hann sann að hafa átt einhverntíma, voru auðvitað gengin til þurðar fyrir löngu, og þessi styrkur, sem hann fær, nægir auðvitað hvergi nærri. Hann verður því að fá meira fje með lánum. Og hann segir, að sjer sje hrein og bein lífsnauðsyn að halda styrknum áfram, því annars verði hann að hætta námi, og er þá öllu því fje, sem hann hefir til þess varið, á glæ kastað og einnig styrk þeim, sem þingið veitti honum í fyrra.
Hann hefir undanfarið stundað nám í Þýskalandi og hefir nú þegar lokið við einn þátt fræðigreinar sinnar, og hann segir, að ef hann hefði haft nóg fje, þá hefði hann getað hagað því námi þannig, að það hefði orðið honum til miklu meira gagns, því hann hefir unnið að rannsóknum, sem hann hefði með nægu fje getað framkvæmt þannig, að þær ættu við staðhætti hjer, og hann harmar það mjög að geta það ekki.
Hjer er því miklu spilt, en jeg vona, að hv. deild láti sjer það að varnaði verða, svo hún eyðileggi ekki alt saman með því að svifta hann styrknum.
Þó Skúli Guðjónsson hafi þegar lokið við einn þátt náms síns í Þýskalandi, þá á hann þó eftir tvo þættina, sóttvarnar-hygienu og húsa-hygienu, og annan þáttinn ætlar hann að stunda í Danmörku og hinn í Englandi. Það er öllum kunnugt, að hús eru bygð hjer yfirleitt í blindni að því leyti, er við kemur heilbrigðisfræðilegum kröfum, jafnvel þannig, að líf- og heilsutjón getur af hlotist fyrir þá, sem í húsunum búa. Þeir, sem kunnugir eru hjer í bænum, vita, að þess eru mörg dæmi. Það er því mjög mikilsvert að fá sjerfræðing, sem geti leiðbeint mönnum í þessu efni. Sama má segja um hina grein sjerfræði hans. Menn eru hjer yfirleitt mjög ófróðir í þeim efnum. Einstöku læknar lesa að sjálfsögðu ýmislegt í þeirri fræðigrein heima hjá sjer, en þeir hafa samt sem áður ekkert tækifæri til þess að kynnast af eigin sjón því nýjasta, sem gert er í þeim efnum annarsstaðar.
Það munu máske einhverjir segja, að við höfum lengi komist af án sjerfræðings í þessari grein og við getum eins komist af nokkur ár enn án hans á meðan fjárhagurinn er svo þröngur. En þá er þess að gæta, að við höfum þegar byrjað á að styrkja mann til þessa náms, og spurningin er því um, hvort við eigum að kasta á glæ því fje, sem bæði ríkissjóður og hann sjálfur hefir til þess kostað, og fara svo eftir nokkur ár að senda nýjan mann til þess að byrja á þessu námi með nýjum kostnaði, því jeg efast ekki um, að þó styrkveiting þessi verði feld nú, þá mundi síðar horfið að því ráði að láta einhvern stunda þessa fræðigrein. En þar eð styrkveiting þessi var samþykt á þinginu í fyrra, hefi jeg ekki að svo stöddu ástæðu til að efast um, að svo verði einnig á þessu þingi, þegar hv. þm. hafa fengið nauðsynlegar upplýsingar í málinu.
Jeg hefi dirfst að bera fram eina brtt., sem ef til vill má segja, að snerti mig nokkuð, þar eð jeg fer fram á, að styrkur til blaðamannafjelagsins til þess að halda uppi frjettastofu verði hækkaður upp í 4 þús. kr.
Hv. Ed. hefir lækkað þennan styrk frá því, sem samþykt hafði verið hjer í þessari hv. deild, svo að hann er nú í fjárlagafrv. aðeins 2000 kr., en sú niðurfærsla er alveg sama og að fella styrkinn alveg niður. Blaðamannafjelagið rjeðist í þetta fyrirtæki í þeirri von að fá styrk til þess úr ríkissjóði. Fjelagið vonaðist eftir að fá 6 þús. kr., því það er eiginlega það minsta, sem hægt er að komast af með, og með minni styrk en 4 þús. kr. er ómögulegt að halda frjettastofunni uppi. Jeg vona því, ef hv. deild finst þetta fyrirtæki þess vert að styrkja það, þá taki hún skrefið fult og veiti því þessar 4 þús. kr., því alt annað er sama og að fella þessa styrkveitingu með öllu, og þá verður frjettastofan lögð niður og hætt við að haga þessu starfi eins og ætlað var og lýst var hjer við 2. umr. fjárlaganna. En þetta fyrirtæki á að vera að miklu leyfi í þágu atvinnuveganna og getur að ýmsu leyti orðið þeim að liði, t. d. með því að flytja fregnir um markaðshorfur o. fl. o. fl.
Þá á jeg eina brtt. enn, og hún er þess efnis að hækka laun landlæknis fyrir kenslu við ljósmæðraskólann úr 1000 kr. í 1500 kr. Eins og kunnugt er, hefir landlæknir undanfarið haft meiri laun fyrir þennan starfa sinn. Þau munu hafa verið mest 2000 kr. í fjárlagafrv. stjórnarinnar var þessi upphæð ákveðin 1500 kr., en hv. fjvn. lækkaði upphæðina niður í 1000 kr. En eins og kunnugt er, hefir starfið nú verið aukið, því námstími í ljósmæðraskólanum hefir verið lengdur. Það var tekið fram í umræðunum um ljósmæðraskólann, að það væri ekki ætlast til þess, að kenslulaun við hann hækkuðu. En með þessari brtt. er alls ekki farið fram á slíkt, heldur aðeins farið fram á það, að þau sjeu látin standa í stað. Námstími við ljósmæðraskólann hefir verið lengdur úr 6 upp í 9 mánuði. Starf landlæknis við hann hefir því verið aukið um 1/3. Eðlilegast hefði verið, að launin hefðu hækkað sem því svaraði; að minsta kosti hefði verið ástæða til þess, að þau væru látin standa í stað. En hv. fjvn. fer þveröfugt að. Hún lækkar launin að sama skapi sem starfið eykst. En úr því þingið lítur svo á, að landlæknir eigi að fá þóknun fyrir þennan starfa sinn, þá virðist það ekki ná nokkurri átt, að hún lækki þegar starfið eykst. Því hefir stundum verið haldið fram af einstökum mönnum, að þetta væri embættisskylda landlæknis, en þingið hefir aldrei treyst sjer til að halda slíku fram. Það sjá því allir, að það er helber fjarstæða að lækka þetta nú, enda mun landlæknir fastlega hafa búist við því, þegar frv. um ljósmæðraskólann kom fram, að þóknun hans yrði hækkuð.
Þegar hv. fjvn. kom fram með þessa lækkun hefir hún væntanlega búist við, að starfið yrði það sama og það hefir verið, því lenging kenslutímans var þá ekki endanlega samþykt í þinginu, svo jeg hygg, að nefndin vilji alls ekki leggjast móti þessari brtt. minni nú, þegar afráðið er, að starfið skuli aukið.
Þá er önnur brtt. um að greiða hjeraðslækni 1500 kr. fyrir kenslu hans við háskólann. Hann kennir þar aðra aðalgrein læknisfræðinnar, og er starf hans eins mikið og öðrum kennurum háskólans eru greidd fyrir full prófessorslaun.
Hv. frsm. fjvn. (ÞórJ) sagði, að ætlast væri til, að þessi kensla væri kvöð á hjeraðslækni. Er þetta þó hvergi ákveðið með lögum. Má þó að vísu líta svo á, að þetta starf sje kvöð á honum, er honum eru aðeins greiddar 1500 kr. fyrir það. Tekur það frá honum miklar tekjur, sem hann ella mundi geta haft af lækningastarfsemi. Raunar hygg jeg, að lækkunartill. hv. fjvn. sje þýðingarlaus og að honum verði greitt eins og áður, hvað sem ákveðið verður í fjárlögum nú. Býst jeg við, að hæstv. stjórn treystist ekki til annars en að taka þessa greiðslu upp í aukafjárlög.
Þá er styrkveitingin til stúdenta. Lít jeg svo á, að ríkissjóður sje skuldbundinn til að greiða stúdentum, sem við erlenda háskóla nema þær greinar, sem ekki eru kendar hjer, styrk, sem samsvari Garðstyrk, í fjögur ár. Margir hv. þm. hafa og látið sömu skoðun í ljós, og hygg jeg, að slíkt verði að standa. Tel jeg því víst, að till. hv. þm. Dala. (BJ) verði samþykt. Að lækka upphæðina frá því, sem hv. Ed. ákvað, kemur ekki til mála. Verður hún að skoðast sem áætlunarupphæð.
Um námsstyrk stúdenta hjer vil jeg undirstrika það, að hv. fjvn. hefir ekki ætlast til, að sá styrkur yrði lækkaður neitt frá því, sem nú er og ákveðið var í fjárlagafrv. hæstv. stjórnar. Hv. fjvn. hefir aftur á móti ætlast til, að eitthvað af upphæðinni yrði greitt annarsstaðar frá. Má þó telja óvíst, að hægt verði að fá nokkurt fje annarsstaðar frá. Er það óverjandi að minka námsstyrkinn um helming án þess að nokkrar reglur sjeu settar um það, hvernig honum skuli þá úthlutað, svo að hann megi koma að nokkru gagni. Jeg neita því ekki, að stúdentaframleiðslan er óþarflega mikil. Vil jeg þó ekki taka undir með þeim mönnum, sem mest harma hve náms- og fróðleiksfýsn manna vex; mjer er það í sjálfu sjer gleðiefni. En það má vel vera, að ríkinu sje það ofvaxið að styrkja alla stúdenta til náms. Þetta er mikið vandamál, sem jeg vænti, að hv. stjórn athugi vel og undirbúi fyrir næsta þing. Allar þær leiðir, sem stungið hefir verið upp á að halda, eru mjög varasamar og geðjast mjer ekki að þeim. Næst liggur að fara eftir prófi, þegar styrkur er veittur. Þó eru prófin enginn óskeikull kvarði á hæfileika manna. Oft kemur það fyrst í ljós, er stúdentinn kemur í háskólann, til hvers hann er nýtur. Yfirleitt er það reynsla manna, að góðir vísindamenn hafa ekki fengið nein fyrirtakspróf í undirbúningsskólunum. Þeir eru vanalega einhæfir menn. Ef styrkurinn væri einungis miðaður við prófin, er hætt við því, að miðlungsmennirnir yrðu best úti, en að mörg bestu vísindamannsefnin eyðilegðust. Einnig er það ískyggilegt að leggja styrkveitinguna í hendur kennaranna. Hjer er stórkostlegt vandamál, sem vel þarf að athuga áður en fullnaðarákvörðun verður tekin. Býst jeg við því, að önnur leið finnist ekki betri en að miða styrkveitinguna við efnahag nemendanna, og veita hann einungis þeim, sem fátækastir eru.
Mjer þykir leitt að sjá till. hv. þm. N.-M. (ÁJ) um að fella niður ritlaun til prófessors Sigurðar Nordals. Þessi till. hefir áður verið rædd hjer í hv. Nd. Kom þá í ljós, að meiri hluti þdm. er því fylgjandi, að lagt verði nokkurt fje af mörkum til þess að fá haldið prófessor Nordal við háskóla vorn. Væri æskilegt, að ekki þyrfti að eyða fleiri orðum í það mál. Kemur það undir atkv. hv. þdm. og þykist jeg sjá fyrir örlög þessarar tillögu. Annars vil jeg benda á, að við fyrri umr. þessa máls hjer í hv. Nd. fjellu orð um, að mjög óviðkunnanlegt væri, að menn seldu ættjarðarást sína fyrir fje. Þessi ummæli eru í fylsta máta órjettmæt. Ef prófessor Sigurður Nordal gengur að þessum boðum, er fórn hans mikil. Þó að honum yrði greidd þessi upphæð, sem hjer er farið fram á, eru laun hans þó mun lægri en þau, sem honum eru boðin í Kristjaníu. Hann tapar því bersýnilega við skiftin. Hjer er einnig aðeins um eins árs fjárveitingu að ræða. Hann tekur áhættuna, og hefir reynslan sýnt, að sú áhætta er gróflega mikil — nú orðið.