12.04.1924
Efri deild: 47. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 285 í D-deild Alþingistíðinda. (3173)
111. mál, söfnunarsjóður Íslands
Frsm. minnihl. (Jónas Jónsson):
Nefndin hefir haft mál þetta til athugunar og hefir meðal annars átt tal við 2 menn, sem mikið þekkja til sjóðsins, og hafa þeir gefið nefndinni skýrslu um starfsemi hans. Þessir menn eru þeir núverandi formaður sjóðsins, Vilhjálmur Briem, og stofnandi hans, Eiríkur Briem, sem hefir starfað við sjóðinn í 30 ár. Af upplýsingum þeim, er menn þessir hafa gefið nefndinni, er það ljóst, að Söfnunarsjóðurinn hefir nú að jafnaði um 100 þús. kr. til nýrra útlána. Þetta fje mun undanfarin ár mestmegnis hafa verið lánað til bæjanna, einkum Reykjavíkur. Sögðust báðir þessir menn, er að sjóðnum standa, mjög gjarnan hafa viljað lána sveitunum úr sjóðnum, en kváðu sjer sjaldan hafa borist beiðni þaðan. Kvaðst þó annar þeirra, Vilhjálmur Briem, hafa ýtt undir menn í sveitum til þess að nota sjóðinn. Hefir ekki orðið samkomulag um þáltill. í nefndinni. Er nefndin eiginlega þrískift, þó að nál. sjeu ekki nema tvö. Kemur það af því, að einn nefndarmanna, hv. 1. landsk. (SE) hefir skrifað undir annað nál. með fyrirvara. Tveir okkar nefndarmanna, Framsóknarmennirnir, álíta till. eins og hún var upphaflega borin fram, rjetta í eðli sínu, sem sje, að nú ætti að lána úr sjóðnum það fje, sem handbært er, til sveitanna. Einn nefndarmanna lítur svo á, að það eigi aðallega að lána sveitunum fjeð, en ekki eingöngu, og enn eru menn í nefndinni, er engu vilja breyta í þessu efni. Það hefir að vísu komið fram, að þeir viðurkenna, að veð í jarðeign sje tryggast, en benda á, að það kæmi fyrir, að sjóðnum áskotnaðist fje með því skilyrði, að það yrði lánað út til ákveðinna fyrirtækja. Álíta þeir því ekki heppilegt að ákveða sjerstaklega, að fjeð skuli lánað til sveitanna. því höfum við, 3. hl. nefndarinnar, breytt till. þannig, að sjóðnum yrði breytt svo, að lán til sveitanna fengju forgangsrjett. Jeg skal taka það fram, að höfuðtilgangur minn með till. þessari er sá að bæta úr mestu vandræðunum, þar sem nú um stund er ekki hægt að fá hjer hentug lán gegn veði í jarðeignum, og slík veðbrjef verða ekki seld í öðrum löndum sakir þess, hve óstöðugur gjaldmiðill okkar er. Aðalspurningin er því sú, hvort hv. deild vill stuðla að því, að Söfnunarsjóðurinn verði til þess að auka Reykjavík eða efla býlin í sveitunum. Jeg álít, að höfuðástæðan til þess að breyta eigi Söfnunarsjóðnum, sje sú, að það er ofvöxtur í Reykjavík og öðrum kauptúnum landsins. Þetta er ekki nýtt. Það hefir verið svo síðan um aldamót, að ráðandi menn bankanna hafa stutt að ofvexti bæjanna, en hafa ekkert um það hugsað að hlúa að sveitunum. Málið er einfalt eins og það liggur fyrir, og það er engin spurning um veðið, þó að reynt hafi verið að draga það inn í umræðumar, því að það er margviðurkent, að ekkert veð er tryggara en í jarðeign til sveita. Þeir, sem halda öðru fram, gera það af vanþekkingu. Og trausti sjóðsins spillir þetta ekki, eins og sumir hafa haldið fram, því að forstjórar sjóðsins hafa játað, að það sje síður en svo, að þeir hafi á móti veði í jarðeignum. Þeir álíta það betra en kaupstaðaveðin. Hinn aldurhnigni forstjóri sjóðsins, sem þykir vænt um hann, talaði svo um sjóðinn, að sjer væri ekki kært, að honum væri breytt að formi til. Hann hjelt því fram, sem rjett er, að sjóðurinn væri fyrst og fremst til þess að safna, til þess að geyma fje á vöxtum. Og hann lítur svo á, að það skifti ekki máli, hvar peningarnir standi, ef aðeins tryggingin er í lagi. Jeg skal játa, að þetta er að mörgu leyti rjett, frá sjónarmiði innieigenda, en þar af leiðir ekki, að þjóðin sætti sig við það, að sjóðnum sje til lengdar beitt í þá átt, að lánað sje út á veð, sem eru lakari en önnur veð. Er því að mínu viti ómögulegt að vera á móti tillögunni, nema menn vilji ekki láta sveitirnar hafa forgangsrjett að þessum 100 þús. kr., en vilji heldur stækka kaupstaðina.
Þar sem jeg hefi leitt rök að því, að þau veð, sem sveitamenn hafa að bjóða, eru betri og tryggari en önnur veð, getur ágreiningur ekki staðið um annað en það, hvort styðja beri að því, að bæirnir vaxi eða sveitirnar. Mál þetta skýrist dálítið frekar við það, að þann mann hjer í hv. deild, sem mest er á móti því, má telja sem fulltrúa bæjanna hjer á þinginu, og hefir að því leyti, sem hann hefir haft ráð á landsfje, hlynt sjerstaklega að viðgangi bæja og atvinnurekstri þeirra.
Hverjar eru ástæður fyrir því, að sveitirnar hafa notið þessa sjóðs svo lítið hingað til, úr því að þær hafa í raun og veru tryggari veð að bjóða? Jeg hygg, að þær sjeu aðallega tvær. Sjóðurinn starfar í kyrþey, og á þann hátt, að sjerstaklega launamönnum landsins er kunnugt um hann; hafa þeir oft fengið þar lán til húsabygginga. Enda játaði forstjóri sjóðsins, að meirihluti eigna hans stæðu í lánum hjer í Reykjavík. Aftur á móti er sjóðurinn óþektur úti um landið, menn hafa ekki hugmynd um tilveru hans. Mjer er sagt, að í sveit nokkurri, ekki langt frá Reykjavík, sje bóndi einn frægur fyrir það að hafa fengið lán úr Söfnunarsjóði. þetta hefir þótt svo mikið snildarbragð, að það einkennir manninn frá öðrum. Hin ástæðan er sú, að Reykjavík hugsar fyrst og fremst um sig, enda er hún nær sjóðnum. Er það tæplega af tilviljun, að einstakir þingmenn setja sig á móti þessari breytingu. Þeir eru fulltrúar fyrir þann hugsunarhátt, sem vill halda veltufje bankanna innan Reykjavíkur. Í þeim endurspeglast Reykjavíkurvaldið.
Jeg hygg, að jeg hafi nú á þessu stigi málsins leitt nægileg rök fyrir rjettmæti þesarar till. Í henni felst ekkert annað en það, að sveitirnar eiga að fá forgangsrjett að sjóðnum gegn jöfnum tryggingum. Hjer er engin tilraun gerð til að breyta tryggingarskilyrðum.