14.04.1924
Neðri deild: 50. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 1367 í B-deild Alþingistíðinda. (664)
5. mál, vegalög
Fjármálaráðherra (JÞ):
Jeg skal taka það strax fram í tilefni af ummælum hv. 2. þm. Rang. (KlJ), að jeg saka ekki hæstv. fyrverandi stjórn um það, sem mjer þykir áfátt um undirbúning þessa máls. Jeg skil það vel, að það verður að koma frá stjórninni eins og það er búið í hendur hennar af þeim framkvæmdarstjóra, sem þetta heyrir undir.
Um Holtaveginn skal jeg taka það fram, að jeg tel í alla staði sanngjarnt, að landssjóður kosti endurlagningu hans einn, annaðhvort upp frá þessu eða frá upphafi, að því leyti sem þátttaka sýslunnar hefir orðið til þess, að útgjöld hennar til vega hafa farið úr hófi.
Þarna hagar svo til, að líta verður á lagningu þessa vegar eins og um nýjan veg væri að ræða. Gamli vegurinn var þannig gerður, að ógerningur var að halda honum við sem akfærum þjóðvegi eftir að bifreiðaferðir hófust, og eru því ástæður hinar sömu sem enginn vegur hefði verið þarna áður og þyrfti nýjan veg. Það er og sjerstakur tilkostnaður við þennan veg, að venjulegt vegarefni er ekki til þar um slóðir. Þetta skal jeg standa við hvenær sem er.
En þó að svona sjerstaklega standi á um einn sjerstakan veg, get jeg ekki fallist á að skella öllu viðhaldi veganna yfir á ríkissjóð með einu lagaákvæði. Um Fagradalsbrautína gegnir öðru máli; hún er ekki sambærileg Holtaveginum. Jeg spurði hv. 1. þm. S.-M. (SvÓ) um kostnað Suður-Múlasýslu við viðhald brautarinnar, og kvað hann kostnaðinn nema 2000 kr., en það er þriðjungur alls kostnaðarins. Mjer ofbýður þetta ekki og jeg veit, að þingmönnum Rangæinga mun ekki ofbjóða. (SvÓ: Þetta er stuttur vegur). Hann er 35 km., eða helmingi lengri en Holtavegurinn. Vegurinn liggur allur í Suður-Múlasýslu, en af því að Norðmýlingar hafa einnig not af honum, er viðhaldskostnaðinum jafnað þannig niður, að Suður-Múlasýsla greiðir þriðjung, Norður-Múlasýsla þriðjung og ríkissjóður þriðjung. Liggja engin gögn fyrir, er sanni það, að Suður-Múlasýslu sje ofboðið í þessu vegaviðhaldi.
Hv. frsm. (SvÓ) og hv. þm. Mýra. (PÞ) vildu gera lítið úr þeim kostnaðarauka, sem ríkissjóði væri bundinn með frv., og kvað hv. frsm. hjer ekki vera stefnt til útgjalda umfram það, sem ekki þykir fært að neita um á hverjum tíma. En þetta er ekki rjett. Þar sem akfærir vegir liggja undir skemdum, er ekki fært að láta viðhald þeirra falla niður, þó að ríkissjóður sje naumlega staddur, því að þegar menn hafa bundið sjer bagga verða þeir einnig að bera hann.
Að þetta auki ekki mjög á kostnað ríkissjóðs, vantar allar upplýsingar um. Jeg skal benda á, að þegar frv. um sýsluvegasjóði kom fyrst fram 1921, lá fyrir frá vegamálastjóra yfirlit um kostnað við sýsluvegina næstu ár og þátttöku ríkissjóðs í þeim kostnaði. Þetta yfirlit er prentað í Alþingistíðindunum 1921 sem fylgiskjal við þskj. 375. Eftir því eru öll gjöld úr sýsluvegasjóðum áætluð 151 þús. kr. á ári, og komi á móti því 37300 kr. tillag úr ríkissjóði. Frv. var breytt svo í meðförunum, að tillag ríkissjóðs varð nokkru hærra, en ekki mun hafa verið reiknað út, hve miklu það mundi nema eftir þeirri áætlun. Það er á annað hundrað þúsunda, sem þarna er gert ráð fyrir, að sýslusjóðirnir beri, og eru engar upplýsingar komnar um það, hve miklu af þeirri upphæð yrði ljett af sýslunum og lagt á ríkissjóð, ef þetta frv. verður samþykt, en það gæti vel numið allmiklu.
Hv. frsm. vill verja þetta með því, að oft sjeu símalínur ákveðnar með lögum, án þess að kostnaðaráætlun liggi fyrir. En það er alls ekki til eftirbreytni. Þessi hv. deild, sem hefir á þessu þingi verið mjög varfærin í fjármálum, hefir einmitt haft slíkt mál til meðferðar; synjaði hún um að taka upp í símalögin símalínu, sem áætlun hafði ekki verið gerð um, og taldi deildin það eitt ærna ástæðu til synjunar. Það var alveg rjett, en það, sem deildin gerir um síma, verður hún einnig að gera um vegi, ef hún vill vera samkvæm sjálfri sjer í varfærninni.
Hv. frsm. kvað þetta mál ekki hafa verið betur búið í hendur þingsins 1907. Þetta hlýtur að stafa af ókunnugleika hv. þm., enda átti hann ekki sæti á því þingi. Jeg get sagt honum það, að með því frv. lá fyrir frá mjer, sem þá var landsverkfræðingur, yfirlit um lengd vega og flutningabrauta, um kostnað við lagningu hvers vegar um sig og um viðhalds kostnað, sem gat þó ekki verið ábyggilegt, þar sem engin reynsla var þá fengin. (SvÓ: Hafa þær áætlanir staðist?). Þær stóðust meðan jeg hafði vegamálin með höndum. Jeg gerði það að venju minni, að í hvert sinn sem jeg sendi stjórninni tillögur um fjárveitingar til vega, ljet jeg fylgja yfirlit um það, sem lagt hafði verið af vegum, er áætlað hafði verið að gera, og hver kostnaðurinn hefði orðið. Allan þann tíma, sem jeg veitti þessum málum forstöðu, stóðust kostnaðaráætlanir mínar. Brúargerðir urðu heldur ódýrari en jeg hafði ætlað, en vegalagningin stóðst áætlun. Um þetta getur hv. frsm. sannfært sig, ef hann les athugasemdirnar við fjárlagafrumvörpin þessi ár, þann kaflann, sem ræðir um útgjöld til vegamála, því að þar er jafnan gerð grein fyrir þessu. Það er lítill vandi að áætla vegagerðarkostnað eftir lengd veganna. Hann getur verið mjög mismunandi á einstöku stöðum, en meðaltalið má jafnan fara nærri um, og er áætlunin oftast þá rjettust, þegar hún er gerð í einu lagi fyrir marga vegi.
Það má rjett vera, að til lítils sje að vera að áætla um kostnað í dag, því að enn geti komið gengisbreytingar og breytt öllum áætlunum. En sje það rjett, er þetta ný og sjálfstæð ástæða til þess að vera varfærinn í því að ákveða með lögum ný útgjöld, ef ekki er auðið að gera sjer neina grein fyrir, hve miklu þau muni nema.
Jeg er sannfærður um, að töluverða grein má gera sjer fyrir þessum kostnaði, og tjáir ekki annað en miða við núverandi verðlag. Það verður að vera í þessu efni, eins og öllum öðrum, mælikvarði á getu vora.
Jeg verð að segja það, að þegar greinargerðin fyrir þessu frv. er borin saman við greinargerðina fyrir frv. 1907, þá munar það ákaflega miklu, hve fjárhagsatriðið er betur rakið í frv. 1907. Og þó er þessi breyting, sem hjer á að gera, miklu stærri og efnismeiri en þá var um að ræða, og er því enn meiri ástæða til að gera sjer glögga grein fyrir viðhaldskostnaðinum sjerstaklega og hvaða kostnaður það er, sem með þessu er velt yfir á ríkissjóð.
Jeg verð að taka það fram, að mjer finst við þessar umræður vera gengið of mikið framhjá lögum um sýsluvegasjóði, sem voru samþykt á síðasta þingi. Með þeim lögum var ætlast til, að ráðið yrði fram úr því sama, sem ráða á fram úr með þessu frv., sem hjer liggur fyrir, sem sje að gera sýslunum kleift að annast viðhald veganna. En það er ennþá ekki hægt að segja um, hvernig þessi lög muni reynast. Þeir sýslufundir, sem nú eru nýafstaðnir, eru þeir fyrstu, sem haldnir hafa verið síðan lögin komu í gildi, svo sýslufundirnir hafa ekki fyr fengið tækifæri til að gera þær ráðstafanir, sem gera þarf til þess að framkvæma lögin. En það má vel vera, að þau sjeu ekki fullnægjandi. Sumar sýslur kunna að hafa nokkru meiri kostnað af viðhaldi vega en þær eru færar um að bera, en úr því má bæta með breytingu á 8. gr. laganna um sýsluvegasjóði frá 1923.
Í yfirliti því, sem gert er yfir kostnað við viðhald vega, eru nokkrar sýslur, sem skera sig úr, þannig, að þeirra kostnaður er miklu hærri en annara. En sumar þeirra hafa nú þegar fengið nokkra rjettingu mála sinna, þannig að óvíst er, að kostnaður þeirra reyndist sjerlega hár nú. Þó mun Rangárvallasýsla hafa meiri kostnað af viðhaldi vega en ætla má, að hún sje vel fær um að bera. Enda mun kostnaður hennar vera hæstur, ef borið er saman við fasteignamat eigna í sýslunni. En það má taka til endurskoðunar, þegar tekið er að framkvæma lögin. Jeg held, að ef viðhaldi Holtavegarins væri ljett af Rangárvallasýslu, þá væri kostnaður sá, sem hún hefði af viðhaldi vega, ekki meiri en svo, að hún gæti vel borið hann. Og jeg mun yfirleitt verða því fylgjandi að sýna sýslufjelögunum fulla sanngirni, ef það kemur í ljós, að kostnaður þeirra af viðhaldi vega sje meiri en þau geta vel borið. En mjer finst mjög ógætilegt og óviðeigandi á svona tímum, þegar allir eru sammála um, að af fremsta megni þurfi að reyna að draga úr gjöldum ríkissjóðs og auka tekjur hans, að fleygja öllu viðhaldi flutningabrautanna yfir á ríkissjóðinn, eftir að nýbúið er að gera ráðstafanir, sem eiga að gera sýslufjelögunum kleift að annast viðhaldið. Nema ef vera kynni, að með annari löggjöf — lögunum um berklavarnirnar — væri búið að ganga svo nærri gjaldþoli sýslusjóðanna, að þeir sjeu ekki færir um að annast viðhaldið. Mjer er ekki vel kunnugt um, hve nærri þeim er gengið með þeirri löggjöf, en jeg hygg þó, að sá kostnaður, sem af henni leiðir fyrir sýslurnar, sje tilfinnanlegur. En það fer að verða nokkuð þungur baggi, sem ríkissjóður hefir af þeim lögum, ef fyrir utan þann 300–400 þús. kr. kostnað, sem hann hefir af þeim, á að varpa yfir á hann öllu viðhaldi vega vegna þeirra. Ef svo er, þá finst mjer þar vera ný ástæða til að taka það mál alt til endurskoðunar.
Að lokum vil jeg benda á, að slík breyting sem þessi mun hafa það í för með sjer, að hraðinn í vegagerð hlýtur að aukast í hjeruðunum.
Jeg veit, að það er svo mikill áhugi fyrir vegagerð í sveitunum, að það fje, sem losnaði við það, að viðhaldi veganna væri ljett af sýslunum, mundi að svo miklu leyti, sem mögulegt væri, verða notað til lagningar nýrra vega. Niðurstaðan yrði því sú, að þetta yrði til þess að ýta undir hjeruðin með að auka framkvæmdahraðann. Um það er ekki nema gott eitt að segja, ef það væri gert á þeim tímum, sem menn hefðu yfirleitt efni á að auka hraðann í framkvæmdum sínum. En það hefir ekki verið álitið á þessu þingi, að slíkir tímar væru nú. Þetta frv. er því í fullu ósamræmi við þá stefnu, sem hjer hefir verið tekin upp og sem við erum nauðbeygðir til að fylgja, ef við eigum að sjá hag ríkissjóðs borgið. Og jeg vona, að hv. fulltrúar sveitakjördæmanna, sem vitanlega hafa atkvæðamagnið hjer í deildinni, sjái þetta. Jeg vænti svo mikils góðs af þeim, að þeir líti á nauðsyn ríkissjóðs og láti ekki þann ljetti, sem kjördæmi þeirra hafa af þessari breytingu, hindra sig í því að taka nauðsynlegt tillit til ríkissjóðsins. Það er vitanlegt, að ýmsar þær ráðstafanir, sem gerðar hafa verið til þess að rjetta við fjárhag ríkissjóðs, hafa komið harðara niður á kaupstöðunum en sveitunum, og við fulltrúar kaupstaðanna höfum fylgst með í að gera þessar ráðstafanir sökum hinnar brýnu nauðsynjar ríkissjóðs. Og jeg vona, að sveitafulltrúarnir sjái, að góð samvinna um að rjetta fjárhag ríkisins getur því aðeins haldið áfram, að menn finni hvatningu úr öllum áttum og að allir sjeu samtaka.