24.03.1924
Neðri deild: 31. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 155 í B-deild Alþingistíðinda. (88)
1. mál, fjárlög 1925
Atvinnumálaráðherra (MG):
Jeg vil fara nokkrum orðum um 13. gr. Er það þó lítið gleðiefni fyrir atvinnumálaráðherra, því að búið er að reita af henni allar fjaðrir, þar sem ekki er gert ráð fyrir neinum verklegum framkvæmdum á næsta ári og tæplega viðhaldi. En þetta verður svo að vera, eftir því sem nú er komið. Jeg verð sjerstaklega að minnast á ræðu hv. 2. þm. Rang. (KlJ). Ljet hann í veðri vaka, að hann gæti ekki fylgt þeim hækkunartillögum hv. fjvn., sem lúta að 13. gr. Jeg held, að hann misskilji fullkomlega till. nefndarinnar. Þær fara vissulega ekki of langt. Tilætlun nefndarinnar var aðeins sú, að áætla útgjöldin sem næst því, er þau muni verða eftir undanfarinni reynslu, en gera þó ráð fyrir verulegum sparnaði frá því, sem greitt var 1922. í frv. eins og það var lagt fyrir þingið er svo lágt áætlað, að eiginlega nær það engri átt. Slík áætlun er ekki til annars en að svíkja sjálfan sig. Til hvers er að áætla laun starfsmanna lægri en lögákveðið er? Og til hvers er að áætla samningsbundnar greiðslur til símastöðva úti um land lægri en um er samið til fleiri ára? Það getur ekki verið til neins annars gert en að láta fjárlögin líta betur út á pappírnum. En þetta er að draga sjálfan sig á tálar, ekkert annað, því að útgjöldin koma hvort sem er, og þá kemur tekjuhallinn og þing og þjóð vaknar við vondan draum.
Þetta vildi fjárveitinganefndin fyrirbyggja, og finst mjer hún eiga þakkir fyrir.
Um viðhald landssímanna er þess að geta, að það verður að halda þeim sómasamlega við. Og til hvers er að svæfa samviskuna með því að áætla miklu minna í þessu skyni en eyðst hefir með allri sparsemi undanfarin ár!
Jeg hefi átt tal við landssímastjóra um starfsmannafjöldann við símann, og jeg get fullyrt, að starfsmönnum þar verður fækkað, og mun jeg ganga ríkt eftir, að það verði gert eins og fært er. Er þegar fækkað um 2 og verður betur síðar.
Viðhaldskostnaður við bæjarsímann hjer var 150 þús. kr. árið 1922. Get jeg ekki sjeð, hvernig 60 þús. eiga að nægja árið 1925. Vil jeg í þessu sambandi minna á, að bæjarsímakerfið hjer gefur 1/5 hluta allra tekna símans.
Til Borðeyrarstöðvarinnar áætlar nefndin 7 þús. kr., en árið 1922 fóru til hennar 9600 kr. Hafði gleymst að áætla fyrir greiðslu vaxta og afborgana af lánum, sem síminn hefir tekið, en ekki verður komist hjá að greiða.
Þá er 43. brtt. um tillag til talsímastöðva. Álít jeg till. nefndarinnar sjálfsagðar, þar sem hjer er að ræða um samningsbundnar greiðslur. Þessi liður var 77 þús. kr. árið 1922. Get jeg ekki sjeð, að 65 þús. nægi árið 1925, því að síðan 1922 hafa bæst við stöðvar. Jeg held því, að áætlun nefndarinnar, 80 þús. kr., sje nærri sanni. Viðhaldskostnaður landssímans var áætlaður í frv. stjórnarinnar 90 þús. kr., en nefndin áætlar hann 110 þús. kr. Árið 1922 var þessi kostnaður 160 þús. kr. Skil jeg ekki, að þessi áætlun nefndarinnar verði með rjettu talin há. Elstu staurar símans eru mjög farnir að fúna og ónýtast bráðlega. Verða vitanlega þeir staurar látnir standa, sem með nokkru móti geta staðið, og viðurkenni jeg, að nokkurt fje má spara á þessum lið nú á þessu ári, þótt jeg búist við því, að það komi fram síðar.
Jeg vil þess vegna vona, að háttv. deild sjái sjer fært að fylgja till. nefndarinnar hvað snertir þessa liði alla. Jeg er þess fullviss, að háttv. deild hafi enga ástæðu til þess að blekkja sjálfa sig með altof lágum áætlunum á þessum liðum.
Það er alveg rjett, að nefndin hefir víða hækkað áætlun um ljós og hita skóla og stofnana, af sömu ástæðu. Það hefir sýnt sig, að þessir liðir hafa áður verið of lágt áætlaðir.
Þá vil jeg taka það fram út af orðum hæstv. fjármálaráðherra viðvíkjandi 24. gr. frv., að fjárvn. tók þá grein ekki til athugunar, því nefndinni hafði skilist, að fjárhagsnefnd mundi athuga hana. En þetta er víst misskilið, og þá sjálfsagt að fjárveitinganefnd taki hana rækilega til athugunar, ekki síst hvað þál. snertir.
Mjer kemur ekki í hug að fara hjer inn á svið frsm. Hann er fullkomlega maður fyrir sínum dyrum. En jeg vildi fara nokkrum orðum um 13. gr. frv., að því er viðkemur mjer sjerstaklega. Hvað snertir styrk til flóabáta, þá leit fjvn. svo á, að samgöngumálanefnd ætti að gera tillögur um það, hvernig þeim styrk væri varið. Þær till. geta komið enn; þó það sje undarlegt, að þær komi á eftir málinu í heild, þá er samt nógur tími að þær komi við 3. umr.
Þá vil jeg fara nokkrum orðum um tvær brtt. við 13. gr. Önnur er frá hv. þm. Mýra. (PÞ), þess efnis, að hækka veitinguna til akfærra sýsluvega úr 10 þús. í 20 þús. kr. Það væri auðvitað mjög skemtilegt að geta hækkað þennan lið, enda voru mörg sýslufjelög óánægð áður, meðan hann var þó margfalt hærri. En þess verður að gæta, að þegar ríkissjóður leggur svo sem ekkert til sinna vega, þá er ekki von að hann leggi sýsluvegunum mikið. Þjóðvegirnir standa þó ríkissjóðnum nær en sýsluvegirnir.
Hin brtt. er frá háttv. 3. þm. Reykv. (JakM) um uppbót á launum talsímakvenna. Laun talsímakvenna hafa nú verið bætt, bæði í fjáraukalögum 1923 og fjárlögum 1924, því þingið viðurkendi í fyrra, að þessar talsímakonur væru verst launaðar af öllum starfsmönnum ríkisins. Mjer er ekki kunnugt um hversvegna þessi launabót hefir verið feld úr í frv. stjórnarinnar. Það hefir sjálfsagt verið af sparnaðarástæðum. En það er erfitt að spyrna á móti þessu, því öll sanngirni mælir með því. Jeg vildi aðeins skjóta því til háttv. flm. (JakM), að hann vildi ganga inn á það að till. sje borin upp í tvennu lagi, eða hann taki aftur seinni lið hennar að öðrum kosti, því talsímakonur í Hafnarfirði, Vestmannaeyjum og Siglufirði eiga við sömu kjör að búa, og því eðlilegt að þær fái líka uppbót. En ætlast er til þess, að ekki verði veittar nema 10 þús. kr. til þessarar uppbótar. Það er líka vert að athuga það í þessu sambandi, að það lá fyrir þinginu beiðni um launahækkun frá öðrum starfsmönnum símans, sem þingið hingað til hefir ekki sjeð sjer fært að taka til greina. En þá er ekki hyggilegt að neita allra lægst Launuðu starfsmönnunum um lítilfjörlega uppbót, sem nemur eitthvað 25 kr. á mánuði á mann.
Jeg veit ekki hvort það er ástæða til þess að minnast á sjúkraskýlin. En úr því jeg er staðinn upp, vil jeg fara um þau nokkrum orðum.
Afstaða nefndarinnar til þess máls var mjög örðug. Þó rjeð hún það af að taka nokkur skýlin út úr og veita þeim styrk, enda þótt hún yrði að viðurkenna þörfina víðar. En henni sýndist rjettast að veita þeim styrk, sem lengst voru komin og best undirbúin, en ekki öllum, því til þess skorti fje. Það kom líka til mála í nefndinni að neita öllum framlögum í þessu skyni. En frá því var þó horfið, vegna þess að þá mundi hafa safnast saman mikil fjárhæð til ársins 1926, og þótti nefndinni þá rjettara að skifta henni á bæði árin. Þetta er eins og frsm. (ÞórJ) tók fram, það grundvallaratriði, sem nefndin bygði á í þessu efni.
Út af orðum 2. þm. Ám. (JörB) um sjúkraskýlið í Grímsneshjeraði, þá er till. nefndarinnar bygð á því, sem þm. hjeraðsins flutti hjer í fyrra og þá var álitið nægilegt. Þá gekk háttv. deild svo langt, að hún feldi allan styrk til hjeraðsins.