21.02.1925
Neðri deild: 13. fundur, 37. löggjafarþing.
Sjá dálk 2791 í B-deild Alþingistíðinda. (1811)
50. mál, tollalög
Ásgeir Ásgeirsson:
Hv. þm. Ak. (BL) hjelt því fram, að tóbakseinkasalan hafi verið örþrifaráð, sagði, að til einkasölu hefði verið gripið í bili af fjárhagsástæðum eingöngu. En þetta er misskilningur. Það var til þess ætlast, að einkasalan yrði varanleg. Þessi tekjustofn var einmitt vel til þess fallinn að notast betur. Tóbakseinkasalan var ekkert örþrifaráð, heldur var einmitt til hennar stofnað með það fyrir augum, að hún hjeldist áfram, ef reynslan sýndi, að þetta fyrirkomulag væri vænlegt til tekjuaukningar. Og það er einmitt það, sem reynslan hefir sýnt. Sami háttv. þm. (BL) sagði fyrir ári síðan hjer í þingsalnum, að hann vildi lofa einkasölunni að standa eitt ár ennþá til reynslu. Þetta reynsluár hefir nú sýnt meiri hagnað af þessu fyrirtæki en nokkru sinni áður, og þó vill hann leggja þessa stofnun niður. Landið hefir grætt á reynslu þessa árs svo miklu nemur, en hv. þm. Ak. hefir ekki grætt á reynslunni, svo sjáanlegt sje. Það er ekkert vit í því að tala um, að gripið sje inn í atvinnulíf þjóðarinnar og athafnafrelsi almennings. Tóbakseinkasala er höfð víða erlendis, þar sem verslun þó er talin vera fullkomlega frjáls fyrir því, t. d. í Svíþjóð og Frakklandi. Jeg hefi dvalið í Svíþjóð nokkra hríð, og jeg hefi aldrei heyrt neinn segja þar, hvorki íhaldsmenn nje aðra, að tóbakseinkasalan valdi þeim hömlum á frjálsri verslun, sem ástæða sje til að kvarta yfir. Þegar íhaldsmenn sitja þar í stjórn, hirða þeir tekjurnar af tóbakseinkasölunni handa ríkissjóði með mestu ánægju, alveg á sama hátt og hæstv. fjrh. okkar (JÞ) hirðir þær með ánægju. Svona er þetta víða erlendis, menn hinnar frjálsu verslunar nota þetta fyrirkomulag án þess að hafa neitt við það að athuga, og svona er þetta hjer. Nú kemur sem næst 1/l0 hluti allra tekna ríkissjóðs af tóbakseinkasölu. Sumir telja þetta of mikið af einum og sama tekjustofni; þeir segja, að varan þoli ekki svona háan skatt. En reynslan hefir þvert á móti sýnt, að varan þolir þetta vel. Á Englandi þolir þessi vara vel talsvert hærri tolla en hjer er um að ræða. Við ættum einmitt að hafa þá stefnu í tollmálum, að hafa fáar, en hátollaðar tollvörur, eins og sumstaðar tíðkast erlendis, til dæmis í Englandi. Það er best og affarasælust tollpólitík. Hitt er óþægilegra í allri framkvæmd, að tollvörur sjeu fjölmargar og allar lágtollaðar. Hjá okkur á stefnan að vera sú í skattamálunum, að vörurnar sjeu fáar, en hátollaðar. Erlendis láta verslunarstjettirnar sjer alls ekki sæma að reyna til þess að taka slíka tekjustofna frá ríkinu, svo fremi, sem ríkið vill halda í þá og gerir engar tilraunir til að draga til sín atvinnuvegina úr höndum almennings. Jeg vil gjarnan sjá framan í þá háttv. þm., ef nokkrir eru í þessari háttv. þingdeild, sem halda því fram, að ríkið sje með þessu að taka alla verslun í sínar hendur. (BL: Hvar eru þá takmörkin og hve langt má ríkið fara í þessu efni?). Takmörkin eru jafnan hreyfanleg milli þess, sem ríkið tekur í sínar hendur, og hins, sem eingöngu ber að fela þegnunum. Aðalstefnurnar eru skýrar. En um einstök atriði þarf þingið á hverjum tíma að taka ákvörðun. Jeg vænti þess, að hjer á þingi eigi þessi Íhaldsflokkur, sem svo kallar sig, eftir að vera til og starfa í mörg ókomin ár, og er það hans hlutverk líklega að gæta hófs í því, að ríkið taki ekki of margt í sínar hendur. Það munu að vísu fleiri en Íhaldsmenn vera tregir til að hlaða á ríkið verslunar- og atvinnustörfum, en í þessu efni ætti þó tilvera Íhaldsflokksins að vera hv. þm. Ak. (BL) næg trygging. Jeg fyrir mitt leyti held, að hin íslenska verslunarstjett, sem jeg hefi ekki nema gott um að segja, mundi hljóta meiri heiður, meiri hagnað og meiri samúð almennings, ef hún ljeti tekjustofn þennan í friði. Verslunarstjettin hefir nóg rjettindi samt eftir, og skal jeg ekki telja þau eftir, en menn verða tortrygnir á því að sjá hana setja sína eigin hagsmuni gegn hagsmunum þjóðarbúsins. Það er að vísu satt, að innflutningur á þessari vöru hefir minkað að nokkru, eins og hæstv. fjrh. sagði, en þetta lagast með ári hverju, og er enda farið að lagast. Þegar litið er á það, að undanfarið hafa verið krepputímar, og eins hitt, að margir smásalar hafa neitað að versla með tóbaksvörur af hreinum fjandskap við einkasölufyrirkomulagið, en sumir ekki gert það vegna fjárkreppu, vænti jeg, að það verði ekki talið með rökum gegn einkasölunni, þó um tíma hafi dregið úr tóbaksinnflutningi. Slíkar hindranir hverfa að jafnaði, þegar mönnum fer að skiljast hagur sá, sem þetta hefir í för með sjer fyrir ríkisheildina. Slíkar einkasölur hafa marga kosti við sig, hjer sem annarsstaðar. í Svíþjóð og Frakklandi er að vísu, eins og hæstv. fjrh. gat um, einnig rekinn iðnaður í þessum vörum í sambandi við einkasölurnar. Sje svo, að hæstv. fjrh. finnist þetta atriði afsaka einkasöluna, ætti hann að taka þetta upp og bera fram frv. um að koma á fót innlendum iðnaði í sambandi við tóbakseinkasöluna. Jeg sje, að hæstv. fjrh. er þetta ekkert „princip“-mál, því frá sjónarmiði þeirra manna, sem mótfallnir eru öllum höftum á versluninni, verður sökin tvöföld, ef ríkisiðnaður er rekinn í sambandi við einkasöluna. Mjer þótti því mjög vænt um þessa aths. hæstv. fjrh.
Það mun rjett vera, sem hæstv. fjrh. ljet um mælt, að á fyrsta ári frjálsrar tóbaksveislunar mun mun meira flytjast inn en á venjulegu ári. En þó að samþykt þessa frv. kunni því að þykja góð í svip, þá er mjer nær að halda, að mönnum finnist síðar, sem gæsinni hafi verið slátrað, svo að engin fáist gulleggin framar. Annars benda þessi ummæli hæstv. fjrh. sannarlega til þess, sem öllum má reyndar virðast augljóst, að frjáls verslun krefur mun meira rekstrarfje en einkasalan, en það bendir aftur til hins, að tóbakið muni ekki verða neytendum ódýrara eftir afnám einkasölunnar, þar sem gera má ráð fyrir, að smákaupmönnum nægi ekki minna en 2050% álagning, eins og þeir höfðu áður. Mjer fanst skína í gegnum ummæli hæstv. fjrh., að hann hefði nauðugur til þessa leiks gengið. Vil jeg nú vona, að hann megi glaðari frá honum ganga. En það verður ekki hans flokki að þakka, heldur einkum aðalandstöðuflokki hans, sem reyndar hefir allajafna stutt hann best í að afla ríkissjóði tekna.
Jeg hefi lagt áherslu á það, að jeg tel rangt af heilum flokki að gera mál þetta að „princip“-máli. Það sýnir reynsla annara þjóða best. Jeg hefi ekki hitt fyrir mjer neina verulega óvini frjálsrar verslunar, þar sem kaupmenn og kaupfjelög keppa að því að sjá almenningi fyrir góðum vörum með sanngjörnu verði. A. m. k. er þá ekki að finna í aðalflokkum þingsins. Og þó eru menn sífelt að berjast við þessa ímynduðu fjandmenn frjálsrar verslunar.
Hjer er um það eitt að ræða, hvort menn vilja halda við lýði þessari einkasölu, sem hefir reynst mjög vel, öllum vonum betur, eða ekki. Sje hjer um verulegan stefnumun að ræða. Þá er hann sá að annar flokkurinn vill trúa skilyrðislaust á takmarkalausa frjálsa samkepnisverslun og vill ekki sjá neina galla á henni, en hinn vill að vísu byggja á frjálsri verslun sem meginreglu viðskiftalífsins, en hikar þó ekki við að setja við henni varnagla hvenær sem þörf krefur. Jeg vil nú minna þá góðu menn, sem trúa á þetta takmarkalausa frelsi í verslunarmálunum á það, að þeir eru ekki vel sjálfum sjer samkvæmir með tilliti til atvinnumálanna alment. Þeir heimta að sjávarútvegurinn sje verndaður gegn samkepni útlendinga, og enda þótt jeg sje þeim þar sammála, þá vil jeg þó benda þeim á. að þar vilja þeir ganga í berhögg við hina marglofuðu frjálsu samkepni. Jeg vildi því óska, að þessir hv. þm. gætu sjeð, að hjer er um ekkert heilagt þjóðfrelsismál áð ræða. Miklu fremur mætti svo að orði komast, að hjer sje barist um prangarafrelsi, og slíkt frelsi má aldrei meta meira en almenningshag. Ef við lítum yfir sögu 19. aldarinnar, þá sjáum við, að það eru frjálslyndu flokkarnir, sem hafa barist fyrir auknu verslunarfrelsi. Það eru þeir, sem heimtu verslunina úr klóm hinnar illræmdu einokunar þeirra tíma, þrátt fyrir mótspyrnu íhaldsflokkanna. Nú þykjast íhaldsflokkarnir hafa tekið við þessu stefnuskrármáli frjálslyndu flokkanna til fósturs. Þeir hafa nú mest allra flokka verslunarfrelsi á vörunum. En mönnum virðist íhaldið hafa tekið þessa stefnu einkum til þess að vernda hagsmuni einnar stjettar, kaupmannastjettarinnar, sem hefir tekist að búa mjög vel um sig í skjóli verslunarfrelsisins og ekki ætíð virt hagsmuni almennings sem skyldi.
En framsóknarflokkarnir nú á tímum vilja ekki láta við svo búið standa. Þeir sjá ýmsa annmarka á hinni takmarkalausu frjálsu verslun og vilja gera það, sem í þeirra valdi stendur, til að hindra það, að þeir fái valdið almenningi tjóni. En hjer vill íhaldið vernda þetta verslunarfrelsi, án tillits til hagsmuna almennings. Svona horfir mál þetta við hjer nú þó að víða hafi jafnvel íhaldsflokkar orðið að taka í taumana, þar sem hin takmarkalausa frjálsa samkepni hefir ekki hrokkið til. Tökum t. d. húsaleiguna í Reykjavík. Það er alviðurkent að hin frjálsa samkepni megnaði ekki að skapa viðunandi húsaleigu. svo að setja varð lög til varnar almenningi gegn húseigendum. Englendingar hafa sömu söguna að segja. Þar hefir þingið orðið að skifta sjer af húsnæðismálunum. Því að hin frjálsa samkepni gat ekki leyst úr þeim. Og síðustu símfregnir herma, að íhaldsráðuneytið, sem nú fer með völd þar í landi, telji sjer skylt að vernda almenning gegn okri á matvörum. Þessi saga berst úr sjálfu landi verslunarfrelsisins, þar sem íhaldið er þó við völd. En þessi dæmi koma frv. þessu ekki beinlínis við. Frá sjónarmiði ríkisins er hjer eingöngu um skattamál að ræða, en ekki verslunarmál eða stefnur í þeim. Öðru máli er að gegna um steinolíueinkasöluna. Hún var stofnsett til verndar almenningi, eftir að hin frjálsa samkepni hafði gengið sjer til húðar á því sviði. Hún getur því talist stefnumál. En í sambandi við þetta frv. mega menn ekki ruglast í „principunum.