26.03.1925
Efri deild: 39. fundur, 37. löggjafarþing.
Sjá dálk 143 í C-deild Alþingistíðinda. (2269)
17. mál, kvennaskólinn í Reykjavík
Frsm. meirihl. (Jónas Jónsson):
Það voru fáein orð, sem jeg vildi sjerstaklega beina til hæstv. forsrh. (JM). Það, sem okkur ber á milli, er spurningin, hvort hafa skuli sameiginlega kenslu fyrir karla og konur eða aðskilja kynin. Alt annað eru aukaatriði. En þegar mjer nú kemur í hug það, sem hæstv. forsrh. sagði í ræðu sinni, að jeg hafi gert lítið úr starfi milliþinganefndarinnar frá 1922, þá vil jeg benda á það, að reynslan hefir staðfest þau orð mín. Tillögur nefndarinnar geta í sjálfu sjer hafa verið fullgóðar, þó þær hafi ekki gengið fram; þær hafa aðeins alls engan stuðning fengið hjá þjóðinni. Jeg held það sje óhætt að kenna hæstv. forsrh. sjálfum, hversu þessi nefnd misheppnaðist og var ófrjó í störfum. Það er ekki svo að skilja, að eitthvað af till. nefndarinnar hefði ef til vill getað komið að einhverju liði, ef þær hefðu verið teknar til greina; en annars held jeg, að þess sje ekki þörf, að „dubba“ neitt sjerstaklega upp á eftirmæli nefndarinnar, því að mennirnir, sem í henni voru, geta vel verið nýtir til einhverra annara starfa, þó að þetta verk þeirra hafi borið lítinn ávöxt. Hæstv. forsrh. þóttist verja sig fyrir ádeilu minni út af kostnaðinum við þetta frv., en hann sagði þar ekki satt. Í frv. er gert ráð fyrir 4 föstum embættum. Jeg hefi aðeins viljað styrkja skólana til þess að launa forstöðukonu við hvern skólann þannig, að þær hefðu svipuð laun og þó föst embætti væru. Þá var eitt, sem hæstv. forsrh. tók fram, sem mjer var hálfgerð ráðgáta, er hann sagði, að kvennaskólinn fengi alt það, sem hann beiddi um, og mjer skildist hið sama á háttv. 6. landsk. (IHB). Jeg skil vel þakklæti háttv. 6. landsk. til stjórnarinnar fyrir þetta, sem jeg held sje algert einsdæmi, að stjórnin Styðji skólann á þann hátt, að láta hann vaða inn í ríkissjóðinn utan fjárlaga, og brýtur þetta algerlega bág við öll lög og rjett. Mjer finst þetta koma illa heim við yfirlýsingu hæstv. fjrh. (JÞ) um það, að hann mundi eigi greiða einn eyri úr ríkissjóði utan fjárlaga. Jeg óska eftir frekari skýringum í þessu efni, hvort hjer sje um algerða lögleysu að ræða, eins og mjer virðist þetta helst vera, og ætti háttv. fjvn. að taka þetta til alvarlegrar rannsóknar. (Forsrh. JM: Það er sjálfsagt!) Enn sagði hæstv. mentamálarh. sitthvað um gagnfræðaskóla og Eiðaskólann. Jeg mótmæli því, að eigi sje þar annar munur á en námstímalengdin. Það er alt önnur hugsjón, sem stendur bak við Eiðaskólann. En hitt er satt, að sumir Austfirðingar hafa í huga að gera skólann svo úr garði, að hann geti talist meðal gagnfræðaskóla, er tímar liða fram; t. d. lengja námstímann, svo hann verði 3 ár o. s. frv. Þetta er því hreinn misskilningur hjá hæstv. forsrh. það er um verulegan eðlismun að ræða á Eiðaskólanum og hinum gagnfræðaskólunum. Þá sagði hann það rangt vera hjá mjer, að „akademisk“ mentun væri sameiginleg alstaðar erlendis, fyrir karla og konur, og nefndi eitt dæmi um skóla nálægt Lundúnum, sem væri eingöngu kvennaháskóli. En þetta er sennilega misskilningur. Hæstv. forsrh. (JM) ætti að vita, að í enskumælandi löndum er til fjöldi af þessháttar smástofnunum — Girls High Schools — sem þó hvergi eru taldir með háskólunum.
Í þessari viðleitni hæstv. mentamálarh. (JM) og hv. 6. landsk. (IHB) kemur fram þveröfug stefna við þá, sem ríkjandi hefir verið síðan konur hófu jafnrjettisbaráttu sína. Það var þessi pólitíska barátta kvenna, sem opnaði alla atvinnuvegi fyrir konum jafnt og karlmönnum, og undan hinum þungu hamarshöggum kvenrjettindaforkólfanna var það, sem mentastofnanirnar urðu einnig að láta, og hafa síðan staðið opnar fyrir konum jafnt sem körlum. Nú er það háttv. 6. landsk. (IHB), ásamt hæstv. forsrh., sem vill loka aftur þessum opnu dyrum mentastofnananna, sem hafa staðið kvenþjóðinni opnar um hríð. Hæstv. mentamálarh. (JM) má fara land úr landi fyrir mjer; hann mun hvergi finna annað fyrir sjer en að „akademisk“ mentun sje sameiginleg hjá öllum þjóðum.
Þá sagði hæstv. forsrh. (JM), að nú væri að verða straumhvörf í heiminum, sú skoðun væri fallin, að karlar og konur ættu að vera saman í skólum, hitt væri sama sem komið á alstaðar, að kvenfólkið hefði sínar mentastofnanir út af fyrir sig. Hann kvað svo sterkt að orði, að svona væri það yfirleitt í öllum heiminum. En það eru fremur vægar kröfur, sem hæstv. mentamálarh. gerir til alls heimsins í þessu efni. Jeg hefi haft dálítið tækifæri til þess að kynna mjer, hver þessi heimur hans er, ef miðað er við það virðulega danska blað, sem hann las úr ómerkilega frjettaklausu. Við skulum hugsa okkur dæmi. Segjum t. d., að í blaðinu „Hæni“ kæmi einhver smágrein um það, að smávínsalar á Austfjörðum hefðu haldið fund með sjer um það, hvaða aðferðir þeir ættu að hafa við áfengissölu, og hefðu t. d. boðið Mogensen lyfsala á fundinn, og fallist á, að aðferðir hans væru þær einu rjettu, og svo kæmi einhver hjer inn á þing og segði, að nú væri allur heimurinn farinn að standa á öndinni út af vínsölusnild yfirmanns íslensku áfengishirðarinnar. Jeg er þakklátur hæstv. mentamálarh. fyrir það, hversu hann er góður við mig, en vondur við sjálfan sig.
Jeg sá í höndum hans nauðaómerkilegt blað frá Kaupmannahöfn. Þar las hann um fund, sem eitthvað 4 kvenfjelög höfðu stofnað til, til þess að ræða um uppeldi. Eitt fjelagið var, að því er mjer skildist, samsafn gamalla piparmeyja. Annað af þessum fjelögum, sem hæstv. mentamálarh. nafngreindi, gaf sig í sumar sem leið einnig að alt öðrum hlutum en uppeldis- og fræðslumálum, húsmæðrafjelagið í Khöfn. Það kom fyrir atvik í sumar í Danmörku, sem var gert að opinberu blaðamáli, — hæstv. forsrh. veit, við hvað jeg á. Þetta umrædda fjelag krafðist þess, að gerður yrði læknisskurður á manni nokkrum; en læknar neituðu og töldu vitleysu að verða við þeirri kröfu, og „Husmoderforeningen“ fjekk ekki vísindin með sjer í því máli. Það er næsta spaugilegt að athuga, hverskonar fundur þetta var, sem hæstv. forsrh. og mentamálaráðh. heldur, að hafi lagt undir sig allan heiminn.
Þetta er svo langt sótt og svo mikil endemis fjarstæða, að bera fram hjer á þingi sem rök í alvarlegu þingmáli, að vart verður lengra farið. Jafnvel hv. 6. landsk. (IHB) hefir sagt, að sjer dytti ekki í hug, að þessi tvískifting á skólunum næði til barnaskólanna. Ef jeg man rjett, þá náðu þessi uppeldisstraumhvörf einnig til síðustu áranna af barnaskólaskyldualdri, og ef það er rjett, að aðskilja algerlega karla og konur á aldrinum frá 12–18 ára, þá er hjer um stórkostlega stjórnarbyltingu að ræða í uppeldismálum. Þetta þýðir það, að alstaðar verður að skifta sundur skólunum, eftir kynferði nemendanna. í sama þorpi, t. d. á Húsavík, Akranesi o. s. frv., verða að vera tveir barnaskólar, annar fyrir stúlkubörn, hinn fyrir drengi. Ennfremur verður að taka alla aðra skóla og skifta þeim á sama hátt, Flensborgar-, Eiða-, Hvítárbakka-, mentaskólanum og öllum öðrum skólum, þar sem hætta er á, að stúlkur stundi nám, og stofna við þá kvennadeildir með sjerstökum kvenkennurum. Mjer finst hæstv. mentamálarh. (JM) færast fullmikið í fang, ef þetta skal innleitt hjer, vegna þess að „Husmoderforeningen“ í Khöfn hefir gert samþyktir í þessa átt. Þar sem enn er stutt síðan kvenfólk hefir öðlast jafnrjetti við karlmenn, mun á hverjum stað og í hverjum skóla, nema ef til vill barnaskólum, kvenfólkið vera í allverulegum minnihluta að höfðatölu, og hverjar verða þá afleiðingar þessarar stjórnarbyltingar hæstv. mentamálarh. (JM) í fræðslumálunum? Engar aðrar en þær, að gereyðileggja alla ávexti jafnrjettisbaráttu kvenna! En jeg veit vel, að hæstv. mentamálarh. (JM), hefir alls ekki hugsað út í þetta. En eitt er af tvennu: Annaðhvort er þessi kenning rjett, og þá verður að fara eftir henni, eða hún er vitlaus, og þá getur enginn tekið mark á henni, því síður framkvæmt neitt í þá átt, sem hún bendir til. Jeg hygg, að eigi sje hægt að gera konum meiri bjarnargreiða en þetta. Þó hægt væri að koma upp viðast hvar sjerstökum skólum fyrir konur — þetta er auðvitað hægt — þá kostar það mikið, og þykir mjer uggvænt, að konum þætti þungur róðurinn, áður en vel væri sjeð fyrir öllu kvennanámi með sjerstökum mentastofnunum fyrir konur.