10.04.1926
Neðri deild: 50. fundur, 38. löggjafarþing.
Sjá dálk 551 í B-deild Alþingistíðinda. (139)
1. mál, fjárlög 1927
Sveinn Ólafsson:
Það hefir af nokkrum verið mælt á móti brtt., er jeg á á þskj. 297, fyrst og fremst af hv. frsm. fjvn. og í öðru lagi af hæstv. atvrh.
Jeg verð því að vekja öðru sinni athygli hv. þdm. á XXXI. brtt., um fjárframlög til skólabygginga. Vil jeg einkum benda á það, sem jeg veit ekki, hvort hv. þm. hafa athugað, að hjer er beinlínis um sparnað að ræða, en ekki eyðslu. Það verður ekki komist undan því að byggja skólann í Nesi á næstu árum, og venju samkvæmt hefir ríkissjóður lagt til slíkra bygginga 1/3 kostnaðar. Hjer er ekki farið fram á meira fjárframlag en sem svarar 1/5 parti af byggingarkostnaði, en þegar barnafræðslulögin eru gengin í gildi, þau sem nú eru fyrir þinginu, þá verður þriðjungsframlagið frá ríkissjóði fastákveðið. Frá þessari hlið skoðað er því ávinningur að losna við þennan skóla nú á næsta ári með fjórðunga- eða fimtungsframlagi, borið saman við það, að eiga í vændum síðar að leggja fram 1/3.
Hv. fjvn. leggur til, að 10 þús. kr. liðurinn til byggingar barnaskóla verði hækkaður upp í 20 þús. kr., en engar upplýsingar liggja fyrir um það, hverjum hún ætlar þessa hækkun. Getur vel verið, þótt þessi till. fjvn. verði samþykt, að enginn af þessum skólum, sem nefndir eru í brtt. okkar nr. XXXI á þskj. 297, fái neitt til byggingar að þessu sinni. Annars verður að skeika að sköpuðu um það, hvort brtt. okkar flýtur eða fellur.
Þá er önnur till., LI., sem jeg mælti fyrir áður, og er mjer annara um hana en aðrar till., sem jeg flyt, og hygg, að sjaldan hafi þörfin verið jafnbrýn á markaðsleit sem nú. Jeg hefi orðið þess var, að ýmsir hv. þdm. telja of langt farið í hækkuninni, að færa liðinn úr 5 þús. kr. í 12 þús. kr. Líta þeir svo á, að þessar 5 þús. kr. ættu að nægja, eða þá lítil viðbót þar við. Jeg skal geta þess, að mjer þykir ekki óaðgengilegt að mæta þessum mönnum og færa till. úr 12 þús. kr. niður í 7 þús. kr., og mun jeg afhenda hæstv. forseta skriflega brtt. í þessa átt, er jeg lýk máli mínu.
Jeg lít svo á, að hjer sje um mjög þarft fyrirtæki að ræða, og þótt hæstv. atvrh. haldi því fram, að fulltrúi landsins á Spáni geti unnið þetta verk í Suðurlöndum og leitað markaða, þá hefir reynslan að þessu bent í aðra átt, og hefir hann ekki gert neitt í þessu efni, svo kunnugt sje, og mun ólíklega gera.
Að því er snertir upphæðina í fjárlagafrv., 5 þúsund krónur, er sumir ætla að muni nægja, þá er tæplega hugsanlegt, að hún muni hrökkva til ferðalaga um jafnstórt svæði og hjer er um að ræða, eða hægt sje að gera neinar sölutilraunir, sem fje geta kostað, í sambandi við ferðalagið fyrir svo lítið fje.
Jeg hygg, að það hafi verið hv. frsm. fjvn. (TrÞ), sem benti á það, að Fiskifjelaginu stæði næst að veita slíkan styrk sem þennan. Undanfarið hefir þetta verið svo, að markaðsleit og tilraunir sem þessi hafa verið gerðar á kostnað ríkissjóðs, en ekki nema að litlu leyti á kostnað Fiskifjelagsins.
Hæstv. atvrh. tók það fram um umsækjandann, Karl Þorsteins, að hann væri ungur og óreyndur. Jú, hann er að áratali eigi gamall, mun vera hálfþrítugur, en óreyndur er hann ekki í því, sem hjer skiftir máli. Hann hefir fengist við fisksölu í mörg ár og farið í erindum fisksölufjelags hjer í bæ til Suðurlanda tvisvar, að því er mig minnir. Um málakunnáttu hans, sem er mjög þýðingarmikið atriði, get jeg fullyrt, að hún er viðbrigðagóð, enda mun hann hafa farið sem túlkur með sendimanni landsins til SuðurAmeríku fyrir fám árum, þar sem einkum reyndi á kunnáttu í spönsku og ensku.
Jeg er þess vegna viss um það, að umsækjandi hefir marga þá hæfileika og kosti til brunns að bera, sem mest er þörf á við þennan erindarekstnr og markaðsleit.
Umsókn hans um ferðastyrk af fyrra árs fjárveitingu var nokkuð hærri, mig minnir 8–10 þús. Hjer er niðurfærslan gerð með það fyrir augum, að hægar veiti að fá fjeð og í þeirri von, að einstakir menn styrki utanförina jafnframt.
Jeg held að aldrei á síðari árum hafi verið meiri ástæða til þess að gera gangskör að markaðsleit fyrir ísl. fisk og aðrar sjávarafurðir en einmitt núna, þegar óvíga samkepni ýtir fiskverðinu niður og ísl. fiskur er að missa álit sem fyrirmyndar vara. Fleira þarf jeg ekki að segja um þessa brtt. og mín vegna þarf jeg ekki að leggja mikið kapp á hana. Bættur markaður fiskjar snertir síst landbændur. en útveginn því meira.
Þá var það stutt athugasemd, sem jeg vildi gera við ræðu hæstv. fjrh. (JÞ). Hann lagðist á móti till. fjvn. um að leggja fram fje til þess að setja miðstöðvarhitunartæki í skólahúsið á Eiðum. Færði hann fram sem ástæðu, að miðstöðvarhitun mundi verða dýrari en ofnhitun, vegna þess, að þarna væri ekki skógviður fáanlegur til eldsneytis. Húsameistari heldur því hinsvegar fram, að miðstöðvarhitun muni borga sig betur, meðal annars vegna þess, að hægt sje að brenna mó til fullra nota í þeim eldstæðum. En á fleira má líta. Jeg man ekki betur en að það standi í auglýsingu frá firmanu Jón Þorláksson & Norðmann, og notað sem meðmæli með miðstöðvartækjun, sem það hefir til sölu, að þau sjeu sjerstaklega eldiviðarspör og mikill ávinningnr að kaupa þau. Ef þetta er ekki rangminni hjá mjer, þá slær hjer óþægilega í baksegl hjá hæstv. ráðherra, og má þá líklega skoða mótmæli hans gegn miðstöð á Eiðum eins og hæversklega ábendingu um eldiviðarspörutækin hjá firmanu J. Þorláksson & Norðmann. Á hitt ber og að líta, að fleiri kostir eru við miðstöðvarhitun en eldiviðarsparnaðurinn einn. Eins og háttv. frsm. (TrÞ) tók rjettilega fram, eru það fyrst og fremst auknir hollustuhættir, aukinn þrifnaður og vinnusparnaður.
Jeg gæti látið hjer staðar numið, en síðan í gær hefir sitthvað komið hjer fram í umræðunum, sem jeg hefði ástæðu til að mæla móti. Þó vil jeg ekki gera mikið að því.
Hv. þm. N.-Ísf. (JAJ) komst út á það hála svell að verja tjón það, sem orðið hefir á útibúi Landsbankans á Ísafirði. Þetta tjón nefndi jeg aldrei hve mikið hefði verið, heldur sagði jeg aðeins, út af fullyrðingum hv. 1. þm. Árn., að það hefði verið meira en hjá útibúinu á Eskifirði. Til að breiða yfir þessa staðreynd gat hv. þm. (JAJ) þess, að tjónið mundi verða meira á Eskifirði. Á Eskifirði voru árið 1924 afskrifaðar 644 þúsundir króna, svo sem jeg áður gat um, en á Ísafirði hefir tapið orðið 1 milj. 127 þús. kr. Þessu verður ekki hnekt og þessi er heildarniðurstaða taps á báðum stöðum á liðnum árum. En til þess að reyna að villa hjer heimildir, fer hv. þm. að flagga með því, að tjónið á Eskifirði muni verða 1.25 miljón, þegar öll kurl komi til grafar. Jeg hafði nú ekki reynt og ekki ætlað mjer að leiða neinar getur að óorðnum töpum þar eða vestra. Jeg get ekkert um þau vitað, og þykir mjer eiga illa við að slá slíku fram órökstuddu eftir getgátu. (JAJ: Jeg sagði, að þetta fje væri þegar tapað). Ekki hefir það fram komið í opinberum skýrslum, og jeg fer aðeins eftir því, sem þær sýna. Hitt er annað mál, að yfir þessum stofnunum kann að vofa meiri hætta en jeg þekki eða verið hefir. Lán munu misjafnlega trygð bæði hjer og þar. Hver veit nema bráðum velti um önnur stærsta lánsstofnunin í landinu? Að minsta kosti hefir heyrst orðasveimur um þetta hjer á síðustu dögum og er engin furða, þótt slíkar getgátur heyrist, þar sem lakara útlit er nú í lok vertíðar en nokkru sinni fyr fyrir sölu á afurðum sjávarútvegsins. En fullyrðingar um þessa hluti eiga illa við og er tæpast leyfilegt að bera þær fram, svo sem hv. þm. gerði.
Fleira skal eigi um þetta sagt, enda snertir þetta mál mig ekki nema óbeint. Jeg er landbóndi að mestu leyti og því laus við fjárhættu útvegsins. En reyndar snertir þetta mál fjárhag allrar þjóðarinnar.
Hv. 2. þm. Skagf. (JS) var með afgæðing til mín og nöldri, að því er virtist að tilefnislausu, þar sem jeg hafði ekki minst neitt á hann eða nokkurt mál, sem hann snerti. Hv. þm. var að stinga mjer sneiðar fyrir það, hve óvarlega jeg notaði atkvæði mitt um ýmsar fjárveitingar. Hann hældi mjer fyrir það, hve gætinn jeg hefði áður verið, en ljet svo sem mjer hefði farið aftur með aldrinum og gerst nú hinn eyðslusamasti. Ljet hann sem sig furðaði mjög á þessu. Jeg hjelt nú raunar, að hv. 2. þm. Skagf. þyrfti ekki skýringar á því, að meðan, alt var í grænum sjó og skuldabasli, bæði í ríkissjóði og annarsstaðar, þá var eðlilegt, að menn væru fjefastari en nú, þegar afkoma er sæmileg. Það er ekki undarlegt, þótt jeg og ýmsir aðrir hv. þm. sjeu nú örari á fje, þegar efni eru fyrir, en t. d. árin 1922 og '23. Jeg get raunar skilið, að hv. 2. þm. Skagf. (JS) sje tregur til að veita atburðunum og breytingunum glögga eftirtekt, því að mjer hefir virst, að hann mundi vera í ætt við indversku fakírana, sem hafa horft árum saman á sinn eiginn nafla og loks verða sjóndaprir á alt annað. Jeg gæti trúað því um þennan hv. þm., að víðsýni hans yrði eigi mikið þegar hann hefir náð mínum aldri, ef hann einblínir á naflann eins og hingað til, eða sjer aldrei annað en fljótandi skurðgröfu og fyrirhleðslu í Hjeraðsvötnin. Sjóndeildarhringur hans verður þá — líklega ekki mjög langt utan við bæjarvegginn.
Hjer er nú best að láta staðar numið. Jeg mun vera dauður þegar jeg sest niður, og fæ víst varla að rísa upp aftur, þótt hv. 2. þm. Skagf. breyti einhverju að mjer. Jeg hafði raunar sitthvað meira í pokahorninu handa honum, en verð víst að geyma það til betri tíma. (JS: Það er best að það komi strax. — MJ: Best að hætta. Þm. eru orðnir svangir).