10.04.1926
Neðri deild: 50. fundur, 38. löggjafarþing.
Sjá dálk 613 í B-deild Alþingistíðinda. (158)
1. mál, fjárlög 1927
Jónas Jónsson:
Jeg vil ekki láta það hjá líða að fara nokkrum orðum um þau almennu orð, sem hæstv. fjrh. (JÞ) ljet fylgja fjárlagafrv.
Hæstv. fjrh. byrjaði á því, að stjórnin hefði áætlað útgjöld ríkisins eins hátt og hún gat frekast búist við, að þau mundu reynast. Og það kom ótvírætt fram í ræðu hans, að þinginu væri aðallega ætlað að samþykkja, en ekki hitt, að ráða um fjárlögin, eins og þó er óneitanlega meir í anda okkar stjórnskipulags. Nú mun menn reka minni til þess, að hæstv. fjrh. hefir áður sagt, að fjárlög væru því rjettar úr garði gerð, sem tekjurnar eru lægra áætlaðar. Það voru hans orð, að fjárlögin væru því betur afgreidd, sem tekjur væru áætlaðar lægri. Þetta er ef til vill gömul búmannshugsun, en samt er þetta sama og að vilja hafa fjárlögin röng. Og þau eru sögð í þeim tilgangi, að það sje best fyrir stjórnina að minka á þann hátt freistinguna fyrir þingmenn, að tekjurnar eru áætlaðar sem lægst. En jeg held, að ráðherra geti ekki láð þm., þótt þeir kunni ekki sem best við það, að farið sje að eins og hv. fjrh. lýsti, að bæði tekjur og gjöld sjeu bundin af stjórninni, svo þingið hafi ekki annað að gera en samþykkja. Hæstv. fjrh. sagði raunar, að það gæti komið til mála að fella niður einhverja liði úr stjfrv. En jeg vil benda á það, að sá möguleiki er ekki mikils virði, þar sem stjórnin hefir að líkindum einhvern meiri hluta. Þá er ekki líklegt, að farið verði að fella niður fjárveitingar, sem stjórnin hefir sett inn. Nú hefir hæstv. fjrh. lýst því, að engu verði bætt við útgjöld í fjárlögum að þessu sinni, og þó á hálft þingið eftir að segja sitt álit um fjárveitingar.
Það reyndist svo í háttv. Nd., að stjórnin hafði ekki einu sinni tekið tillit til sanngjarnra þarfa sinna eigin stuðningsmanna, hvað þá til kjördæma andstæðinganna.
Jeg vildi aðeins taka þetta fram, til þess að benda á, að hjer er verið að fara út á varhugaverða braut. Það er einskonar tilraun frá hendi stjórnarinnar til þess að draga í sínar hendur fjármálavald þingsins, þegar það er sagt berum orðum, að svo sje gengið frá fjárlagafrv., að þingið þurfi ekki annað en samþykkja það.
Þegar nú litið er á reynslu undangenginna ára, og þá sjerstaklega til ársins 1925, þar sem tekjurnar fara 8 milj. kr. fram úr áætlun, þá er í sjálfu sjer ekki óeðlilegt, þó að þingið líti svo á, eftir hina löngu kyrstöðu um nær því allar verklegar framkvæmdir, að eitthvað sje hægt að fara að gera af því nauðsynlegasta, og þá sjerstaklega á sviði samgöngumálanna. Og jafnframt þegar þingið hefir fengið áberandi reynslu fyrir því, að hæstv. fjrh. — hefir mikla löngun til að áætla tekjurnar lágt, of lágt, og hindra þingið þannig frá að taka í fjárlög nauðsynlegar framkvæmdir. Þegar þetta alt er athugað, er óhugsandi annað en þingið vilji sjálft sýna sitt vald yfir fjárlögunum og leysa úr vandamálunum sjálft.
Nú mjög nýlega var útbýtt í Nd. frv. frá fjhn., þar sem farið er fram á mjög mikla lækkun á sköttum, sem aðallega snerta sjávarútveginn. Þegar nú þess er gætt, að nú í vetur hefir þingið orðið að ganga í mjög óákveðna ábyrgð vegna þessa atvinnuvegar, þá verður manni ljóst, að hjer er verið að veita óvenjuleg hlunnindi þeim atvinnuvegi, sem getur boðið 2–3-falt hærra kaup en aðrir atvinnuvegir.
Jeg vil nú skjóta því til hæstv. fjrh., hvort hann muni ekki verða á móti þessari lækkunartillögu fjrh. Nd., til þess að halda þessum tekjum ríkissjóðs óskertum, því jeg hugsa, að honum muni ekki ókunnugt um, að ennþá muni engin ákvörðun hafa verið tekin í neðri deild um verðtollinn. Og mjer hefir skilist á einstöku þingmönnum þar, að meðferð hans myndi fara mjög eftir meðferð fjárlaganna í þinginu, og það munu til menn í báðum deildum þingsins, sem líta svo á, að ekki sje forsvaranlegt að halda við háunt sköttum á þjóðinni, ef af þeim geta ekki leitt almennar gagnlegar framkvæmdir. Nú í sumar verður byrjað á 3 spítölum, sem allir eru mjög nauðsynlegir. Til byggingar þeirra þarf mikið fje, sem að nokkru leyti verður að fá með hinum þungu sköttum. En framkvæmdirnar rjettlæta skattana. Þetta verður alt að taka til athugunar, þegar talað er um fjárlögin.
Annars er jeg viss um, að enginn þingmaður vill byrja á því nú að afgreiða fjárlög með raunverulegum tekjuhalla. Því að öllum mun hafa verið vitanlegt, að enda þótt fjárlög undanfarinna ára sýndu stundum tekjuhalla á pappírnum, þá var sá tekjuhalli ekki raunverulegur. Menn vissu fyrir fram, að tekjuafgangur yrði. Það sjálfsagða er að áætla bæði tekjur og gjöld eftir bestu vitund.
Þar sem hæstv. fjrh. var að ýta undir þessa deild með sparnað, þá vil jeg benda honum á, að stjórnin gefur þar ekki beint gott fordæmi. Meðal annars má nefna, að við í mentamálanefnd þessarar deildar erum nú að fást við frv. frá henni, sem fer fram á, að bætt sje 2 nýjum stofnunum á ríkissjóðinn, og gefið jafnframt fordæmi, sem gerir alveg óhjákvæmilegt, að fleiri slíkar stofnanir sjeu teknar yfir á landssjóð. Önnur þessi stofnun er nú húsnæðislaus, og mun ekki hægt að bæta úr því fyrir öllu minna fje en 250–300 þús. kr. Ennfremur hefir hæstv. stjórn lagt til, að haldið verði við hinu dýra sendiherraembætti í Kaupmannahöfn, sem gera má ráð fyrir, að kosti ekki minna en 45 þús. kr., ef tekið er tillit til risnu. Jeg nefni þetta hjer bara af handahófi, til þess að benda hæstv. fjrh. á, að hann hefir sjeð sjer fært að ganga inn á þessi útgjöld nú, þrátt fyrir það, þótt hann hafi verið á móti þeim í fyrra og hitteðfyrra og sje nú margbúinn að lýsa yfir því, að útlitið á fjármálahimninum íslenska sje miklu ískyggilegra nú er það var bæði þessi síðastliðnu ár.
Jeg þykist vita, að stuðningsmenn hæstv. stjórnar í sendiherramálinu geti fært ýms rök fyrir því, að nauðsynlegt sje að hafa dugandi mann í Kaupmannahöfn. Þetta get jeg að mörgu leyti viðurkent. En jeg vil samt benda á, að það er líka þörf á nýjum vegum, brúm og símum, svo að álitamál getur verið, á hverju þjóðinni sje meiri nauðsyn, þessum nauðsynlegu mannvirkjum eða tildurherranum.
Þá vil jeg ekki gleyma að minna hæstv. stjórn á, að hún mun hafa stuðlað að því, að sendimaður landsins á Spáni er um helmingi dýrari en sendimaður norska ríkisins, sem er við hliðina á honum. Þó að þetta sjeu fá dæmi og hafi ekki fjarska mikil áhrif á fjárhagslega afkomu þjóðarinnar í heild, þá hafa þau þó áhrif á skoðanir þingmanna, því þegar þeir sjá að stjórnin er svona ör í fjárútlátum, þá gefur það þeim undir fótinn með framkvæmdir, sem þeir telja ekki ónauðsynlegri en þetta, sem stjórnin eys fje til.
Skal jeg svo ekki fjölyrða um þetta frekar nú. Það, sem jeg hefi sagt, eru aðeins almennar athugasemdir viðvíkjandi valdi þings og stjórnar yfir fjármálunum.