17.03.1926
Neðri deild: 33. fundur, 38. löggjafarþing.
Sjá dálk 2162 í B-deild Alþingistíðinda. (1780)
15. mál, útsvör
Klemens Jónsson:
Eins og jeg sagði við 1. umr. þessa máls, verð jeg að álíta, að þetta sje afarmerkilegt mál og mjög víðtækt, og tel jeg því rjett, að þingið sýni því alla virðingu og leitist við að ganga vel frá því. Jeg efast heldur ekki um, að hv. allshn. hefir lagt mikið verk í að athuga þetta frv., enda sýna það hinar mörgu brtt., sem hún ber fram við frv., en sjerstaklega bera þó brtt. hv. minni hl. (PÞ) vott um mikla vinnu og athugun. Auk þess eru og komnar fram ýmsar aðrar brtt. frá einstökum þm.
Hæstv. atvrh. gat þess í ræðu sinni áðan, að hann öfundaði ekki hæstv. forseta þessarar deildar af því starfi að þurfa að bera allar brtt. upp til atkvæða, og get jeg vel tekið undir það. En væri þá ekki fremur full ástæða til að vorkenna hv. þm., sem þurfa að brjóta til mergjar og greiða atkvæði um allar þessar brtt.? Jeg efast fullkomlega um það, að öllum hv. þm. hafi tekist að átta sig til fulls á þessum sæg af brtt. og brtt. við brtt., og jeg mun ekki undrast mjög, þótt einhverjar misfellur verði á atkvæðagreiðslum. (PO: Það er ekki svo erfitt að átta sig á brtt. á þskj. 124). Jeg beini því til hv. nefndar að athuga þetta vel, þegar málið kemur aftur úr þessum hreinsunareldi, að þessari umræðu lokinni. Að svo mæltu ætla jeg að snúa mjer að nokkrum þeim brtt., sem hjer liggja fyrir, og minnast fyrst á þær, sem jeg tel til bóta.
Þá er fyrst 3. brtt. á þskj. 124, um flutning ýmissa gjaldstofna úr 9. yfir í 8. gr. frv., og verð jeg að telja þessa tilfærslu til verulegra bóta; mun jeg fúslega greiða þessari brtt. atkvæði.
Næst er 9. brtt. á sama þskj., um gjalddagana. Þeir skulu samkv. frv. vera tveir, bæði í kaupstöðum og eins til sveita. Þetta síðasta er nýmæli og er til bóta, því að það ljettir undir greiðslunni. Sú sama regla, sem nú gildir um vaxtagreiðslu af útsvörum í Reykjavík, ef ekki eru greidd í tæka tíð, á nú að gilda sömuleiðis í sveitunum. Þetta tel jeg varhugavert og bið nefndina að taka það til yfirvegunar á ný. En þótt frv. verði samþ., vil jeg að hv. nefnd athugi, hvort ekki sje fært að lækka þessar rentur, sem nú eru alt of háar.
Þá er brtt. á þskj. 127, aðalbreytingartillagan, sem komið hefir fram við frv. og sem mest hefir. verið rætt um, þ. e. um skifting útsvaranna. Jeg drap á það við 1. umr., að jeg teldi þessa skiftingu mjög varasama. Í sama streng hafa flestir þeir háttv. þm. tekið, sem talað hafa til þessa: telja þeir flestir skiftinguna síður en svo til bóta. Jeg endurtek það, sem jeg sagði um þetta við l. umr., að jeg tel það verði vafalaust erfitt og vafningamikið að koma þessari skiftingu í framkvæmd. Hæstv. atvrh. benti á, að þessari reglu væri fylgt í Noregi og gengi vel þar, og má það vel vera; getur vel verið, að þetta gefist vel hjer líka, þegar fram í sækir, en það er enginn vafi á því, að þessi aðferð er mjög flókin og erfið, og því kæmi mjer ekki á óvart, þó að þyrfti að bæta einum manni við í skrifstofu atvinnumálaráðuneytisins aðeins vegna þessa. Jeg hefði helst viljað vera laus við þessa skiftingu, en brtt. hv. þm. Mýr. er ekki síður flókin, og jeg held því, að öllu þessu athuguðu, að jeg greiði atkv. með skiftingu samkv. frv. til 3. umr., og ef ekki fæst þá annað betra, þá með frv. áfram, því jeg er ekki hræddur við það eins og hv. þm. A.-Sk. (ÞorlJ), þó að þurfi að breyta lögunum aftur mjög bráðlega. Þetta ber svo oft við, að maður er orðinn vanur því, að frá ári til árs er ávalt verið að breyta einhverju af lagasmíðum undanfarandi þinga. Jeg álít því enga hættu því samfara að láta reynsluna skera úr um þetta atriði.
Þessu næst kem jeg að brtt. á þskj. 134, sem hv. 2. þm. Reykv. ber fram um það, að ekki megi leggja útsvar bæði á fjelag og fjelagamann í einu, vegna eignar hans í fjelaginu o. s. frv. Þessi brtt. á við 6. gr. frv. II,1. Jeg hafði ásett mjer að bera fram brtt. um þetta sama efni, en af því hv. 2. þm. Reykv. hefir orðið fyrri til þessa, hlýt jeg að sjálfsögðu að greiða þessari brtt. atkvæði mitt, því jeg tel þessa brtt. sjálfsagða og mjög til bóta á frv. Enn er brtt. frá sama hv. þm., 1. brtt. á sama þskj., og get jeg ekki aðhyllst hana. Hv. þm. (JBald) vill binda viðbótarútsvar við 80 kr. lágmarksútsvar í kaupstöðum, en við 40 kr. útsvar annarsstaðar. Jeg sje ekki, að ástæða sje til að takmarka þetta þannig eða að vera að grípa fram fyrir hendur niðurjöfnunarnefnda í þessum efnum. Jeg sje ekki, að ástæður sjeu til þess að setja þeim reglur, sem þær sjeu rígbundnar við að fara eftir. Það getur verið, að þetta hefði einhvern rjett á sjer, ef upphæðin hefði verið sett að mun hærri, en ella ekki.
Sami hv. þm. (JBald) leggur til að fella niður þau ákvæði frv., að úrskurði yfirskattanefnda megi áfrýja til atvinnumálaráðuneytisins. Hv. 2. þm. Reykv. hefir oftlega sýnt það í orði og æði, á þessu þingi sem öðrum, að hann ber ekki neitt sjerlegt traust til landsstjórna yfirleitt. En jeg verð að segja honum fyrir mig, að eftir minni þekkingu á þessum hlutum vil jeg heldur eiga undir úrskurði stjórnarráðsins en úrskurði niðurjöfnunarnefndar eða yfirskattanefndar. Ef mikið fje er í húfi, treysti jeg betur skrifstofustjórum atvinnumálaráðuneytisins en yfirskattanefnd.
Hv. þm. hugði, samkvæmt því, sem fram kom í ræðu hans, að atvinnnmálaráðh. sjálfur mundi fella þessa úrskurði, en jeg hygg, að hann hafi nóg annað og þarfara að fást við en starfa að þessu. Jeg veit ekki til, að ráðherra hafi nokkurntíma lagt hönd á úrskurði í sveitarmálefnum. En jeg hygg, að þetta vantraust hv. 2. þm. Reykv. á stjórnunum stafi af því, að hann sje hræddur um, að úrskurðirnir verði gerðir að pólitískum málum, þ. e., að ráðherrarnir muni hlynna að sínum flokksmönnum, en gera hinum órjett, sem á móti eru. Jeg er ekkert hræddur við þetta; en þó svo færi, að þeir gerðu það, væri það eitt hið besta tilefni til eldhúsdagsárása á stjórnina. Jeg held því fram, að þessu sje betur ráðið samkv. frv. en þó brtt. hv. þm. næði samþykki.
Um hitt atriðið, hvort það sje rjett að taka úrskurðarvaldið frá sýslunefndum og fá það í hendur yfirskattanefndum, er jeg í meiri vafa. Hv. þm. A.-Sk. (ÞorlJ) kom með dæmi úr sínu kjördæmi, sem sýndi, að þetta gat verið óheppilegt, en þar sem jeg þekki til, gerir þetta minni mun. Þó er sá kostur við yfirskattanefndirnar, að þær eru skipaðar færri mönnum en sýslunefndir, og skattanefndarmenn eru yfirleitt kunnari högum manna en aðrir. (HK: Þetta er ekki rjett). Jeg skal ekki segja neitt um, hversu þessu er varið í kjördæmi hv. þm. Barð. og rengi hann því ekki, en jeg miða við þær sýslur, sem jeg hefi þekt. Það veit jeg, og jeg giska á, að fleiri hv. þm. þekki svipuð dæmi, að þessi mál um útsvaraálagningu eru sótt af ákaflega miklu kappi. Það eru dæmi til, að menn hafa kært yfir útsvari til 1 kr. eða 1,50 kr. lækkunar, og hafi þeir ekki fengið áheyrn, hafa þeir óðar skrifað kæru til sýslunefndar, — skrifað álnalöng skjöl út af þessu, og þeir hafa ekki látið þar við sitja, heldur lagt á sig langferðalög til að ná tali af sýslunefndarmönnunum um þetta og til að „agitera“ í þeim, ef hægt væri að bjarga þessari einn krónu, eða kr. 1,50, sem í húfi var. Svona var þetta fyrir liðugum 20 árum.
Það eru nokkur atriði í frv., sem hv. allshn. hefir ekki hreyft við, en jeg vildi gjarnan, að henni hefði þóknast að krukka eitthvað í. Jeg tók það fram við 1. umr., að jeg teldi það óviðfeldin ákvæði í frv., að heimilt væri að leggja útsvar á mann fyrir að stunda atvinnu í annari sveit eða hreppi, jafnvel þó hann hefði ekki dvalið þar nema einn dag eða tvo; en jeg get ekki skilið 9. gr. frv. á annan hátt. Tökum til dæmis síldarkaupmann, sem kemur til Siglufjarðar, dvelur þar einn dag og kaupir síld sjer til mikils hagnaðar. Jeg sje ekki betur en á hann megi leggja þar útsvar fyrir þetta.
Sama gegnir um 6. gr. frv. B. 2. um útsvarsskyldu erlendra laxveiðileigjenda. Mjer þætti gaman að spyrja hv. þm. Mýr. um þetta, eftir hvaða reglum þeir þar í hans kjördæmi fara í álagningu þessara útsvara. Englendingar koma þangað oftlega til veiða, en oftast aðeins stuttan tíma í senn, og jeg veit ekki hvernig farið er að því að jafna niður „eftir efnum og ástæðum“ útsvarinu á viðkomandi „lávarð“, sem þar var við veiðar eina eða tvær vikur. Þetta er að elta menn alt of langt með útsvarsálagningar og þetta er ekki í samræmi við það, sem segir í nál. allshn. um frv., að meðal mestu galla á núverandi löggjöf sje, að heimildin til að leggja útsvör á menn utan heimilissveitar sje alt of víðtæk. Jeg tek undir þetta með nefndinni, en sjálf fer hún þó alt of langt í því að elta menn með útsvarsálagningum, jafnvel þó ekki sje nema um eins dags atvinnu að ræða. Jeg vil skjóta því til nefndarinnar að athuga þetta.
Að síðustu fáein orð um tvær brtt. frá sjálfum mjer, á þskj. 169.
Um aðra þeirra þarf ekki að fara mörgum orðum; hún er borin fram til skýringar annari málsgr. í 3. gr. frv., en mjer þykir viðkunnanlegra, að svo skýrt sje að orði kveðið, að ekki leiki vafi á, og hefir hæstv. atvrh. fallist á þessar brtt. báðar.
En síðari brtt. er um hækkun útsvara. Ef hækka skal útsvar á manni, sem kært hefir útsvar sitt til lækkunar, má ekki hækka útsvar hans, nema hann hafi verið heyrður fyrst. En þetta er á alt annan veg nú. Hafi t. d. einhver kært útsvar sitt til lækkunar og borið sig saman við einhvern góðan kunningja sinn, sem lægra útsvar hafði eða betri kringumstæður, má kærandinn eiga von á því að fá útsvar sitt hækkað, máske um helming, án þess hann hafi hugmynd um það eða hafi átt kost á að gefa upplýsingar um efnahag sinn. Þetta er afar ósanngjarnt, og brtt. mín miðar til þess, að mönnum skuli tilkynt um þetta áður, ef í ráði er að hækka á þeim útsvar. Hæstv. atvrh. hefir sagt mjer, að svona lagað mál hafi nýlega komið fyrir dómstólana, og að hæstirjettur hafi „statuerað“, að niðurjöfnunarnefndin hafi haft lög að mæla. Við þessu er í rauninni ekkert að segja. Þetta eru þau lög, sem nú gilda. En það eru þessi lög, sem jeg vil breyta.
Jeg fjölyrði ekki meira um þetta, en jeg vænti þess, að brtt. mínar verði samþyktar og að frv. verði tekið til rækilegrar athugunar á ný í allshn., þegar það er komið úr 2. umr., því jeg tel þess enga vanþörf.