23.03.1926
Neðri deild: 38. fundur, 38. löggjafarþing.
Sjá dálk 1160 í C-deild Alþingistíðinda. (2620)
81. mál, Landsbanki Íslands
Fjármálaráðherra (JÞ):
Þetta frv., sem hjer kemur fram, fjallar um framtíðarúrlausn á seðlaútgáfumálinu. Það er einskonar málamiðlun milli þeirra höfuðtillagna, sem hingað til hafa komið fram í því máli. Það er farið fram á að gera Landsbankann — að fráskildri sparisjóðsdeild hans — að seðlabanka. Frv. er að talsverðu leyti sniðið eftir frv. meiri hl. milliþinganefndar í bankamálum, sem skilað hefir áliti sínu og útbýtt hefir verið í þinginu. Sú nefnd hefir kynt sjer allítarlega skoðanir þjóðbankastjóra á Norðurlöndum á þessum málum og komist að þeirri niðurstöðu, að rjett væri að fela Landsbankanum, sem er ríkiseign, seðlaútgáfuna framvegis. En nefndin hefir þó tekið nokkurt tillit til þeirrar aðalmótbáru, er fram hefir komið gegn þessu, að Landsbankinn hefði með höndum svo mikla sparisjóðsstarfsemi, að ófært væri að gera hann að seðlabanka. Hún gerir ráð fyrir, að sparisjóðsdeildin sje höfð aðgreind, að hún hafi sjerstaka bókfærslu og að innlán hennar og útlán sjeu greind frá öðrum lánum. Meiri hl. bankanefndarinnar gerði þó ráð fyrir sameiginlegum fjárhag sparisjóðsdeildar og bankadeildar, þannig að sameiginleg töp þessara deilda greiðist af sameiginlegu sjálfseignarfje beggja deilda. Í þessu frv. er sporið stigið til fulls og algerlega aðgreindur fjárhagur sparisjóðsdeildarinnar og bankadeildarinnar, sem nefndin kallar svo, en hjer er nefnd seðlabanki. Síðan er gert ráð fyrir, að sparisjóðsdeildin verði rekin framvegis aðallega eftir þeirri sömu löggjöf, sem gildir um aðra sparisjóði í landinu. Hún annast sinn varasjóð sjálf eins og aðrir sparisjóðir gera, og stendur þeim algerlega hliðstæð, en hefir ekkert stofnfje frá ríkinu eða frá eigendum sínum á að byggja, fremur en aðrir sparisjóðir landsins. Hinsvegar er gert ráð fyrir fyrst um sinn, eða þangað til öðruvísi kynni að verða ákveðið, að þessi sparisjóður standi undir sömu stjórn eins og seðlabankinn. Það er hægt að leiða næg rök að því, sem jeg þó skal ekki fara frekar út í við þessa 1. umræðu, að það er æskilegra, til þess að breytingin verði öllum sem minst tilfinnanleg, að sparisjóðurinn fái að standa undir sömu stjórn og seðlabankinn, þangað til að svo má segja, að breytingin sje komin í fult og fast form og starfsemi seðlabankans sjálfs komin svo vel á laggirnar, að þeir, sem hans málum stjórna, þurfa ekki lengur að hafa umráð yfir fjármagni sparisjóðsins til þess að hafa þau tök á viðskiftalífinu í landinu og peningamálunum, sem seðlabanki þarf að hafa.
Það liggur í sjálfu sjer ekki fyrir við 1. umr. þessa máls, að tala um aðra uppástungu, sem hjer liggur fyrir seinna á dagskránni, en jeg vil þó geta þess, að fyrir utan þá höfuðmótbáru, að það megi ekki eiga sjer stað of mikið samband á milli sparisjóðsstarfsemi og seðlabankastarfsemi, þá hefir líka bólað á annari mótbáru gegn því, að gera Landsbankann að seðlabanka. Hún er sú, að seðlabankinn muni leggja á hann kvaðir, sem geri það að verkum, að hann geti ekki eins vel og eins mikið sint útlánastarfsemi til atvinnuveganna eftir breytinguna og áður. Jeg fyrir mitt leyti hefi aldrei gert mikið úr þessari mótbáru, af því að fjármagnið, sem fyrir hendi er til útlána, hvorki vex nje minkar við breytinguna. En það er að vísu rjett, að sá banki, sem með seðlaútgáfuna fer, verður að beita meiri varúð en ella. En það þýðir í reyndinni ekki annað en að þau fyrirtæki verða að sitja fyrir lánum, ef ekki er hægt að fullnægja öllum, sem bjóða bestar tryggingar. En þetta er í sjálfu sjer ekkert annað en heilbrigð grundvallarregla fyrir allri útlánastarfsemi. En samt verður að viðurkenna það, að eftir þann mikla vöxt, sem hefir orðið á öðrum atvinnuvegi landsins, sjávarútveginum, og eftir þau áföll, sem bankarnir hafa fengið af fjárhagsljettúðinni, sem þeir eins og aðrir lentu í á árunum 1919–20, þá má segja, að þessir bankar, sem við höfum, sjeu illa færir um nú sem stendur að fullnægja rjettlátri þörf atvinnuveganna til lánsfjár. Og það er þessvegna ástæða til að reyna að bæta hjer úr, jafnvel þótt menn ekki geri mikið úr þessari sjerstöku mótbáru gegn því að gera Landsbankann að seðlabanka. En ef það tækist, að bæta á annan hátt úr lánsþörf atvinnuveganna, þá er að minsta kosti þar með burt numin sú ástæða gegn því að gera Landsbankann að seðlabanka, að það muni draga úr styrktarstarfsemi hans við atvinnuvegina, hafi hún annars haft við nokkur rök að styðjast. Og með þetta fyrir augum er það, að stjórnin hefir jafnframt þessu frv. um Landsbanka Íslands, viljað leggja fram annað frv., sem hjer kemur síðar til umræðu, og fer fram á, að löggjafarvaldið veiti skilyrði til þess, að hjer geti orðið stofnaður nýr einkabanki, svo framarlega sem fjármagn til hans reynist fáanlegt. Og þetta hefir stjórnin þeim mun betur getað farið fram á, sem bæði meiri hl. og minni hl. milliþinganefndarinnar í bankamálum hefir látið í ljós, að þeir teldu æskilegt, að nýr einkabanki gæti komist á stofn hjer sem fyrst, þótt nefndin hafi ekki sjálf borið fram neina till. um það.
Jeg held þá, að eftir því sem þetta mál er nú fram lagt af stjórnarinnar hendi, þá sje sneitt fyrir þær tvær höfuðmótbárur, sem hingað til hafa komið fram móti því að gera Landsbankann að seðlabanka. Það er þá um leið stigið fyrsta og stærsta sporið í þá átt, að koma bankamálunum hjer á landi í sama horf eða sem líkast því, sem er í öllum ríkjum Norðurálfu, ef til vill að Rússlandi einu undanskildu. Þetta horf er það, að það á sjer ekki stað í einu einasta landi, að ríkið hafi í sinni eigu og reki einkabankastarfsemi, þ. e. a. s. hafi útlánsstofnun, sem dregur að sjer innlánsfje og veitir útlán til atvinnuvega, hvorttveggja í beinni samkepni við einkabanka í landinu. Þar sem ríkisbankar eru til í þessum löndum, er það alstaðar einn banki, sem er ríkisbanki, og það er seðlabankinn.
Hjer er nú með þessu frv. farið fram á, að þingið lögleiði þá sömu tilhögun í bankamálum hjer, eins og í öllum þeim af þessum ríkjum, þar sem annars er til nokkur ríkisbanki.
Jeg finn í raun og veru ekki ástæðu til að fylgja þessu frv. úr hlaði með fleiri orðum að svo stöddu. Það eru ýms einstök ákvæði í frv., sem vel geta þurft nákvæmari athugunar við. Sjerstaklega verð jeg að geta þess, að stjórnin hafði mjög nauman tíma til að undirbúa málið frá sinni hálfu, þar sem álit beggja hluta milliþinganefndarinnar voru ekki fram komin fyr en alllangt var komið fram á þingtímann. En hinsvegar voru þetta ekki svo smávægilegar breytingar, sem stjórnin vildi gera á frv. meiri hl. Og það getur vel verið, að ennþá sje eftir að gera breytingar á einstökum ákvæðum, sem beinlínis leiða af þeim höfuðbreytingum, sem stjórnin hefir gert, eða að minsta kosti væru betur í samræmi við önnur ákvæði stjórnarfrv.
Jeg geri það að till. minni, að þessu máli verði vísað til hv. fjhn. að 1. umr. lokinni, og ætla þá að treysta því, að með meðferð nefndarinnar á málinu verði tækifæri til að athuga og lagfæra það, sem ábótavant kunni að verða, af þeim ástæðum, sem jeg nefndi.