13.03.1926
Efri deild: 27. fundur, 38. löggjafarþing.
Sjá dálk 1021 í B-deild Alþingistíðinda. (541)

20. mál, bankavaxtabréf

Sigurður Eggerz:

Við 1. umræðu þessa máls benti jeg á, að nefndarálit meiri hl. í bankamálanefndinni gerði ráð fyrir því, að fyrst um sinn yrði ekki frekara gert til þess að koma föstu skipulagi á fasteignalánin, annað en það, sem gert er ráð fyrir í þessu frv. Jeg vísaði þessu til sönnunar í ummæli meiri hl. í nefndarálitinu og til hinna ótvíræðu ummæla háttv. 3. landsk (JJ), er sjerstaklega hefir rannsakað þessi mál. Virðist niðurstaða meiri hlutans sú, að áður en lengra sje haldið út í rannsókn þessa máls, þurfi að fá frekari reynslu á fasteignalánafyrirkomulagi því, sem nú er, á ræktunarsjóðnum nýja og svo á veðdeildinni, ef hún verður samþykt. Þessi ummæli virðast auk þess eiga nokkra stoð í því frv., sem hjer liggur fyrir, þar sem gert er ráð fyrir, að gefa megi út bankavaxtabrjef fyrir alt að 10 miljónum. Í frv. eins og það kom frá nefndinni var gert ráð fyrir 8 miljónum, en þessar upphæðir virðast gera ráð fyrir, að hjer sje um meira en bráðabirgðaástand að ræða. Þessi ummæli og niðurstaða meiri hlutans í bankamálanefndinni virðast mjer benda á, að meiri hlutinn hafi ekki haft nægilega næman skilning á nauðsyninni á nýju og betra fasteignalánafyrirkomulagi. Jeg geri að vísu ráð fyrir, að nauðsynlegt hafi verið að koma með nýja veðdeild sem hreina bráðabirgðaráðstöfun, og æskilegt hefði auðvitað verið, að sú ráðstöfun hefði verið gerð á síðasta þingi, þar sem gamla veðdeildin mun hafa þrotið fyrir jól, svo um nokkurt skeið var ekki einu sinni hægt að fá veðdeildarlán, en eins og kunnugt er, lána bankarnir alls ekki til húsabygginga. En svo vikið sje nú að áliti meiri hlutans í bankamálanefndinni, þá spyr jeg nú, hvaða reynslu þarf að bíða eftir áður en ákvörðun er gerð um endanlega skipun fasteignalánanna. Veðdeildin er nú búin að standa svo lengi og svo mikil reynsla fengin fyrir henni, að varla er nú ástæða til að biðja um meiri reynslu að því er hana snertir. Jeg tel víst, að sú reynsla, sem fengin er, telji þetta fyrirkomulag með öllu ófullnægjandi. Mjer þykir nú rjett að vekja athygli hv. dejldar á því, hvað óhagstæð veðdeildarlánin eru. Og þó standa brjefin í sjálfu sjer óvenju vel nú; jeg tel víst að selja megi þau á kr. 80,00. Jeg geng út frá þessu verði á brjefunum og hefi á þeim grundvelli beðið dr. Ólaf Dan. Daníelsson að reikna út fyrir mig hvað hinir „effektivu“ vextir væru; eða þeir vextir, sem komi fram þegar afföllunum af lánunum er jafnað niður á öll árin og lögð við hina eiginlegu vexti.

Niðurstaðan verður þá þessi: „Effektiv renta“ verður:

Af 20 ára lánum . . .. . . . .

7,80

— 25 — — ........

7,35

— 30 — — ........

7,09

— 35 — — .......

6.90

— 40 — — ........

6,75

Getur nú nokkrum vilst sýn um það, að hjer er að ræða um óviðunandi fasteignalánakjör? Og þarf frekari reynslu en fengin er fyrir þessum lánum?

Þá er að athuga ræktunarsjóðinn nýja. Það er að vísu rjett, að lítil reynsla er fengin fyrir honum. Og lánskjörin hafa verið miklu aðgengilegri en þau, sem hjer er um að ræða, eða um 6%. En sannleikurinn er sá, að mjög lítið mun selt af brjefum sjóðsins, og sala, sem fram hefir farið, mun af sjerstökum ástæðum hafa tekist vel. En hinsvegar er engin reynsla fengin um það, hvort takast muni að selja brjef í stærri stíl, og er hætt við, að þar komi fram allir sömu annmarkarnir og á sölu veðdeildarbrjefanna. En þó ekki sje nú farið frekara inn á þetta, þá má öllum vera það ljóst, að ræktunarsjóðurinn nýi er þannig úr garði gerður, að hann getur ekki á neinn hátt fullnægt hinum miklu kröfum, sem gerðar eru til vaxtarins í landbúnaðinum. Nægir að vísa til þess, hvað verksvið sjóðsins er takmarkað og miklar og óeðlilegar hömlur á lánum úr honum. Maður, sem t. d. hefir safnað fje til þess að kaupa jörð, hann getur ekki fengið lán úr ræktunarsjóðnum nýja til þess að kaupa áhöfn á jörðina. Lánin eru að mestu veitt eftir á. En hvar á hlutaðeigandi að fá lán til bráðabirgða? Sum lán, t. d. til raflýsinga og vatnsveitu, eru ekki aðeins veitt eftir á, heldur er það ennfremur gert að skyldu, að verkið hafi reynst vel. Lánið fæst því ekki fyr en vissa er fengin fyrir þessu. En hvernig fer nú fyrir bóndanum, ef verkið mishepnast? Þá verður örðugt fyrir hann um úrræðin.

Það ættu nú allir að skilja, hvað þýðingarmikið það er, að fasteignalánastarfseminni sje komið fyrir á rjettan hátt. Við ótal tækifæri hefir verið sýnt fram á það, hvað þörfin er knýjandi fyrir hagstæð lán til landbúnaðarins, svo hann geti færst í snið, sem samrýmanlegt sje kröfum nútímans. Þá er og þörfin mjög knýjandi fyrir hagstæð lán til húsabygginga í kaupstöðum. Húsaleigan, hin afarháa húsaleiga, er örðugasti þátturinn í dýrtíðinni í bæjunum. En hún færist varla í betra horf fyr en kleift verður að byggja ódýrari hús, en aðalþátturinn í því máli er að fá góð og löng lán. Nú veita bankarnir engin lán til húsabygginga. Þeir, sem byggja, verða því að fara í veðdeildina eða leita til „privat“-manna, er munu lána með mun hærri vöxtum heldur en bankarnir. En þetta sýnist ekki mega lengur við svo búið standa. En hvernig á þá að sjá fyrir nægu fjármagni bæði til landbúnaðarins, þar með einnig til húsabygginga í sveitum, og til fasteignalána í bæjunum? Og hvernig á að sjá fyrir því, að þessi lán verði ekki of dýr?

Fyrsta boðorðið í þessu máli mun vera það, að fasteignalánastarfseminni sje veitt, örugg forstaða. Stjórn Landsbankans, sem hefir haft veðdeildina undir sinni stjórn, hefir verið svo önnum kafin við ýmisleg margþætt bankastörf, að varla verður gert ráð fyrir, að hún hafi getað lagt eins mikla rækt við hana eins og skyldi. Það er að vísu góður maður, sem heitir hinum nýja ræktunarsjóði forstöðu, en forstaða sjóðsins er aðeins hjáverk. Aðalstarf hans er annað, margþætt og mikil málafærslustarfsemi. Fyrsta boðorðið er því margbrotið. Fasteignalánastarfsemin hefir aðeins verið hjáverk. Eina viturlega ráðið er að sameina fasteignalánastarfsemina í einum banka. Með því er unt að sjá fyrir því, að forstaðan verði örugg. Þetta er sú leið, sem minni hluti bankamálanefndarinnar leggur til. Hann vill, að ríkisveðbankalögin komi í framkvæmd. Og fyrir hann vill hann setja örugga stjórn. Stjórnin rannsakar svo, hvernig brjefin skuli útbúin, svo sölumöguleikar þeirra verði sem bestir erlendis. Og í gegnum sölu brjefanna á svo, eins og annarsstaðar, að draga erlent fjármagn til fasteignalána inn í landið. En mikið starf, mikinn áhuga, mikla árvekni þarf til þess að koma þessu máli í rjett horf. Og óhugsandi er að hafa þetta starf í hjáverkum. Í umræðum, sem fóru hjer fram við l. umr. þessa máls, var því haldið fram, að þar sem ræktunarsjóðurinn nýi væri nú tekinn að starfa, væri ekki hægt að sameina hann við ríkisveðbankann. En þetta er hin mesta fjarstæða. Á síðasta þingi var og samþykt í Nd., er málið kom þaðan fyrst í þessa hv. deild, að ræktunarsjóðurinn nýi skyldi sameinast ríkisveðbankanum, er hann væri settur á fót. En svo var þessu breytt hjer í þessari háttv. deild gegn mótmælum mínum. Það er nú ljóst, að ekkert væri til fyrirstöðu að gera ræktunarsjóðinn nýja að sjerstakri deild í ríkisveðbankanum, en auk þess væri mjög auðvelt að innleysa ræktunarsjóðsbrjefin með ríkisveðbankabrjefum. Þó ræktunarsjóðurinn hafi þannig byrjað að starfa, þá er ekkert því til fyrirstöðu, að nú megi koma allri skipun fasteignalánanna undir einn hatt. Og sjerstaklega verður þetta alt á allan hátt öruggara, ef tillögur hv. minni hl. í bankamálanefndinni verða samþyktar á hinu háa Alþingi, því að þá yrði fasteignastofnunin eða ríkisbankinn einnig seðlastofnun. Jeg mun ekki fara inn á þessa hlið málsins, en vil aðeins leggja áherslu á, að með þessu væri 2 stórmálum þjóðarinnar ráðið til lykta á ákjósanlegan hátt, fyrirkomulagi fasteignalánanna og seðlaútgáfunni.

Svo jeg víki nú aftur að fasteignalánafyrirkomulaginu, þá sjá allir, hvílík trygging það væri fyrir landbúnaðinn og fyrir fasteignalánin yfirleitt í kaupstöðunum, ef forstjórar seðlabankans hefðu þessi mál með höndum. Með því væri fasteignamálunum skipað það öndvegissæti, sem þau eiga skilið.

Það má fullyrða, að þjóðin bíði með óþreyju eftir því, hvernig ráðið verði fram úr þessum málum. Flest frv. þau sem lögð hafa nú verið fyrir Alþingi, eru smávægileg og fremur ómerkileg. Engin þeirra marka neinar línur í þjóðmálum vorum, en ef takast mætti að leggja hjer grundvöllinn að heppilegu fyrirkomulagi fasteignalánanna, þá mætti með sanni segja, að stórt spor væri stigið. Jeg segi það með öllu áreitnislaust, jeg býst ekki við því, þó að meiri hluti bankamálanefndarinnar hjeldi áfram með frekari undirbúning fasteignamálanna, þá held jeg ekki, að það mundi bera neinn sjerstakan árangur. Jeg tek undir með háttv. 3. landsk. (JJ), að undirbúningur Böðvars Jónssonar undir ríkisveðbankann var mjög mikils virði. Ritgerð hans um það mál var óvenju ljós og skýr. Sá grundvöllur, sem þá var lagður, er góður. Mjer voru það mikil vonbrigði, að háttv. 3. landsk. skyldi yfirgefa þann grundvöll svo fljótt. — Mjög mikilsmetinn þingmaður sagði, er jeg spurði hann um, hvort hann væri með sjerstökum seðlabanka í sambandi við ríkisveðbankann: Í mínu kjördæmi var samþykt tillaga um að styðja Landsbankann. Jeg sagði við hann, að jeg hefði getað samþykt þessa tillögu með mikilli ánægju, því sannarlega er það skylda vor allra að styðja þá stofnun. En auðvitað er það skylda vor að styðja yfirleitt peningastofnanirnar í landinu; svo samtvinnaðir eru báðir bankarnir atvinnuvegunum, að það er höfuðstuðningur fyrir hvorn bankann um sig, að hinn standi vel. Háttv. 3. landsk. hjelt, að það væri hræsni, er jeg mælti svo um, að ef Íslandsbanka væri boðin seðlaútgáfan, þá mundi jeg segja nei við því, en þetta mælti jeg af heilum hug, og af sama hug mælti jeg það, að jeg tel óhapp fyrir Landsbankann að fá seðlaútgáfuna. Og því tel jeg, að þeir, einmitt þeir, sem vilja styðja Landsbankann, eigi að vinna á móti því, að honum verði afhent seðlaútgáfan. En að þessu mun jeg víkja nánar við annað tækifæri.

Jeg hefi reynt á alla vegu að setja mig inn í bankamálin og sannfærst meira og meira um það, að það er hrein og bein nauðsyn að vinna að því, að fasteignalánafyrirkomulag okkar komist í sem best horf. Jeg sannfærist meira og meira um það, að ríkisveðbankinn er sá rjetti grundvöllur í því máli. Jeg mundi telja það skifta miklu máli, að hæstv. landsstjórn sæi sjer fært að fallast á tillögu minni hlutans. Það mundi auka stjórninni mikinn innri styrk, ef hún skæri nú á Gordionshnútinn í þessu mikla máli og leiddi það til lykta á þann hátt, sem háttv. minni hluti bankamálanefndarinnar leggur til. Það eru sum mál, sem eru svo sterk í eðli sínu, að það er óvarlegt að standa á móti þeim. Jeg er viss um, að þetta er eitt af þeim málum.