11.05.1927
Neðri deild: 72. fundur, 39. löggjafarþing.
Sjá dálk 1604 í B-deild Alþingistíðinda. (1257)
21. mál, fjárlög 1928
Pjetur Ottesen:
Jeg þarf ekki að fara út í það að gera grein fyrir afstöðu minni hl. fjvn. til fjárlagafrv. eins og það nú liggur fyrir, því að það hefir verið gert áður af hv. þm. V.- Húnv. (ÞórJ) og hv. 2. þm. Skagf. (JS).
En það, sem kom mjer til að standa upp, er það, hversu tíðrætt sumum hv. deildarmönnum hefir orðið um eina af hækkunartill. meiri hl.fjvn., um hækkun á gjöldum til Hvanneyrarskólans. Eins og kunnugt er, var samþ. hjer í deildinni að veita 9 þús. kr. til fjós- og hlöðubyggingar á Hvanneyri. En meðal þess, sem hv. Ed. feldi niður til að koma jöfnuði á fjárlagafrv., var þessi liður. Mjer þykir það ekkert undarlegt, þótt rætt sje um þessa upphæð og aðrar út frá því, hvort hægt sje, fjárhagsins vegna, að leggja á ríkissjóðinn nú þessi og önnur útgjöld, sem hjer eru komnar fram till. um. En mjer þykir hitt dálítið undarlegt, þegar deilt er um það, hversu rjettmæt eða órjettmæt þessi fjárveiting sje í sjálfu sjer. Ástæða hv. Ed. til að fella niður þessa og aðrar fjárveitingar til verklegra framkvæmda hafa tvímælalaust verið þær einar, að hún sá ekki aðra leið til að koma rjettingu á fjárlagafrv., en alls ekki hitt, að þessi og aðrar fleiri fjárveitingar ættu ekki fullan rjett á sjer, þegar fje væri fyrir hendi.
Jeg minnist þess ekki, þegar fjárveiting þessi var samþykt hjer í deildinni við 3. umr. fjárlagafrv., að nokkrar brigður væru bornar á rjettmæti hennar út af fyrir sig. En nú hefir komið fram hjer í umr. metingur um fjárframlög til bændaskólanna á Hvanneyri og Hólum. Þessi metingur er bygður á því, að þessi fjárveiting til Hvanneyrarskólans hefir verið feld niður. en eftir stendur fjárveiting til fjárhúsbyggingar á Hólum. En svo stendur á um þessa fjárveitingu til fjárhúsbyggingar á Hólum, að á síðasta þingi var ákveðið að veita fje til hennar, en þótti of mikið að taka þá fjárveitingu á eitt ár, og var þá ákveðið að skifta fjárveitingunni á tvö ár, yfirstandandi ár og árið 1928. Þess vegna var það, að fjvn. Ed. sá sjer ekki fært að fella þessa fjárveitingu niður, enda hafði verið gert ráð fyrir því að byrja á verkinu á þessu ári. Ella hefði hún líka lagt það til, að þessi fjárveiting fjelli líka niður, eins og fjárveitingin til fjósbyggingar á Hvanneyri. Í sambandi við þennan meting, sem hjer hefir komið upp um það, að hvorum þessara skóla sje meira hlynt, hafa heyrst raddir um það hjer, hvort rjettmætt sje að veita f je til þess að byggja upp f jósið á Hvanneyri, fjós, sem sje við hæfi þess kúabús, sem nú er á jörðinni. Sú aukning, sem orðið hefir á kúabúinu fyrir dugnað og atorku skólastjórans, er vitanlega hans eign. En þess verður að gæta, að verðmæti ríkissjóðs í kúabúinu, að því leyti sem það er hans eign, hefir líka aukist mikið fyrir þær stórvægilegu umbætur á kúakyninu, sem orðið hafa, eins og viðurkent er, í tíð núverandi skólastjóra. Og þó að hjer sje farið fram á 9 þús. kr. fjárveitingu í þessu skyni, þá er það ekki nema nokkur hluti þess, sem byggingin kostar, og mismuninn verður skólastjórinn að leggja fram af eigin rammleik, og jeg býst við, að hann nemi miklu meira en því, sem byggingin þarf að vera stærri vegna aukningarinnar á búinu. Svo er á það að líta, að þessar byggingar, sem hjer um ræðir, eiga auðvitað að vera fyrir framtíðina. Þær eiga að vera miðaðar við framtíðarþarfir búsins á Hvanneyri, og þess er að vænta, að búskapnum verði þannig háttað, að full þörf verði fyrir þessa aukningu á búpeningshúsum í framtíðinni.
Þá hefir verið minst á það í þessu sambandi, að þegar væri búið að leggja mikið af ríkisfje í Hvanneyrareignina. Það er vitanlega rjett. Þar hefir verið bygt myndarlegt skólahús og sjerstakt leikfimihús, og var það vitanlega alt í þarfir skólans. Auk þess tókst svo illa til, að hið mikla og rammgera íbúðarhús, sem bygt var í skólastjóratíð Hjartar heitins Snorrasonar, brann til kaldra kola og var bygt upp aftur á dýrasta tíma. Það hús varð ákaflega dýrt, einkum vegna þess dráttar, sem varð á byggingunni, en þess er vert að geta, að skólastjórinn hafði enga yfirstjórn með þeirri byggingu. En til búpeningshúsa, hlöðubyggingar, haughúsgerðar, safnþróa og þess háttar hefir aldrei verið veitt neitt fje í fjárlögum í tíð núverandi skólastjóra. Þetta, sem hjer um ræðir, er fyrsta fjárveitingin, sem farið er fram á í því skyni. Þó hefir núverandi skólastjóri bygt ný peningshús, steypt haugstæði og safnþrær, þrjár votheystóftir og leitt vatn í fjós og bæ, alt á eigin kostnað. Aðrar umbætur hefir hann gert miklar, og má nefna til dæmis um 7 þús. dagsverk í jarðabótum og garðrækt. Þar af sljettað og stækkað túnið um 45 dagsláttur, veitt vatni á engjarnar og sótt áveituvatnið alla leið upp í svokallað Vatnshamravatn, sem er löng leið, gert skurði og stíflugarða í sambandi við áveituna, og með þessu hefir hann gert óbrigðult engi þar, sem áður voru venjulegar mýrarslægjur.
Þá hefir því verið haldið fram, að skólastjórinn búi við góðan og hagstæðan leigumála. það er rjett, hann býr við gamlan leigumála, sem bygður var á verðlagi því, sem þá var, en hefir orðið enn hagstæðari síðan vegna verðlagsbreytinga. En þetta er ekkert sjerstakt með skólastjórann á Hvanneyri. Það er svo um alla, sem búa við gamla leigumála, frá því fyrir stríð, að því leyti, sem eftirgjaldið er borgað í peningum, þá hefir verðlagsbreytingin yfirleitt að þessu leyti verið hagstæð ábúandanum, en það raskar vitanlega í engu gerðum samningum. Þessi hagstæða aðstaða skólastjórans hefir líka komið ljóst fram í stórvægilegum umbótum á jörðinni og þar með aukningu á verðmæti hennar. Jeg vildi gefa þessar upplýsingar og taka þetta fram út af þeim ummælum, sem hjer hafa fallið.
Einhver kynni nú að halda því fram, að gott væri fyrir ábúandann að mega vinna afgjaldið af sjer í jarðabótum. En þetta er ekkert sjerstakt fyrir skólastjórann á Hvanneyri, heldur er þetta nú orðin meginregla um ábúendur á ríkissjóðsjörðum.
Mjer finst, að hjer á Alþingi eigi ekki að fara í neinn meting um þessa skóla, heldur eigi að hlynna sem best að þeim báðum, gera þá svo úr garði, að þeir nái sem best tilgangi sínum, og að þeir komi þjóðfjelaginu að sem mestu gagni.
Jeg get búist við því, þótt nú sje komin fram tillaga um það að taka þessa upphæð aftur upp í fiárlagafrv., að svo fari, að það sitji við það, sem nú er. En þörfin á að byggja þarna er hinsvegar mjög aðkallandi. En ráðist skólastjórinn samt sem áður í bygginguna. þá vænti jeg þess, að því megi treysta, að styrkur til þessarar byggingar verði tekinn upp í næstu fjárlög.
Jeg skal svo ekki fara fleiri orðum um þetta, en vænti þess, að hv. deild líti á sínum tíma á málið með fullri sanngirni. Mjer fanst sem sagt rjett að gefa þessar upplýsingar, úr því farið var að ræða málið á þeim grundvelli, hvort rjett væri í sjálfu sjer að veita þetta fje eða ekki.