07.05.1927
Neðri deild: 69. fundur, 39. löggjafarþing.
Sjá dálk 2375 í B-deild Alþingistíðinda. (1813)
19. mál, varðskip ríkisins
Frsm. 3. minni hl. (Hjeðinn Valdimarsson):
Það virðist vera sameiginlegt flokksmál beggja Íhaldsflokkanna hjer á Alþingi að láta þetta frv. stjórnarinnar ná fram að ganga. 1. minni hl. allshn., sem tilheyrir þeirri grein íhaldsins, sem nefnir sig framsókn, vill samþykkja frv. með þeim breytingum, að fljetta frv. um laun skipherra og skipverja á varðeimskipum ríkisins inn í þetta frv. Það gefur mjer tilefni til að tala um launakjörin í sambandi við þetta frv., sem nú liggur fyrir. Þá liggur fyrir að athuga það, hvað þetta frv. hefir inni að halda, sem sje svo mikilsvert, að báðir flokkar, sem um völdin keppa, fallast í faðma um það. Aðalatriði frv. er að gera sjómennina á strandgæsluskipunum að sýslunarmönnum ríkisins. Síðan eru ákveðin rjettindi þeirra og skyldur, en mjer virðist nú að vísu meira bera á skyldunum en rjettindunum. Í upphafi var t. d. svo til ætlast, að engin ákvæði væru í frv. um slysatryggingu, en það fjekst þó sett inn í hv. Ed. fyrir tilstilli háttv. 5. landsk. (JBald), að um slysatryggingu skuli fara eftir svipuðum reglum og á skipum ríkissjóðs og Eimskipafjelagsskipunum, — en hví mátti ekki láta gilda þar um alveg sömu reglur? Þá er gert ráð fyrir því í 4. gr. frv., að skipherrann geti hvenær sem er rekið háseta og kyndara, en þess er ekki getið, að þeir hafi nokkurn rjett á móti. Einnig er ákveðið, að þeir skuli greiða iðgjald í lífeyrissjóð embættismanna, en ef þeir fara frá þessu starfi sínu, þá eiga þeir ekki ótvíræða kröfu til þess að fá iðgjöldin endurgreidd, heldur ákveður ráðuneytið það. Þess er getið, að skráning manna á skipin skuli ekki fram fara fyrir skráningarstjóra, heldur skuli þeir lúta ákvæðum þessara laga. Ef sýslunarmaður brýtur gegn skyldum sínum eftir reglum þessara laga, þá varðar það ábyrgð sem brot á embættisfærslu, nema brotið sje svo vaxið, að það varði ábyrgð eftir siglingalögunum. Hjer er alt strangara en ella er venja. Ef þetta er borið saman við rjettindi skipverja á öðrum skipum ríkisins, svo sem Esju og Villemoes, þá sjest, að þar er ekki svo lítill munur, en á þau skip eru menn skrásettir samkvæmt siglingalögunum. Nú má benda á það, að siglingalögin eru gömul orðin — þau eru frá 1914 — og alls ekki sniðin eftir nútíma kröfum sjómanna, en þó eru þau á allan hátt frjálslyndari og veita skipverjunum miklu meiri rjettindi en þetta frv., og skal jeg því til sönnunar benda á nokkrar greinar þeirra. Eftir 87. gr. siglingalaganna stendur ráðningin yfir þangað til skipið er komið á ráðningarhöfn eða innlenda höfn, og er ekki hægt að vísa manni af fyr, en samkv. þessu frv. er hægt að reka mann af skipinu hvenær sem er. Í annari grein er þess getið, ef menn fara af skipi erlendis, þá eigi þeir kröfu til ferðakostnaðar heim, en ekkert slíkt ákvæði er í þessu frv. Eftir 88. gr. siglingalaganna getur skipverji, þegar hann er búinn að vera tvö ár háseti, hvernig sem ráðningarsamningur hans er, krafist lausnar á næstu höfn, sem skipið kemur á til fermingar eða affermingar, nema það fari beint til hinnar upprunalegu ráðningarhafnar. Samkvæmt þessu getur háseti sagt upp án uppsagnarfrests. En hjer er gert ráð fyrir löngum uppsagnarfresti. Samkv. 91. gr. siglingalaganna getur skipverji krafist brottfarar, ef skipstjóri misþyrmir honum eða ef hann hefir ekki sæmilegt fæði. Á hann þá heimting á eins mánaðar kaupi og jafnvel ferðakostnaði. Engin ákvæði, sem að þessu lúta, eru í þessu frv.
Ef skipverji sýkist eða slasast og honum er ekki sjálfum um að kenna, þá fær hann samkv. 95. gr. siglingalaganna fult kaup þangað til hann er afskráður og hjúkrun í 4 vikur, og hjúkrun í 8 vikur þar sem ekki er hægt að afskrá hann. Engin ákvæði svipuð þessu eru í frv. stjórnarinnar.
1. málsgrein 100. gr. siglingalaganna hljóðar svo: „Nú fækkar skipverjum meðan á ferðinni stendur, og hinir, sem eftir voru, vinna skipsstörfin, og skal þá því kaupi, sem sparast hefir við fækkunina þann tíma, sem skipið er í hafi, skift meðal hinna, sem eftir voru, að rjettri tiltölu við aukið starf hvers þeirra“. Með öðrum orðum: þarna er vernd gegn því, að lögð sje of mikil vinna á skipverja. Í frv. stjórnarinnar eru engin takmörk fyrir því, hve mikla vinnu má leggja á skipverjana.
Samkvæmt 101. gr. siglingalaganna fá skipverjar sjerstaka þóknun fyrir helgidagavinnu við fermingu og affermingu skipa, og skal sú þóknun metin jöfn hálfs dags kaupi fyrir hverjar tvær klukkustundir eða hluta úr þeim. Í þessu frv. stjórnarinnar og ekki heldur í launafrv. er þess nokkursstaðar getið, að skipverjarnir fái nokkra þóknun fyrir helgidagavinnu eða aðra aukavinnu, hvort heldur sem er á nóttu eða degi. 107. gr. siglingalaganna kveður á um það, hvenær megi draga kaup af skipverjum, og eru þar taldar upp ýmsar ákveðnar sakir. Hjer í þessu frv. er engu slíku til að dreifa, heldur er alt lagt undir úrskurð stjórnarinnar og skipherrans. Af þessu öllu er það því sýnilegt, að staða þeirra manna, sem skráðir eru á skipin og hlíta reglum siglingalaganna, er mjög frábrugðin kjörum þeirra manna, er heyra undir ákvæði þessa frumvarpsóskapnaðar, sem hjer liggur fyrir. Hjer er ekkert gert til að bæta kjör þessara manna, heldur er alt svo í pottinn búið, að stjórnin og skipherrarnir geti haft sem best hendur í hári þessara manna og skipað þeim að gera alt, sem þeim þóknast.
Ef þetta frv. er borið saman við samninga þá, sem sjómenn, kyndarar, hásetar og stýrimenn hafa við Eimskipafjelag Íslands eða stjórnina á skipum hennar, þá kemur það í ljós, að kjör og aðbúð þessara manna eru miklu verri en hinna. Vinnutími á þeim skipum er 8 tímar; ef unnið er lengur, þá fá skipverjarnir yfirvinnu. Á varðeimskipum ríkisins er enginn takmarkaður vinnutími. Hann getur verið lengri en á togurunum, frá 16–18 tímar, og getur orðið 24 tímar í sólarhring. En það er algerlega ósæmilegt að ætla þessum mönnum svona langan vinnutíma.
Ef kaupgjald samkvæmt launafrv. stjórnarinnar er borið saman við laun á verslunarskipunum, þá kemur það í ljós, að þessum sýslunarmönnum eru ætluð lakari launakjör en samskonar mönnum á verslunarskipunum. Fullgildur háseti á verslunarskipi fær 4056 krónur, en samkv. frv. fær fullgildur háseti 2880 kr. með dýrtíðaruppbót, eða ca. 1200 kr. lægra en hinn. Fullgildur kyndari hefir 700 kr. lægra á þessum skipum en á verslunarskipunum. Þannig má halda áfram. 1. stýrimaður hefir 400 kr. minna samkv. frv. stjórnarinnar, en 2. stýrimaður hefir 100 kr. minna, og er það lítt skiljanlegt, hvers vegna 1. og 2. stýrimanni er ekki gert jafnhátt undir höfði í þessu efni. Er vjelstjórarnir eru athugaðir, verður munurinn enn átakanlegri. Kaupmunurinn fyrir 1. og 2. vjelstjóra er á ári 650–750 kr., en fyrir 3. vjelstjóra alt að 1600 kr. Ofan á þetta bætist, að hærri laun hjá vjelstjórum á verslunarskipum miðast við, að skipin hafi vjelar yfir 700 hestöfl, en á varðeimskipunum þurfa vjelarnar að hafa yfir 800 hestöfl, og ætlast frv. því til, að ríkissjóður græði á þessum stigmun af vjelstjórunum annað eins og sem samsvarar launamismuninum.
Hjer er því sýnilegt, að stjórnin er ekki að koma upp þessum flokki sýslunarmanna til þess að láta skipverjunum líða betur, heldur til þess að láta þeim líða ver, og yfirleitt eru því meira lækkuð laun þeirra, sem þeir hafa lægri laun fyrir, ráðist á garðinn þar sem hann er lægstur.
Bæði hjá sjómönnum, vjelstjórum og stýrimönnum er ákveðið í samningum sumarfrí með kaupi, alt frá 7 dögum upp í 20 daga, og auk þess alveg reglubundið landgönguleyfi. En hjá sjómönnum á strandvarnarskipunum er ekkert tiltekið um það, enda hafa þeir haft landgönguleyfi mjög af skornum skamti og alls ekki fengið sumarfrí.
Kemur þetta mjög undarlega fyrir sjónir, þegar þess er gætt, að í Danmörku — þangað sem hæstv. stjórn sækir oftast fyrirmyndir sínar — er kaup manna á strandvarnarskipunum hærra en á verslunarskipum.
Jeg þykist þá hafa sýnt með þessu, að skipverjar á þessum skipum koma til með að hafa lægra kaup en eftir þeim samningum, er nú gilda um kaup á verslunarskipum innlendum eða á strandferðaskipum ríkisins, og mun lægra en væru þeir skráðir eftir siglingalögum. Og þó dirfist háttv. 1. minni hl. að segja í nál., að þetta sje gert til tryggingar því, að hægt sje að fá betri menn á skipin. En þetta er ekkert annað en fjarstæða, enda mun sýna sig, er stundir líða, að á skipin fást ekki aðrir en óvanir menn og liðljettingar. Í frv. er ekkert sagt fyrir um, hvernig farið verði með viðvaninga, en þó gert ráð fyrir, að þeir verði allmikið notaðir við starfið. Hv. 1. minni hl. hefir víst þótt þetta gat á lögunum og kemur nú með nýja og sjerstaka grein, sem heimilar ráðherra að ákveða fyrir eitt ár í senn mánaðarkaup til þessara manna, eða viðvaninga, óvaninga og vikadrengja, sem svo eru nefndir. En hv. 2. minni hl. minnist ekki á neinar kaupgreiðslur til þeirra, og eflaust með það fyrir augum, að hægt verði að komast sem ljettast út af því að greiða borgun fyrir starf þeirra. Annars verð jeg að telja hagkvæmara, að sama gildi um ráðningu skipverja á strandvarnarskipunum og á sjer stað á öðrum skipum, er ganga hjer við land. En sjeu menn hræddir um, að sjómenn á strandvarnarskipunum geri verkfall, þá geri jeg ráð fyrir, að það hefði verið auðvelt fyrir stjórnina að gera þá samninga við Sjómannafjelagið, er fyrirbygðu þessum sjerstöku sjómönnum að gera verkfall, en kaupgjald þeirra fylgdi samningum við Eimskipafjelagið, og ef samningslaust væri eða verkfall hjá því fjelagi, þá síðustu samningum. Annars sje jeg ekki, hvers vegna á frekar að banna þeim, sem vinna hjá ríkinu, að gera verkfall en öðrum. Þeir ættu þá að minsta kosti að vera betur launaðir en aðrir fjelagar þeirra, ef þeir eiga að afsala sjer að nota þennan dýrmæta rjett, sem reynst hefir best á þroskabraut stjettarinnar.
Af 7. gr. frv. má marka, þar sem ráðuneytinu er ætlað að setja reglur um löggæslustarf skipsins, að það eru engin takmörk fyrir því, sem stjórnin getur skipað þessum mönnum að gera. Að minsta kosti býst jeg við því af hæstv. stjórn, eftir framkomu hennar í öðrum málum verkalýðsins, að hún setji þær reglur, að þessa menn megi kalla lögreglunni til aðstoðar til þess að berja niður verkföll, og með því móti reyna enn um stund að þrjóskast við að sinna rjettlátum sanngirniskröfum hinnar vinnandi stjettar í landinu.
Eins og jeg hefi margtekið fram, er jeg á móti frv. og legg til, að hv. deild felli það nú þegar. En fari svo, mót von minni, að frv. verði sett á og því ætlað að verða að lögum, þá mun jeg, ef ráðrúm gefst fyrir 3. umr., bera fram brtt. til að lagfæra það, þótt jeg játi, að það muni erfitt að lagfæra svo illa samið og vitlaust frv. sem þetta er, að við það megi una.
En í sambandi við þetta mál vildi jeg segja örfá orð um strandvarnarmálið yfirleitt. Út af orðum, sem jeg ljet falla hjer í hv. deild í vetur, hefir skipherrann á Óðni heimtað, að látin væri fara fram rjettarrannsókn, og var það framkvæmt. Þessi rannsókn sýndi, að engu aðvörunarskoti hafði verið skotið á þeim stöðvum, er minst hafði verið á, enda hafði jeg áður en rannsóknin fór fram komist að því, að það hafði ekki verið Óðinn, sem skaut viðvörunarskoti, og skýrt dómaranum frá því. En jafnframt sýndi rannsóknin, að stjórn skipsins, að því leyti er landhelgisgæsluna snertir, hefir verið mjög slæleg, því að upplýst er, að skipið hafi oft komið að Öndverðanesi, þegar þar var fjöldi togara að veiðum um þrjár sjómílur utan landhelgi, að því er giskað er á, og ekki sjest betur en að umsögn mín um, að fjöldi togara hafi verið þar að veiðum í landhelgi, þegar þeir sáu til Óðins, hafi verið hárrjett í alla staði. Enda hafa skipstjóri og stýrimenn játað, að þeir hafi ekki mælt nákvæmlega. Þetta er frámunalega slælegt eftirlit, að byggja það aðeins á því, sem manni sýnist í það og það skiftið, hvort stór floti af togurum sje að veiðum í landhelgi eða ekki. Þeir, sem kunnugir eru slíkum mælingum, vita, að það getur skakkað meira en sjómílu á nálægðinni við land, þegar varðskipið er langt í burtu og ekki farið eftir öðru en tómum ágiskunum. Nú skal jeg ekki segja, að það sje beinlínis vilji strandvarnarskipstjóranna að láta sem flesta togara sleppa, en hitt má fullyrða, að skipin fara ekki að togurum á þann hátt, sem skyldi, þegar þeir eru að veiðum eins nærri landhelgi og giskað er á.
Annars er síst úr vegi að vekja athygli á því, að það eru ekki allfáir dagar yfir sjálfan strandgæslutímann, sem skipin liggja inni á höfnum. Þannig er það upplýst, að á þeim 5 mánuðum, sem Óðinn hafði strandgæslu í fyrra, hafi hann legið 39 daga hjer inni á höfn, en Þór, sem talinn er að hafa verið 6 mánuði við strandgæslu, liggur 70 daga hjer inni. Það svarar til, að Óðinn hafi legið hjer um 8 daga að meðaltali á mánuði hverjum, en Þór 12 daga. Þegar svo við bætist Hafnarfjörður, Stykkishólmur, Vestmannaeyjar, Siglufjörður, Akureyri, Ísafjörður og fleiri hafnir, þar sem strandvarnarskipin liggja meira og minna inni, þá virðist, að um allmikinn frádrátt sje að ræða um þann tíma, sem skipin eru talin að vera við landhelgisgæsluna. Verður því ekki annað sagt en að enn sem komið er sje landhelgisgæslan mjög slælega rekin og að það sje síst ófyrirsynju, þó að á það hafi verið minst og um það vandað við hæstv. stjórn.