22.03.1927
Efri deild: 34. fundur, 39. löggjafarþing.
Sjá dálk 129 í C-deild Alþingistíðinda. (2312)
63. mál, forkaupsréttur kaupstaða og kauptúna á jörð í nágrannahreppi
Frsm. minni hl. (Ingvar Pálmason):
Eins og sjest á nál. á þskj. 213, hefi jeg jekki getað orðið meiri hl. landbn. samferða í þessu máli. Og mjer finst eiginlega niikil furða, ef skoðun hv. meiri hl. getur náð miklu fylgi. Mjer finst þar kenna svo mikilla mótsagna. Fyrst og fremst er það viðurkent af allri nefndinni, að kauptúnum sje nauðsynlegt að ná eignarhaldi á nálægum jörðum til ræktunar, slægna og beitar. En hv. meiri hl. virðist ekki hafa gert sjer ljóst, hvað forkaupsrjettur er. Forkaupsrjettur er fyrst og fremst trygging fyrir því, að viðkomandi eign verði ekki seld án vitundar forkaupsrjettarhafa og að ekki þarf að gera yfirboð. Að þessi ákvörðun geti leitt til óeðlilegrar samkepni, fæ jeg ekki sjeð. Þetta ákvæði var upphaflega einmitt sett til að fyrirbyggja óeðlilega samkepni. Ábúanda eða leiguliða er það til mikilla hagsbóta, að eiga forkaupsrjett. Hann er þá trygður gegn því, að jörðin sje seld undan honum að honum óafvitandi.
Ekki fæ jeg heldur skilið, hvernig forkaupsrjettur á fasteign, húsi eða jörð getur hækkað verðið upp úr öllu valdi. Að minsta kosti er ætlunin sú, að fyrirbyggja slíka hækkun.
Meiri hl. nefndarinnar álítur, að frv. geli leitt til þess, að kauptúnin geti sölsað undir sig flestar jarðirnar í nærliggjandi hreppi. Þarna kemur mótsögnin. Mjer skilst það þá verða til hagsbóta fyrir kauptúnin.
Þá kem jeg að þeirri hættu, sem meiri hlutinn álítur að leiði af frv. út af því, að kauptúnin geti náð eignarhaldi á svo mörgum jörðum í nágrannahreppi, að það sje til baga fyrir hann. Jeg vil ekki bera á móti, að þetta geti komið fyrir. En eru nokkur gildandi lög, sem hamla þessu? Er hjer verið að upphefja nokkura tryggingu? Hættan er sú sama nú og kannske meiri.
Undanfarið hafa einstakir menn náð eignarhaldi á jörðunum fyrir lítið verð og eftir nokkur ár selt kauptúnunum þær margfalt dýrari. Jeg hefði getað skilið, ef meiri hl. hefði komið fram með brtt. til að tryggja það, að ef kauptúnin næðu eignarhaldi á einni eða fleiri jörðum, þá væru þau skyldug til þess að taka að sjer hlutfallslegar byrðar í viðkomandi hreppi. Það er líka það eina, sem gæti rjettlætt það, að vera á móti þessu frv. Jeg hugsa, að þetta væri óþarfi, en ef einhver hætta væri á því, hefði mátt setja ráðstafanir því til varnar inn í frv. Þetta mundi jeg fúslega hafa tekið til greina.
Það undarlegasta er, að öll nefndin er sammála um, að bæði heilsufarslega og efnahagslega sjeð sje nauðsynlegt, að kauptúnin fái nágrannajarðir til afnota, en þó vill meiri hl. nefndarinnar ekkert til vinna, að svo geti orðið. Jeg skil ekki þá stefnu, að játa, að eitthvað sje nauðsynlegt, en vilja þó ekki vinna að því, að það komist í framkvæmd. Það, sem vakir fyrir flm. frv., er, að kaupstöðunum sje ekki að óþörfu gert erfitt fyrir að eignast þessar jarðir. Frv. er spor í áttina til þess að bæta aðstöðu kaupstaða og kauptúna að þessu leyti. Annars held jeg, að það sje ekki hin rjetta leið, til þess að vinna á móti hinum óheillavænlega fólksstraum til kaupstaðanna, að svelta þá. Þeir þurfa að ala upp hraust fólk engu síður en sveitirnar, en eins og kunnugt er, hefir það verið stærsti gallinn við þá, að fólk það, sem þeir hafa alið upp, hefir að jafnaði ekki verið eins hraust og sveitafólkið. En þetta tel jeg spor í áttina til að bæta úr því. Jeg held því, að hættulaust sje að samþykkja frumvarpið, því hin sama hætta, sem háttv. meiri hl. bendir á, að hreppum þeim, sem næst liggja kauptúnunum, sje búin af því, að kauptúnin sölsi undir sig jarðir þær, sem næst þeim liggja, er á engan hátt útilokuð, þó að frv. þetta verði ekki að lögum, því að íbúar kauptúnanna sjáfra geta altaf náð undir sig jörðunum, og það er ekkert betra.
Eins og frv. er orðað nú, tel jeg ekki rjett að það gangi fram, því eftir orðalaginu má einu gilda, hvar jörðin liggur í nágrannahrepp. Til þess því að ráða bót á þessu, flyt jeg brtt. á þskj. 213, sem jeg vænti, að verði samþykt.
En eins og jeg hefi tekið fram áður, þá mun jeg fylgja því, ef háttv. þdm. telja þörf á að setja öryggisráðstafanir fyrir nágrannahreppa kauptúnanna, til þess að jarðir hreppanna falli ekki undir kauptúnin, án þess að byrðar þær, er þessu fylgja, falli á þau líka.
Sje jeg svo ekki ástæðu til að ræða meira um mál þetta að svo stöddu. Að vísu veit jeg ekki, hvort jeg er í fullu samræmi við flutningsmann frv., en þó hygg jeg, að þar beri ekki mikið á milli.