19.02.1927
Efri deild: 9. fundur, 39. löggjafarþing.
Sjá dálk 220 í C-deild Alþingistíðinda. (2402)
29. mál, bæjarstjórn á Norðfirði
Flm. (Ingvar Pálmason):
Frv. það, er hjer liggur fyrir á þskj. 29, er að mestu samhljóða frv. því, er jeg flutti á síðasta þingi. Að vísu eru feldar úr því nokkrar greinar, er höfðu inni að halda ákvæði um útsvarsskyldu og álagningar og kosningar í málefnum bæjarins, en þar sem þessum málum var með sjerstökum lögum ráðið til lykta á síðasta þingi, urðu þær greinar óþarfar. Að öðru leyti er frv. óbreytt.
Það er sjálfsagt, að frv. þetta þarf að einhverju leyti athugunar við; má vera, að á því sjeu einhverjir smíðagallar, en slíkt vona jeg, að nefnd sú, er um málið fjallar, lagi, og mun jeg fúslega ganga að þeim breytingum, sem til bóta eru, og vona jeg að fá að verða í samvinnu við nefndina, er til kæmi.
Í greinargerð þeirri, er fylgdi frv. á síðasta þingi, og sömuleiðis í framsöguræðu við 1. umr., var allítarlega gerð grein fyrir ástæðum þeim, sem eru þess valdandi, að frv. kom fram. Kröfurnar um bæjarrjettindi á Norðfirði eru á rökum bygðar, og ekki ástæða til að endurtaka þær, því að skamt er um liðið, og auk þess hafa hv. þm. aðgang að þessum plöggum frá síðasta Alþingi. Samt tel jeg rjett að láta nokkur orð fylgja frv. úr garði, til áherslu og uppfyllingar því, sem um það var skráð á síðasta Alþingi.
Eftir að málið var hjer til meðferðar í hv. Ed. á síðasta Alþingi, var enn á ný leitað til sýslunefndar Suður-Múlasýslu um meðmæli með því, að Norðfjörður fengi bæjarrjettindi. Eftir vonum fór svo, að sýslunefnd synjaði þess með 9:4 atkv. Oddviti greiddi ekki atkvæði, en einn sýslunefndarmaður var fjarverandi. Nú horfði málið dálítið öðruvísi við en hið fyrra skiftið, því að þá vjek sýslunefndin málinu frá sjer, án þess að færa aðrar ástæður fyrir því en þær, að það væri illa undirbúið. Nú færði sýslunefndin nokkur rök fyrir synjuninni, en af því að þau rök fela í sjer sönnun fyrir því, að þessi krafa sje rjettmæt vil jeg, með leyfi hæstv. forseta, lesa þau upp. Sýslunefndin segir svo:
„1) Það væri tilfinnanlegt fjárhagstap fyrir sýslusjóð, að Neshreppur gengi úr sýslufjelaginu, þar sem alt að ¼ af tekjum sýslusjóðs eru þaðan.
2) Breyting þessi mundi hafa í för með sjer, einkum þegar fram í sækir, mikil aukin útgjöld fyrir ríkissjóð, en engar auknar tekjur kæmu á móti; einnig má gera ráð fyrir, að brátt mundi koma krafa um sjerstakan þingmann fyrir þetta bæjarfjelag.
3) Framtíð þessara sjávarþorpa hjer austanlands, sem ekki hafa við neitt annað að styðjast en sjávarútveginn, er á svo ótryggum grundvelli bygð, að það eitt út af fyrir sig væri nægileg ástæða til þess að fara varlega. Færi svo, að aftur kæmi, þó ekki væri nema nokkur fiskileysis- eða hafisár, eða að fiskkaup af útlendingum hættu, þá mundi um leið skipakomum að Nesi stórlega fækka, atvinnan þverra og fólk, af þeirri ástæðu, flytjast í burt þaðan.
4) Á síðari árum hefir þing og stjórn, eftir margítrekaðar áskoranir þjóðarinnar, reynt að draga úr útgjöldum ríkissjóðs, ásamt stofnun nýrra embætta, en hjer væri stefnt í þá átt.“
Og svo segir í ástæðunum ennfremur:
„En aðalástæðan fyrir kröfu Nesþorps, um bæjarrjettindi, er sú, að þeir geti ekki haft nægilegt lögreglueftirlit, með núverandi fyrirkomulagi, og getur nefndin fallist á, að það sje rjett.“
Þetta eru ástæðurnar, sem nefndin færir fyrir neitun sinni, en í síðustu málsgreininni nefnir hún þó eina ástæðu, sem hún viðurkennir alveg rjetta. Jeg gat þess áðan, að ástæður sýslunefndar fælu einmitt í sjer sönnun fyrir því, að krafan sje rjettmæt. Ein af ástæðum sýslunefndar, og einmitt aðalástæðan, er það, að sýslufjelaginu væri tilfinnanlegt fjárhagstap að því, ef Neshreppur yrði sjerstakt bæjarfjelag; með því staðfestir sýslunefndin það, sem jeg hjelt fram hjer í deildinni í fyrra, að ¼ hluti af tekjum sýslunnar væru úr Neshreppi. En ef þessi ályktun er rjett, sem jeg ekki efa, og engir, sem til þekkja, þá er það líka rökrjett ályktun, að þetta samband er fjárhagslegt tjón fyrir Neshrepp. En jeg skal koma inn á þetta atriði síðar. Sýslusjóðsgjald úr Neshreppi hefir verið 7–8000 krónur, auk þess sýsluvegasjóðsgjald, sem mun nema nálægt 700 krónum. Fyrir þetta fær Neshreppur úr sýslusjóði, fyrst og fremst laun yfirsetukonu, sem mun vera nálægt 200 krónum, líklega þó tæplega svo mikið nú, vegna þess, að nú er ungur kvenmaður í þeirri stöðu, og svo er þess að gæta, að hún þjónar í tveimur hreppum, Neshreppi, sem er tæplega 2 km. enda á milli, og Norðfjarðarhreppi, sem er mjög erfiður yfirferðar, svo að ekki er rjett að telja nema helminginn til Neshrepps.
Af kostnaði, sem sýslusjóður hefir af Neshreppi, er framlag til sjúklinga samkvæmt berklavarnalögunum; hve mikið það er, get jeg ekki sagt um með fullri vissu, en jeg hygg, bæði af þeim kunnugleik, sem jeg hefi af þeim málum, og þeirri upphæð, sem sýslusjóður greiðir alls, og fólksfjölda í sýslunni, að það sje ekki mikið yfir 2000 kr.
Það er sýnt af því, sem sýslunefnd heldur fram, að það er fjárhagslegt tap fyrir sýsluna, ef Neshreppur verður leystur úr sambandi við hana. En hitt er líka rjett, að það er fjárhagslegt tjón fyrir Neshrepp að vera í sambandi við sýsluna. Það er og rjett að geta þess um leið, að jeg lít svo á, að sýslunefnd Suður-Múlasýslu hafi ekki sýnt neinn óvilja í þessu efni, heldur lítur hún á málið frá sinni hlið og ann okkur sannmælis um, að kröfur okkar sjeu rjettmætar og á rökum bygðar. Til sannindamerkis um það, að sýslunefnd hefir undanfarið verið velviljuð Neshreppi, má benda á það, að svo lengi sem lög leyfðu það, að sýsluvegasjóðsgjaldi mætti verja til vegagerðar í Neshrepp, var það gert, og við þurftum ekki að greiða neitt sýsluvegagjald. En með breytingu þeirri, er gerð var á vegalögunum 1924, var sú heimild afnumin, og hefir því Neshreppur orðið að greiða alt sýsluvegasjóðsgjaldið síðan. Það er skipulagið, sem misrjettinu veldur, og þess vegna þarf að breyta því.
Um hinar aðrar ástæður sýslunefndar fyrir að synja um þessa beiðni, svo sem að þessi breyting hefði í för með sjer aukin útgjöld fyrir ríkissjóð og að brátt mundi koma fram krafa um sjerstakan þingmann, er það að segja, að jeg geri lítið úr þeim, því að ef hjer er um rjettmæta kröfu að ræða, þá er það skylda löggjafarvaldsins að verða við því, sem um er beðið, þótt það aldrei nema kunni að leiða af sjer nokkur útgjöld. Og hvað snertir bendingu þá til Alþingis, er felst í síðustu ástæðu sýslunefndar, að þetta stefni í öfuga átt, miði til þess að fjölga embættum, en ekki til þess að fækka þeim, þá geri jeg lítið úr henni, vegna þess að jeg álít, að það standi eins á um það, eins og jeg gat um við 2. lið hjer. — Nei, aðalatriðið er það, hvort krafan um sjerstök bæjarrjettindi er á rökum bygð, og það hefir sýslunefnd fyllilega viðurkent, og þá finst mjer, að þeir, sem hlut eiga að máli, verði að taka afleiðingunum af því, þótt aldrei nema það kynni að hafa í för með sjer nokkur aukin útgjöld.
Á einum stað segir nefndin, sem innan sýslunefndar fjallaði um þetta mál:
„Framtíð þessara sjávarþorpa hjer austanlands, sem ekki hafa við neitt annað að styðjast en sjávarútveginn, er á svo ótryggum grundvelli bygð, að það eitt út af fyrir sig væri nægileg ástæða til þess að fara varlega. Færi svo, að aftur kæmi, þó ekki væri nema nokkur fiskileysis- eða hafísár, eða að fiskkaup af útlendingum hættu, þá mundi um leið skipakomum að Nesi stórlega fækka, atvinna þverra og fólk, af þeirri ástæðu, flytjast burtu þaðan.“
Í þessu er töluverður sannleikur fólginn; jeg dreg ekki neina fjöður yfir það. Það getur átt sjer stað, ef ísár koma eða fiskileysisár, þá hlýtur að draga úr þeim atvinnuvegum, sem íbúarnir stunda, en að nokkuð lakara ástand mundi verða í Neshreppi en annarsstaðar, það get jeg ekki fallist á, enda gefur nefndin það heldur ekki í skyn, og jeg verð líka að telja Neshrepp töluvert vel staddan, hvað það snertir, er talað er um það, að íbúarnir hafi á eitthvað annað að byggja en sjóinn, ef hann kynni að bregðast, og til sannindamerkis um það skal jeg geta þess, að í kauptúninu eru nú 80 mjólkurkýr, 6–700 fjár, og auk þess nokkuð af geitfje, en því fer þó heldur fækkandi, vegna þess að það er talið heldur óheppilegt að hafa það í sjávarþorpum. Auk þess er túnrækt í mjög mikilli framför, og fjöldi manna hefir nú farið þess á leit, að fá bletti til ræktunar, og að svo miklu leyti sem sveitarstjórnin hefir getað, hefir þessum beiðnum verið fullnægt. En svo stendur á þarna, eins og sumum hv. þdm. mun vera kunnugt, að landrými er heldur af skornum skamti, svo að það er nú á þrotum. En þar er þó engin hætta á ferðum, því að í dal þeim, sem liggur inn af Norðfirði, má segja næstum óþrjótandi land til útgræðslu, og gegnum þorpið hefir verið lagður bílfær vegur og framhald af honum mun koma inn eftir sveitinni áður en langt um líður. Þessi dalur, sem jeg nefndi áðan, er mjög vel fallinn til ræktunar, en það, sem á stendur, er það, að hreppsfjelagið geti fengið umráð yfir landinu, sem liggur í hinum hreppnum, en það fer að verða óhjákvæmilegt, og þar kemur enn ein ástæðan fyrir þessu frv.
Eins og jeg hefi áður tekið fram, eru flestar aðalástæður fyrir þessu frv. teknar fram í greinargerð þeirri, er fylgdi því á síðasta þingi, og í framsöguræðu minni þá; skal jeg ekki þreyta hv. deild á að endurtaka þær ástæður. Þeim litlu mótbárum, sem fram komu gegn frv. í fyrra, var svarað þá, og skyldi þær koma fram aftur, finst mjer nógur tími til að svara þeim þá.
Vil jeg svo óska, að frv. þetta, að þessari umr. lokinni, fái að ganga til allshn., og vænti jeg þess, að hv. deild taki því með vinsemd.