24.03.1927
Sameinað þing: 5. fundur, 39. löggjafarþing.
Sjá dálk 383 í D-deild Alþingistíðinda. (3451)
88. mál, stúdentspróf við Akureyrarskóla
Bernhard Stefánsson:
Hv. þm. Dal. hefir nú tekið fram margt af því, sem jeg þurfti að segja, og get jeg því verið stuttorður. En þó kemst jeg ekki hjá því að víkja að ýmsum ummælum, sem fallið hafa út af ræðu minni í dag. Það hefir verið um það deilt, hvort sama stefna komi fram í brjefum háskólaráðsins frá því í fyrra og nú. Hv. þm. hafa nú heyrt bæði brjefin og geta því sjálfir dæmt þar um. Jeg fæ nú ekki skilið mælt mál á annan veg en að á þessum tveimur brjefum sje töluverður munur frá því í fyrra og nú. Í fyrra er beint sagt, að háskólaráðið sje ekki á móti prófi við Akureyrarskóla, ef vissum skilyrðum sje fullnægt. En nú slær það því föstu, að slík ráðstöfun fari í bága við háskólalögin, og neitar að taka við mönnum með prófi af Akureyri. Það þarf ekki að deila neitt um skilning á slíkum brjefum. Hæstv. atvrh. (MG) sagði áðan, að sá aðili, sem hjer rjeði, væri háskólaráðið. Það væri ekki hægt að neyða háskólann til þess að taka á móti stúdentum. Mjer skilst nú, að þingið hafi yfir háskólanum að segja. En jeg skal þó ekki fara langt út í það efni. En jafnvel þó háskólaráðið neiti að taka á móti þessum mönnum í haust, þá er ekki þar með sagt að þetta próf eigi ekki fram að fara fyrir því. Það vill svo til, að til eru aðrir háskólar en Háskóli Íslands, og jeg efast ekki um, að þó að Háskóli Íslands sje svo þröngsýnn að vilja ekki taka við þessum mönnum, mundu aðrir háskólar gjarnan gera það, svo framarlega sem stúdentsprófið væri fulltryggilegt.
Hæstv. kenslumálaráðh. (MG) bar ekki á móti því, að kenslan við þetta framhaldsnám jafngilti náminu hjer í mentaskólanum, en hann sagði, að það vantaði sannanir fyrir því. Það er alveg rjett, enn þá vantar sannanir. En prófið á einmitt að sanna þetta eða ósanna. Ef prófið sýnir, að piltarnir hafa mentun og þroska á við stúdentaefni hjer, þá er þar með fengin sú sönnun, sem hæstv. ráðh. æskir eftir. Ennfremur sagði hæstv. ráðh., að háskólinn vildi fá tryggingu fyrir því, að piltamir væru hæfir til þess að hann gæti tekið á móti þeim. Jeg lái háskólanum það ekkert, en sú trygging fæst með prófinu. Það má auðveldlega búa svo um, að sú trygging sje nægileg, til dæmis með því að skipa prófdómendur eftir tillögum háskólaráðsins.
Hæstv. ráðh. (MG) játaði, að utanskólamenn stæðu ver að vígi, þegar til prófs kæmi. En hann bætti því við, að fjölda margir hefðu tekið utanskólapróf hjer, og hefði það ekki komið að sök. Hið sama kom fram hjá hv. 2. þm. Reykv. (MJ). En hjer stendur öðruvísi á. Á Akureyri hefir farið fram kensla í reglulegum skóla til undirbúnings undir stúdentspróf. Hvað er þá eðlilegra en að nemendurnir fái að taka próf frá þeim skóla? Auk þess er jeg alls ekki sammála hæstv. ráðh. um það, að utanskólaprófin hafi ekki komið að sök. Hið sama kom fram hjá hv. 2. þm. Reykv. En jeg skal minna á það, að af sjerstökum ástæðum bar svo til um miðja öldina sem leið, að nokkuð margir menn þurftu að taka stúdentspróf utan skóla. Í hópi þessara manna voru ýmsir, sem síðar kom í ljós, að höfðu óvanalega mikla hæfileika, eins og t. d. Arnljótur Ólafsson, Steingrímur Thorsteinsson o. fl. Það er enginn vafi á því, að þessir menn voru vel að sjer, eftir því sem gerist um stúdenta, en þeim auðnaðist ekki að útskrifast nema með mjög svo ljelegum vitnisburði.
Þá sagði hæstv. ráðh. (MG), að þó að þessir menn tækju stúdentsprófið, mundi háskólinn neita að taka við þeim. Háskólinn um það. En jeg verð að segja, að jeg efast stórlega um, að hann standi við þetta. Ef mennirnir hafa tekið prófið og tryggilega hefir verið frá öllu gengið, þá trúi jeg því ekki fyr en jeg tek á, að háskólinn neiti þeim um inngöngu. En ef svo færi, þá stæði það ekki nema í eitt ár. Þingið mundi taka til sinna ráða og gera þær ráðstafanir, sem dygðu.
Hv. þm. Ak. (BL) hóf ræðu sína, eins og honum er gjarnt, með mjög stórum orðum, og bar mjer á brýn, að jeg hefði talað mót betri vitund. Jeg verð að segja, að jeg geri lítið úr slíkum ummælum. Jeg hefi aldrei borið hv. þm. Ak. (BL) slíkum sökum. Jeg hefi þó vitað hann segja rangt frá því, sem gerðist á lokuðum fundi hjer í þinginu. Hann hefir síðar kannast við það og sagt, að sig hefði mismint. Jeg efaði það ekki, en jeg verð að segja, að þegar honum er svona gjarnt til að ásaka aðra, fer jeg að verða veikari í minni góðu trú á honum. Mörgum er gjarnast til að álíta það um aðra, sem þeir finna í sínu eigin fari.
Jeg ætla að rifja ofurlítið upp, það sem gerðist í þessu skólamáli á þinginu 1924. Hv. þm. (BL) sagði, að mig ræki sjálfsagt minni til þess, að hann hefði komið til mín og sagt mjer, að þáverandi forsrh. hefði lofað að leyfa þetta framhaldsnám, án þess að þingið kæmi til. Þetta er satt, það sem það nær, og það er fjarri mjer að vilja væna þann látna heiðursmann um, að hann hefði ekki staðið við orð sín. En það er ekki nema hálfsögð sagan, því að hvorki hv. þm. Ak. (BL) nje heldur þáverandi forsrh. (JM) áttu við slíkt framhaldsnám, sem verið hefir. Í fyrstu fór jeg til hv. þm. Ak. (BL) til þess að fá hann til að flytja með mjer tillögu um þetta efni. Hann tók því ekki fjarri. Vildi hann leyfa kenslu í 4. bekkjarfræðum. — Koma þá heim orð hans í dag um eina kenslustofu —. Jeg vildi ekki fallast á þetta. Jeg vildi, að kenslan væri undirbúningur undir stúdentspróf. Þess vegna, þó að jeg efist ekki um orðheldni þáverandi forsrh., standa þau orð mín, að jeg hefði enga trú á, að þetta framhaldsnám í þeirri mynd, sem það nú er, hefði komist á, án gerða þingsins.
Hv. þm. (BL) bjóst við, að sú pólitíska fæða, sem væri á borð borin fyrir mig, væri ekki bætiefnalaus. Þetta er alveg rjett. En þá hefir hv. þm. meiri trú á gæðum minnar fæðu, en jeg á hans, því að eftir því sem mjer finst honum hafa farið aftur, skil jeg ekki, að í hans pólitísku fæðu sje nokkurt bætiefni. Þennan hv. þm. (BL) hefi jeg metið mikils, en jeg verð að segja, að mjer finst hann hafa brugðist trausti mínu.
Þá sagði hv. þm. (BL), að það væri þingsins að skera úr, hvort veita ætti þessum piltum styrk til þess að koma suður og taka próf, eða samþykkja þál. sem að hans áliti er á móti lögum. Mjer heyrðist á flokksbróður hv. þm. (BL), hv. 2. þm. Reykv. (MJ), að hann vildi einnig telja dagskrártillöguna á móti lögum, og mjer fanst hv. 2. þm. Reykv. (MJ) hafa mikið til síns máls, að fulllangt væri farið í því að skýra þingsköpin frjálslega, ef heimila mætti fje úr ríkissjóði með einfaldari dagskrá, þegar hver ómerkileg fjárveiting á fjárlögunum verður að ganga í gegnum allan þann hreinsunareld, sem skipað er fyrir. En þó að svo fari, að dagskráin falli og sömuleiðis þál. sú, sem hjer liggur fyrir, þá er ekki útilokað, að þeir, sem greiða atkvæði á móti dagskránni, geti á þinglegan hátt komið því til leiðar, að piltarnir fái styrk.
Þá ætla jeg að víkja að hv. 2. þm. Reykv. (MJ). Hann var að skýra 17. gr. háskólalaganna. Eftir því sem mjer heyrðist, hjelt hann því fram, að miðað væri við, að mennirnir hefðu gengið í skóla, jafngildan mentaskólanum hjer. Þetta er ekki rjett, heldur er miðað við, að þeir hafi tekið próf frá slíkum skóla. Annars kemur þetta ekki málinu við, því að þessir menn hafa gengið í skólann nyrðra, svo að nú er aðeins um það að ræða, hvort óhætt sje að líta svo á, að kenslan fyrir norðan jafngildi kenslunni hjer.
Áður en jeg lýk máli mínu, vil jeg geta þess, að jeg mun ekki óneyddur taka til máls aftur. Jeg vil gjarnan, að atkvæðagreiðsla komist af áður en fundinum er slitið, og jeg hefði kannske ekki talað nú, ef jeg hefði ekki þurft að bera af mjer þungar sakir, sem beint var að mjer að ástæðulausu.