21.02.1928
Neðri deild: 28. fundur, 40. löggjafarþing.
Sjá dálk 343 í C-deild Alþingistíðinda. (1659)
89. mál, einkasala á saltfisk
Jón Ólafsson:
Jeg þarf ekki mörgu að svara hv. flm., því að vitanlega getur hann ekki hrakið neitt af því, sem jeg bar fram af rökum móti frv. Heldur ekki treystist hann að mótmæla því, að frv. þetta væri borið fram af hinni mestu vanþekkingu. Verð jeg að telja það alveg óforsvaranlegt, að bera jafnstórt mál fram, án þess að því fylgi nokkur rök frá þeim mönnum, en við því er ekki að búast úr þeirri átt, sem frv. er komið, enda ekki til þess ætlast af einum eða neinum, þar á meðal flm. Það er alveg rangt, að fiskhringurinn hafi ekki verið til bóta, því að hann var búinn að leggja út mikið fje fyrir landsmenn, og er þá ekki nema eðlilegt, að hann reyni að ná sínu fje aftur. (HG: Og meiru!) Við skulum gera ráð fyrir því, að það hafi verið ætlunin. En hvernig það fór, er flm. nokkuð kunnugt. Hefðu nú forráðamenn ríkisverslunar setið við stýrið, hefði að sjálfsögðu orðið af þessu hinar mestu þrengingar hjá fiskframleiðendum, sem hefðu fyrst og fremst orðið að bíða eftir því litla fje, sem sannvirðispostularnir hefðu seint og síðarmeir skilað, og gat það haft alvarlega þýðingu fyrir þennan atvinnuveg landsmanna. Enda er það augljóst, þegar tekið er tillit til þess, að hjá framleiðendum sjálfum mun hafa lent fjárhæð, er nam ca. 8 milj. meira en telja hefði mátt sannvirði. Fje þetta kom alt frá útlendum og innlendum kaupsýslumönnum, þó mest frá útlendum. Má gera ráð fyrir, að sú upphæð hafi verið 8 milj. kr. hærri en fiskurinn seldist fyrir, og sjest það á þeim töpum, er urðu á kaupum einstakra manna. Þetta 8 milj. kr. tap hefði þá orðið að lenda á framleiðendum, sem þá hefðu fengið „sannvirði“ fyrir fiskinn. Engan vafa tel jeg á því, að meira hefði tapast á ríkisverslun, því að hún hefði ekki álitið sig knúða að halda verðinu uppi, svo sem eigendur fiskjarins gerðu. Þetta er yfirleitt gangur málsins, algildur þó. Þetta ár reyndust fiskbirgðirnar vera of miklar til þess að framleiðendur gætu komið þeim að á markaðinum og meðfram líka af öðrum ástæðum, sem sje þeim, að neytendur hættu að nota vöruna, vegna þess að verðið var of hátt, samanborið við aðrar neysluvörur.
Þá kom hv. flm. aftur að milliliðunum, og getur þess til, að jeg muni helst vilja vera laus við milliliði í minni verslun. Mín reynsla er sú, að milliliðir eru í mörgum tilfellum óumflýjanlegir í hinum ýmsu greinum verslunarmálanna. Milliliðirnir hafa sjerþekkingu í þessum greinum, hafa góð sambönd, eru vanir vinnunni o. s. frv. Bæði jeg og aðrir leita til milliliðanna og láta þá útvega sambönd víðsvegar um heim, og sá sem verður hlutskarpastur og útvegar best sambönd, er notaður, og kemur þá oft í ljós, að ýms firmu, sem hafa þótt góð að selja, hafa dregist aftur úr í samkeppninni, ætlað sjer að lifa á fornri frægð og hætt þeim óþreytandi dugnaði og elju, er þau áður sýndu. Í þessu liggur hin stóra hætta einmitt fyrir ríkisverslun, svo sem dæmi eru til, að þau telji sig örugg með sannvirðið í samkeppnisleysinu. Fer hjer eins og annarsstaðar, að fagmaðurinn sigrar þann, sem þekkinguna vantar. Ef um ríkisverslun væri að ræða, mundi algerlega gengið fram hjá milliliðum, og þannig gengið á snið við þekkingu og reynslu þeirra, sem með óþreytandi elju hafa leitað uppi hin bestu viðskifti, sem kostur er á á heimsmarkaðinum. Jeg held því fram, að sannvirði sje hæsta söluverð, að frádregnum kostnaði, en það er ekkert skilyrði fyrir því, að um sannvirði sje að ræða, þótt með klaufaskap fáist minna verð en aðrir geta útvegað. Reynslan hefir sýnt, að íslenskum útgerðarmönnum, og ekki síst hinum minni framleiðendum, er það ómetanlegt gagn, að hafa átt aðgang að öðrum, sem gátu tekið að sjer ábyrgð á vörunni á vissu stigi, slegið á hana eign sinni, goldið hana og borið síðan alla ábyrgðina. En eins og jeg lýsti í fyrri ræðu minni, þá gera þeir þetta ekki af góðmensku, heldur er ætlunin sú, að græða á því. Þótt þessir menn hafi grætt nokkurt fje á vissum tímum, þá hefir reynslan sýnt, að þeir hafa látið það aftur til landsmanna að meira eða minna leyti. Jeg er ekki að hrósa þessu, heldur aðeins að segja söguna eins og hún hefir gengið. Hefðu landsmenn haft ríkissölu, er jeg ekki í neinum vafa um, að salan hefði verið ljelegri og stopulli en hún hefir verið hingað til.
Jeg veit ekki hvort hv. flm. hefir misskilið mig eða slitið orð mín út úr samhengi af ásettu ráði, en jeg sagði, að kæliútflutningurinn væri svo mikilsvert framtíðarmál, að nauðsyn bæri til þess að hrinda því til framkvæmda. Á saltfiskinn mintist jeg ekkert í þessu sambandi.
Sje jeg svo ekki ástæðu til að tala meira um þetta; aðeins vil jeg geta þess, að það kom mjer ekki á óvart, að hv. flm. langi ekki til að stjórna slíku fyrirtæki. Til þess þarf mikla þekkingu á þessu sviði, svo og frábæra árvekni, að inna slíkt verk af hendi, og satt að segja treysti jeg engum landsmanna til þess að inna það svo vel af hendi, að hann nái jafnlangt og frjáls samkeppni, enda treysti jeg ekki ríkiseinkasölu til þess að komast þangað með tærnar, sem þeir nú hafa hælana.
Mjer skildist á orðum hv. flm., að hann hvorki treysti sjer nje hefði löngun til að veita þessari einkasölu forstöðu, og get jeg virt honum það til vorkunnar. Jeg hygg, að svo fari hverjum þeim, sem lítur á þetta mál með nokkurri ábyrgðartilfinningu.