01.03.1928
Neðri deild: 36. fundur, 40. löggjafarþing.
Sjá dálk 429 í C-deild Alþingistíðinda. (1721)
125. mál, sendiherra í Kaupmannahöfn
Sigurður Eggerz:
Jeg skal ekki halda langa ræðu; en mjer finst það sjálfsagt, þegar frv. eins og þetta kemur fram, að mótmæla því mjög harðlega. Jeg hafði þó vonað, að deilum um þetta mál væri lokið, og að menn alment væru farnir að fallast á það, að þetta embætti væri nauðsynlegt.
Eins og kunnugt er, þá fara Danir nú með utanríkismál vor í umboði. En allir ættu nú að vera orðnir nokkurnveginn sammála um, að nauðsyn er á því, að vjer höfum öll þau áhrif, er vjer getum, á utanríkismálin. Og ennfremur er það samkv. yfirlýsingu, sem kom fram hjer í Alþingi nýlega, vitanlega, að Íslendingar muni á sínum tíma segja upp sambandssamningnum. Verður þá ekki um það deilt, að nauðsyn mikil sje á því, að við búum okkur sem best undir það, að taka utanríkismálin í okkar hendur.
Þessi sendiherra, sem við höfum í Kaupmannahöfn, er auðvitað einn liður í þeim undirbúningi. Því að það er vitanlegt, að í gegnum skrifstofu sendiherrans ættu ýmsir menn að geta fengið æfingu, sem þurfa að taka þátt í meðferð okkar utanríkismála.
Þegar við vorum hjer í „eldhúsinu“ í gær, skildist mjer á ræðu hæstv. forsrh. — og það gladdi mig mjög — að eftir að hann fór að fara með utanríkismálin, sje honum orðið ljóst, að það þyrfti meiri aðstoð en nú væri að fá. Jeg hefi altaf vitað um nauðsyn þessarar aðstoðar; og það er nauðsyn á því meðal annars, að fá í stjórnarráðið mann, sem hefir fengið sjerþekkingu á utanríkismálum. Þess vegna er þetta einn liður, sem við verðum að taka til greina, þegar við ræðum um sendiherraembættið, að gegnum það getum við fengið ýmsan undirbúning utanríkismálanna. Sendiherrann hefir aflað sjer margfalt meiri þekkingar um þetta mál en menn alment, og getur látið aðra verða aðnjótandi þeirrar þekkingar.
En hvað sem þessu líður, þá hjelt jeg, að það ætlaði að verða nokkurnveginn samkomulag um það hjer á Alþingi, að þetta embætti væri nauðsynlegt. Það hefir beinlínis sýnt sig í einu máli, sem hefir afar mikla þýðingu fyrir landbúnaðinn — jeg á við kjöttollsmálið; afskifti sendiherra okkar í Kaupmannahöfn hafa haft afarmikla þýðingu fyrir úrlausn þess máls.
Jeg skil því satt að segja ekkert í því, að nú skuli vera farið að koma með till. um heimild til þess að kippa þessu embætti til baka. Mjer virðist, að í þessu komi fram alt of mikið hringl, sem ekki megi eiga sjer stað í öðru eins stórmáli og hjer er um að ræða. Það er enginn leyndardómur, að þegar við lögðum niður sendiherraembættið í bili, þá álitu það margir, sem vel þektu til, að slíkt væri landinu lítill heiður. Við vitum það, að einstök fjelög í landinu, svo sem S. Í. S., hafa haft erindreka víða úti um heim, og það er ekki minsti vafi, að þetta er mjög viturlegt og margborgar sig. Jeg veit ekki betur en að það verslunarfjelag hafi haft 2–3 menn, og að þeir hafi unnið því mikið gagn.
En þegar eitt verslunarfjelag getur ekki verið án þess að hafa erindreka erlendis, má nærri geta, hvort þjóðin öll muni ekki þurfa að hafa erindreka í útlöndum. Það er vitanlegt, að þó að sendiherrann eigi heimili í Kaupmannahöfn, þá hefir stjórnin sent hann víða í ýmsum erindum í þarfir þjóðarinnar.
Jeg verð þess vegna að segja, að mig tekur það mjög sárt, að það skuli nú bóla aftur á þessari gömlu hreyfingu. En það er búið að tala svo mikið um þetta mál, að ekki er ástæða til að ræða það ítarlega nú. Jeg fyrir mitt leyti hefi haft þá reglu, að jeg hefi greitt atkv. með flestum málum, til nefndar. En viðvíkjandi þessu frv. get jeg sagt það, að jeg mun gera undantekningu og greiða atkv. móti því, að það fari lengra. Jeg skoða það sem hálfgerða móðgun við sjálfstæðishugsjón þjóðarinnar, að það sje aftur farið að fitja upp á að taka þennan eina sendiherra burt, sem við höfum í útlöndum; jeg álít, að við þolum það hreint og beint ekki. Það er kunnugt, að þessi maður hefir reynst vel í embætti og haft traust allra þeirra stjórna, sem hann hefir haft viðskifti við. Og hann er búinn að afla sjer svo mikillar þekkingar á þessum málum, að við getum verið vissir um, að hann kann að koma fram fyrir Íslands hönd; og ef þessu embætti verður kipt burt, mundi hann ekki fást oftar í það. Álít jeg mjög óviðeigandi að kasta út á gaddinn slíkum manni, sem búinn er að sýna það í starfi sínu, að hann hefir komið vel fram fyrir þjóðarinnar hönd, með sína ágætu sjerþekkingu á utanríkismálum, og er líklegur til að afla sjer ennþá meiri sjerþekkingar og veita bendingar um utanríkismál þeim mönnum, sem þurfa, gegnum skrifstofu sína, o. s. frv. Jeg segi það aftur, að jeg skil ekkert í því, að nú skuli koma fram slíkt frv., og það því siður sem Alþingi hefir mjög nýlega sýnt ákaflega djúpan og mikinn skilning á okkar málum út á við. Jeg vona, að hæstv. forsrh., þó að hann hafi áður verið á móti þessu máli, þá fallist hann nú ekki á þetta frv. Það er engin minkun, þótt maður hafi einhvern tíma verið á móti einhverju máli, að breyta þeirri skoðun, eftir að hafa fengið betri þekkingu á málinu. (LH: Og tímarnir breytast!) Já, það er einmitt það. Tímarnir breytast líka. Hæstv. forsrh. lýsti yfir því við „eldhúsdags“-umræðurnar, hvað utanríkismálastarfið væri orðið þýðingarmikið og hvað mikið slíkt starf væri í stjórnarráðinu. Jeg verð að segja enn og leggja áherslu á, að það gladdi mig, að hæstv. forsrh. skýrði ótvírætt frá þessu.
Og yrði nú farið að kippa í burt því embætti, sem er skipað þeim manni, sem mesta sjerþekkingu hefir á utanríkismálunum, þá mundi sannarlega ekki ljettast starfið fyrir stjórnina. Það munu allar stjórnir geta borið, að það er þægilegt að geta leitað upplýsinga hjá þessum vana manni, um hin vandasömu utanríkismál.
Nú skyldum við segja, að þetta frv. yrði samþ. og stjórnin ætlaði samt að samþ. launaupphæð sendiherrans á fjárlögum, þá er eitt við það að athuga. Það er varla von, að sá maður, sem nú gegnir sendiherraembættinu, vildi halda áfram að vera í því, ef frv. verður samþ., þar sem hann gæti átt von á því á hverju augnabliki, að verða kipt burt. Auðvitað getur þessi maður unnið fyrir sjer á ýmsan annan hátt, og þarf því ekki peninganna vegna að taka að sjer þetta embætti. Enda sýndi það sig í byrjun, að hann var ekki að hugsa um þá, þar sem hann hafði þá svo lítil laun, að hann stórtapaði. En ef hann sjer, að farið er nú á ný að leika þennan skollaleik, og gera embættið svo laust, þá býst jeg við, að hann mundi svara þeirri ráðabreytni með því að biðja strax um lausn frá starfi. Er það sannarlega eðlilegt svar, því að hann er kominn á þann aldur, að hann getur ekki unað því, að vera í stöðu, sem honum getur verið kastað burtu úr á hverju augnabliki.
Jeg skal játa, að jeg hafði ekki athugað, að þetta mál væri á dagskrá, og þess vegna hefi jeg ekki talað um það eins ítarlega og jeg hefði annars gert. En ef málið verður ekki felt frá umræðunni — sem jeg vona þó að verði — þá mun aftur gefast tækifæri til að taka til máls.
Jeg skoða það sent móðgun við sjálfstæðishugsjónir þær, sem nú eru uppi, að leyfa því að fara til nefndar, og greiði atkv. móti því.