14.04.1928
Neðri deild: 71. fundur, 40. löggjafarþing.
Sjá dálk 552 í C-deild Alþingistíðinda. (1876)
81. mál, atvinnurekstrarlán
Jón Sigurðsson:
* Mjer þykir hlýða að minnast nokkuð á þetta mál, sem nú kemur hjer fyrst fyrir, enda þótt það væri fram borið tímanlega í Ed. Jeg tel mál þetta eitthvert merkasta mál, sem fyrir þinginu liggur, og því ástæðu til að fara um það nokkrum orðum.
Þegar dæma skal um mikilvægi mála, verður fyrst að líta á nauðsyn þá, sem á því er, að þau nái fram að ganga. Eins og kunnugt er, er nú svo komið, að veðdeild Landsbankans, ræktunarsjóður og sparisjóðir landsins sjá landsmönnum fyrir fasteignalánum. Bankarnir sjá versluninni og stærri útgerð fyrir rekstrarlánum. En bændur og smærri útgerðarmenn fá engin rekstrarlán hjá bönkunum og verða því að fara þá krókaleið, að fá lán hjá verslunum, sem hafa fengið rekstrarfje sitt að láni hjá bönkum. Verslanirnar verða hjer því milliliður, sem auk vaxta hljóta að taka nokkuð fyrir ómak sitt og áhættu. Afleiðingin verður sú, að þessir atvinnurekendur borga hærri vexti en nokkrir aðrir. Annað atriði kemur einnig til greina. Þessir smáatvinnurekendur, sem verða svo hart úti um vaxtagreiðslu, verða einnig óeðlilega háðir lánveitendum sínum, svo að sumir þeirra geta varla talist sjálfstæðir atvinnurekendur. Mörg dæmi eru til þess, að menn eru svo bundnir, að þeir neyðast til að taka vörur sínar út hjá verslunum, enda þótt verð sje þar hærra en annarsstaðar. Þetta ástand á einnig sinn þátt í því, að spilla gætni manna og sjálfsbjargarviðleitni. Þegar menn taka vörur sínar út í skuld, sem eftir á er færð inn í bækur, vita menn eigi ávalt, hvernig hagur þeirra stendur, og hirða ekki um, hvort skuldin er nokkrum hundruðum eða þúsundum hærri eða lægri, á meðan þeir hafa frið.
Við, fylgismenn þessa frv., lítum svo á, að verslunarskuldir sje eitthvert mesta mein okkar í fjármálum. Er jeg þar á sama máli og hv. 1. þm. N.-M., eftir því sem honum fórust orð í sambandi við frv., er hann flutti í vetur. Enda þótt jeg gæti ekki aðhylst það frv. að öllu leyti, tel jeg þá hugsun rjetta, að reyna að draga úr verslunarskuldum manna, eins og tilgangurinn mun hafa verið með frv.
Jeg hygg, að ástandið hjer í þessu efni sje nú svipað og var í nágrannalöndunum fyrir 100 árum. Þeim hefir fleygt fram, en við höfum staðið í stað. Jeg hygg, að flestir álíti nú tíma kominn til umbóta. Þetta frv. stefnir að því, að losa menn af klafa skuldaverslunarinnar og útvega mönnum rekstursfje, svo að þeir þurfi ekki að vera háðir verslunum um það.
Þetta frv., sem hjer um ræðir, gengur í þá átt, að afla bændum og smáútgerðarmönnum rektsrarfjár á þann hátt, að stofnuð verði lánsfjelög í hverjum hreppi. Mönnum er það mjög óhagstætt, að verða að taka lán í öðrum landsfjórðungum, eða Reykjavík, og slík lán koma ekki að hálfum notum. Líka er lögð áhersla á það, að lánin sjeu hrein rekstrarlán, en verði ekki fest í neinum umbótum, sem þurfa mörg ár til að borga sig. Til þeirra eru fasteignaveðlán eða önnur lán til langs tíma nauðsynleg. Reynt er að búa svo um hnútana, að lánin verði áhættulaus.
Frv. sjálft skýrir svo rækilega frá þeirri tilhögun, sem ætlast er til að verði um lánveitingar, að jeg tel óþarft að fara frekar út í þá sálma hjer.
Ef frv. nær að verða að lögum, er flestum eða öllum bændum trygt, að þeir geta orðið þessara lána aðnjótandi. Jeg tel ekki þörf á að lýsa, hve mikla þýðingu slíkt getur haft, því að jeg veit, að öllum kunnugum mönnum er það ljóst. Fyrst og fremst mundi það stórum bæta fjárhagsafkomu þeirra í framtíðinni, og auk þess er jeg sannfærður um, að slíkt fyrirkomulag mundi breyta hugsunarhætti bænda í þá átt, að þeir kynnu betur að fara með fje sitt eftir en áður. Fyrirkomulagið yrði sem á reikningslánum, þannig, að menn gætu tekið peninga út, er þeir hefðu þörf á, og vextirnir yrðu færðir þeim til útgjalda, en hinsvegar gætu þeir lagt peninga inn, hvenær sem þeir hefðu þá aflögu, og fengið af þeim sömu vexti. Þetta fyrirkomulag er bændum mjög hentugt. Aðrar þjóðir hafa gert mikil, til þess að bæta úr rekstrarfjárþörf bænda. Get jeg þessa hjer, til þess að enginn skuli halda, að hjer sje um neitt hugmyndaflug að ræða. Þetta frv. er sniðið eftir og bygt á 6 ára reynslu sveitar einnar, er tekið hefir upp þetta skipulag. Sú litla tilraun hefir gefist svo vel, að enginn þeirra manna, sem þar eiga hlut að máli, vilja fyrir nokkurn mun missa af lánum þessum.
Jeg mun ekki hafa mál mitt lengra að sinni. Jeg hefði kosið, að mál þetta hefði getað gengið greiðlega gegnum þingið. Nú er komið að þingslitum, og býst jeg ekki við að þýði að fara fram á, að máli þessu verði hraðað. Mun jeg því engar tillögur bera fram til eða frá, enda þótt mjer hefði verið kærast, að málið hefði gengið sína braut.
*Ræðuhandr. óyfirfarið af þm.