16.02.1928
Neðri deild: 24. fundur, 40. löggjafarþing.
Sjá dálk 4164 í B-deild Alþingistíðinda. (3636)
88. mál, atvinnuleysisskýrslur
Haraldur Guðmundsson:
Ef það er skoðun hv. 3. þm. Reykv., að við flm. sjeum með frv. þessu að útvega einhverjum „sportlur“, þá verð jeg að segja honum það, að þar fer hann mjög villur vegar. Jeg verð að álíta, að undir þetta frv. renni miklu styrkari stoðir en ræða þessa háttv. þm. benti til.
Jeg held jeg hafi það rjett eftir hv. þm., að hann segði í ræðu sinni: Því opinbera ber skylda til að gefa atvinnuleysi manna auga. Jeg ritaði þetta niður hjá mjer. Auðvitað felst jeg algerlega á þessa skoðun hans. Frv. gengur einmitt í þá átt, að það opinbera viðurkenni skyldu sína í þessu efni; m. ö. o., að það gefi atvinnuleysinu og ástandinu í landinu auga. Að þessu leyti erum við því sammála, hv. 3. þm. Reykv. og jeg.
Á þessu stigi málsins er það ekki tímabært að fara að ræða um, hvað gert skuli til þess að ráða bót á atvinnuleysi manna.
Hv. 3. þm. Reykv. sagði, að þau 30 ár, sem hann hefði átt heima hjer í bænum, hefði altaf verið hjer atvinnuleysi, meira eða minna. Jeg efast alls ekki um, að hjer sje rjett frá sagt. En hitt er líka ljóst, að atvinnuleysið eykst með hverju árinu, og því meira sem fólkinu fjölgar meira í bænum. Þetta er ekki nema eðlileg afleiðing þess, að atvinnufyrirtækin dragast meir og meir á fárra manna hendur og stækka jafnframt.
Mjer fanst á ræðu þessa sama hv. þm., að hann vildi sætta sig við ástandið eins og það er. Munurinn á honum og okkur, sem að frv. stöndum, er þá sá, að við getum ekki gert okkur ánægða með það ástand, sem allir, er til þekkja, viðurkenna, að er óviðunandi. Jeg skal að vísu viðurkenna, að staðhættir og veðrátta hjer banna stundum alla útivinnu. En mjög væri þá horfið frá rjettu ráði, ef menn af þeirri ástæðu einni legðu hendur í skaut og vildu ekkert aðhafast til þess að bæta úr atvinnuleysinu alment.
Þá vildi þessi sami hv. þm. halda því fram, að ef frv. svipað þessu yrði að lögum, mundi aukast innflutningur manna til bæjarins —, að sveitafólkið myndi halda, að af skráningu atvinnulausra mundi leiða stórfeldar atvinnubætur í bænum. Jeg ætla nú ekki þennan hv. þm. það barn, að hann haldi þessu fram í alvöru; þess vegna leiði jeg hjá mjer að svara því frekar.
En þessi sami hv. þm. sagði í ræðu um mál, sem var hjer á dagskrá næst á undan (frv. um að banna næturvinnu við ferming og afferming skipa og báta í Reykjavík og Hafnarfirði), að hv. flm. þess (SÁÓ) ætti mesta sök á innflutningi manna til bæjarins. Ef um sök er að ræða — jeg segi ekki að það sje —, þá er hún vitanlega hjá hv. 3. þm. Reykv. og öðrum hans stjettarbræðrum, sem eru aðalatvinnurekendur í bænum. Jeg bið hv. þdm. að taka vel eftir, að jeg segi ekki, að hjer sje um sök eða sakir að ræða. En þeir, sem vilja nota það orð, ættu að vita, að stóratvinnurekendurnir fyrst og fremst hafa valdið fólksstraumnum hingað til bæjarins. Þeir hafa vakið vonir — því miður oftast tálvonir — manna úti um land um betri kjör, ef þeir flyttu undir handarjaðar þeirra. Þetta er þungamiðja málsins, sem menn verða að gera sjer fulla grein fyrir, þegar verið er að tala um innstreymi manna í bæinn.
Hv. 3. þm. Reykv. sagði, að safnað hefði verið skýrslum um atvinnulausa menn hjer í bæ 1926. Okkur má báðum vera þetta kunnugt, því að bæjarstjórnin gekst fyrir skráningunni. Hann sagði líka, að skýrslur þessar hefðu ekkert sannað um atvinnuleysið, og vildi jafnframt telja hv. þdm. trú um, að ástandið hefði ekki verið eins ömurlegt og búist var við. En um þetta hvorttveggja er jeg honum mjög ósammála. Skráningin leiddi í ljós, að ástandið var mjög ömurlegt, eins og líka var viðurkent af sumum flokksbræðrum þessa hv. þm. í bæjarstjórn, með því að samþykkja, að bærinn stofnaði til atvinnubóta.
Jeg hefi ekki hjer við hendina þessar skýrslur, en hv. 3. þm. Reykv. mun hafa þær, og getur hann þá leiðrjett, ef jeg fer skakt með tölurnar.
Jeg man ekki betur en að tala hinna atvinnulausu manna, sem skráðir voru — en það voru bæði sjómenn og verkamenn, væri eitthvað á 5. hundraðinu, en ómagar, sem voru á framfæri þessara manna, eitthvað í kringum 750.
Þá kom jafnframt í ljós, að meðaltekjur eða árslaun þessara sjómanna og verkamanna voru þetta frá 1200 krónum upp í 1500 krónur. En af þessum launum urðu sjómenn að greiða tæplega 50% í húsaleigu og verkamenn alment liðlega 50%. Sjá þá allir, hvað eftir er handa fjölskyldu að lifa af. Síðar, í nóvember, var aftur safnað skýrslum, og bættust þá enn við á 3. hundrað atvinnulausir.
Það getur verið, að það sje þægilegra fyrir borgara bæjarins að loka augunum fyrir þessu ástandi og kannast ekki við það en að horfast í augu við slíkan sannleika. Þeir taka þá undir með skáldinu, segjandi:
„Láttu ekki, Drottinn, ljós til mín, lof mjer að sofa í friði!“
En þessi skráning atvinnulausra manna bar þó þann árangur í það sinn, að bæjarstjórn og borgarstjóri rumskuðu, ljetu sjer ekki nægja að taka eftir atvinnuleysinu, heldur sýndu viðleitni í þá átt að bæta úr því.
Hv. 3. þm. Reykv. ljet sjer þau orð um munn fara, að engin stjórn mundi leyfa sjer að leggja fje fram til atvinnubóta, En þetta hefir þó sú landsstj. gert, sem hann hefir sjálfur stutt til valda. (JÓl: Þetta er rangfærsla á orðum mínum og útúrsnúningur). Hann sagði nú þetta, hv. þm.; jeg skrifaði það um leið, en ef hann vill hjer með leiðrjetta það, þá læt jeg það gott heita.
Með atvinnubótunum 1926 var fjölda manna, sem eiga framfærslu víðsvegar um land, bjargað frá því að leita til sveitar sinnar um styrk. Sumir fengu þá um 300 króna vinnu, og það bjargaði í bili. Jeg drep aðeins á þetta af því, að hv. 3. þm. Reykv. gerði svo lítið úr því, sem hafst hefði upp úr skráningunni 1926.
Frv., sem liggur hjer fyrir, fer aðeins fram á það, að hið opinbera viðurkenni þá skyldu sína að kynna sjer atvinnuleysi manna og ástandið, sem af því leiðir. Atvinnuleysið er ekki aðeins böl fyrir þá, sem við það búa; það lamar líka hina, sem vinnu hafa. Stopul atvinna, sífeldar áhyggjur og uggur og ótti um vinnuleysi dregur kjark og dug úr mönnum. Enginn veit, hvenær röðin kemur að honum sjálfum og hann missir vinnuna. En hitt vita allir verkamenn, að um leið og atvinnunni er lokið, þá er fokið í öll skjól og heimilið bjargarlaust.
Þá má og ekki gleyma því, að það er sóun á þjóðarauðnum að nota ekki starfsorku manna á besta aldri, sem vilja vinna og geta það, en fá það ekki nema með höppum og glöppum. Og því stærri er þessi synd þjóðarinnar, sem fleiri bíða verkefnin óleyst, hvert sem litið er. Okkur vantar hús, vegi, brýr, ræktað land og ótal margt fleira.
En til þess að starfsorka einstaklinganna fari ekki forgörðum, þá verður að kynna sjer atvinnulífið og rannsaka ástandið eins og það er. Og fyrsta skrefið er þá skýrslusöfnun sú, er frv. fer fram á. Ekki handahófs upplýsingahrafl, heldur skráning, sem bygð er á skynsamlegu viti, þar sem árlega er gert sjer far um að kynnast sem nákvæmlegast öllu, er snertir hag þeirra manna, sem skráðir eru atvinnulausir, hvaða atvinnu hver sje færastur um að stunda, hvaða tekjur hann hafi haft, hvað hann greiði í húsaleigu og hvernig heimilisástæður hans sjeu að öðru leyti. Þá fyrst, þegar búið er að kynna sjer ástandið um nokkurn tíma og ljóst er, hve margir eru hart leiknir vegna atvinnuleysis og hvernig atvinnu yfirleitt er háttað. er hægt að finna varanlega bót á þessu þjóðarböli.
Annars skal jeg viðurkenna það með hv. 3. þm. Reykv., að það er neyðarúrræði að grípa til á versta tíma ár, að láta vinna eitthvert verk, sem er allsendis óundirbúið. Allar slíkar handahófs-ráðstafanir tel jeg vandræða úrlausn, enda skil jeg ekki að til þess þurfi að grína, ef safnað er fjórum sinnum á ári skýrslum um atvinnuástandið í landinu. Ef menn hafa kynt sjer ástandið undanfarið, dregið saman fróðleik frá ári til árs, þá geta menn nokkurn veginn vitað, hvað tiltækilegast sje að gera, svo að öllu sje sem haganlegast fyrir komið og best undirbúið, bæði fyrir þá, sem verkið láta vinna, og hina, sem framkvæma það.
Hv. 3. þm. Reykv. hafði þau orð um frv., að það liti út eins og hvert annað meinleysisgrey, en mjer skildist þó síðar, að hann áliti það einskonar úlf í sauðargæru — mesta skaðræðisgrip —, sem sjálfsagt væri að koma fyrir kattarnef. Og skaðræðið, sem hann ætlaðist til, að af frv. mundi leiða, virtist þá helst það, að af skráningu atvinnulausra manna mundi leiða það, að þá yrði kannske eitthvað hugsað fyrir atvinnubótum.
Jeg geri líka eindregið ráð fyrir því, að eitthvað verði gert til þess að bæta úr atvinnuleysinu, þegar alþjóð er ljóst orðið, hve umfangsmikið það er, hvílíkt böl það er fyrir verkalýðinn og hvílík eyðsla á starfsorku þjóðarinnar. En jeg skal taka það fram strax, að jeg ætlast ekki til, að gripið verði til einhverra flaustursráðstafana, eins og átt hefir sjer stað stöku sinnum undanfarið, þegar ástandið var sem verst. Jeg geri einmitt ráð fyrir, að af skráningunni leiði það, að meira samræmi verði í atvinnubótum en verið hefir, vegna meiri kunnugleika og betri undirbúnings en kostur hefir verið á til þessa. Af því mundi leiða, að þær kæmu að margfalt meiri notum, bæði fyrir atvinnuleysingjana og þjóðina sem heild.
Hjer er safnað hagskýrslum um alla skapaða hluti eins og t. d. um útflutning á fiski og kjöti innflutning giftingar dauðsföll, fæðingar og ótal margt fleira. En þessu þýðingarmikla atriði er slept, sem er þó í raun og veru stærsta hagfræðiatriði þjóðarinnar: að vita með vissu, hvernig atvinnunni í landinu sje háttað.