20.03.1928
Efri deild: 52. fundur, 40. löggjafarþing.
Sjá dálk 4376 í B-deild Alþingistíðinda. (3795)
103. mál, Landsbanki Íslands
Frsm. meiri hl. (Jón Baldvinsson):
Jeg bjóst ekki við því í dag að taka aftur til máls; jeg hjelt, að umr. mundu hætta, þegar framsögumenn hefðu lokið sjer af, og hægt yrði að ganga til atkv. En úr því að úr umr. teygðist og fundur er byrjaður að nýju, þykir mjer rjett að drepa á nokkur atriði.
Það, sem hv. frsm, minni hl. sagði um undirbúning á lögunum frá því í fyrra, var ekki nýtt. Hann talar um, að alt hafi verið grandgæfilega athugað, og því verður ekki svarað með öðru en því, að það er dómur hv. þm. (BK) um sitt eigið verk, en löngum hefir verið talið, að hverjum þyki sinn fugl fagur. Hann segir, að breytingin, sem gerð var í fyrra, hafi verið góð. Sú skoðun verður ekki tekin frá honum. Við segjum, að flestar breytingar hv. þm. hafi verið til hins verra og miðað að því að skapa óheppilegt ástand í bankanum. Líklega hefir höfundur breytinga þeirra, er gerðar voru í fyrra, miðað við það ástand í Landsbankanum, þegar hver höndin var uppi á móti annari og hver tortrygði annan.
Þá þóttist hv. frsm. minni hl. hafa farið nákvæmlega með orð hæstv. fjmrh., þegar hann svaraði þeirri fyrirspurn frá fjhn. þessarar deildar, hvaða niðurstaða hefði orðið af mati bankanefndar þeirrar, er nú hefir nýlokið mati sínu. Hv. frsm. minni hl. þóttist fara orðrjett með svar hæstv. fjmrh. En samt eru útgáfurnar af því svari þegar orðnar þrjár. Fyrst sagði hv. frsm., að ráðh. hefði verið það óljúft að skýra frá matinu; svo færðist hann undan því. (BK: Er þetta ekki það sama?). Nei, ef orðrjett er haft eftir, getur orðalagið ekki verið með mörgu móti. Og þriðja útgáfan kom frá hv. 3. landsk., sem sagði, að hæstv. ráðh. hefði ekki óskað eftir að skýra frá matinu.
Þá hældist hv. frsm. minni hl. yfir því að hafa fengið borgun fyrir nefndarstörfin og taldi það sönnun þess, að matið hefði verið gott að áliti hæstv. fjmrh. Jeg segi ekki, að matið hafi verið vont, en það verða víst skiftar skoðanir um það, hvort nefndin hefir unnið fyrir kaupi sínu. Sú saga gengur, að hver nefndarmannanna hafi fengið 6000 kr. samkvæmt kröfu sinni. Ef þetta er rjett, er um allríflega fúlgu að ræða, sem kemur á ábyrgð fyrverandi stj., af því að kaupið var ekki umsamið fyrirfram. Hv. 3.landsk. þm. bar ábyrgð á þessum fjáraustri fyrir nokkurra mánaða starf manna, sem jafnframt gegndu sjerstarfi sínu. Það er margt að koma í ljós af störfum fyrverandi stj., sem stingur í stúf við alt sparnaðarhjalið. Þessi austur er ekkert einsdæmi. (BK: Þetta er greitt fyrir sjö mánaða starf). Já, það gera h. u. b. 1000 kr. á mánuði. Dálaglegur bitlingur fyrir aukastarf. Og svo á það að vera sönnun fyrir því, að matið hafi verið gott, að hæstv. fjmrh. greiddi fjeð. Mjer finst það sanna ekkert annað en það, hve illa var frá nefndarskipuninni gengið af fyrv. stj. Og ofan á alt þetta bætist svo það, að nefndin vill ekki afhenda fjmrh. matsplöggin. Þau liggja víst hjá nefndarmönnum. Jeg heyrði, að hv. frsm. sagði í dag, að hann þyrfti að fara heim til að athuga þau. Stj., sem borgað hefir fyrir þetta, á ekki að fá matið. Jeg skal ekkert um það segja, hvernig þetta er leyst af hendi; það er ekki komið fram enn. Hæstv. ráðh. hefir aðeins fengið eina tölu — og það með eftirgangsmunum —, er nefndin telur niðurstöðu athugana sinna. En enginn rökstuðningur fylgir þessari niðurstöðu. Það er því varla hægt að kveða vægar að orði en að segja, að þetta sje eitt af afglöpum fyrverandi stj., að búa svo illa um hnútana, að nefndin skuli hafa getað krafist hárra launa, án þess að skila rökstuddu áliti um niðurstöðu þá, er nefndin komst að.
Hv. frsm. sagði um 1. gr. frv. og brtt. meiri hl. við hana, að það næði engri átt, að ríkið færi að ábyrgjast allar þessar 50 milj. kr., sem hann hefir í veltunni, rjett eins og bankinn eigi ekkert upp í þetta. Fyrst og fremst er bankinn eign ríkisins, og svo hefir hann á móti þessu öllu þau lán, sem hann hefir veitt. Og jeg veit ekki betur en að hv. frsm. hafi í fyrra verið á þeirri skoðun, að rjett væri, að ríkið bæri ábyrgð á Landsbankanum. (BK: Jeg var ekki lögfræðingur). Jeg held, að hv. þm. hafi verið á þessari skoðun, þegar Ólafur Lárusson gaf yfirlýsingu þá, er prentuð var í fyrra í áliti minni hl. um bankamálið. (BK: Jeg hefi lýst yfir gagnstæðri skoðun). Já, eftir að Lárus Jóhannesson hafði skrifað um málið. (BK: Þá er skrítið að vera að tala um þetta). Það er ekki skrítið. Mjer þykir rjett að minna á það, að maður, sem þykist hafa mest fjármálavit á þessu landi, var á þeirri skoðun í fyrra, að landinu bæri skylda til að ganga í ábyrgð fyrir bankann. (BK: Sagði það ekki). En nú er hv. þm. á gagnstæðri skoðun við sjálfan sig í fyrra. Og altaf segir hv. þm., að þekkingin sje sín megin.
Hv. þm. sagði, að eftir brtt. okkar þyrfti ekki að koma til kasta Alþingis til þess að samþ. ný lán. Þetta er ekki rjett. Það er ekki talað um annað en að ekki þurfi að leita samþykki Alþingis hvað snertir gömul lán, t. d. Ameríkulánið. En auðvitað þarf fjmrh. að skrifa undir. Og það var einmitt talað um það í fyrra, hvort vert væri að hafa nafn ameríska bankans í heimildinni, því að ef það var ekki í lögum, þurfti ekki að samþykkja ný lög um framlengingu lánsins. Enda virðist það nóg, að Alþingi samþ. einu sinni lög um þetta. (BK: Þetta segir greinin ekki). Jú, einmitt þetta stendur berum orðum í niðurlagi brtt. okkar. Það þarf samþykki Alþingis til nýrra lána, en ekki til þeirra lána, sem þegar er búið að ábyrgjast, eða koma í stað gamalla lána. Það var strítt um það í fyrra hjer í þinginu, hvort Alþingi þyrfti að samþ. hvert nýtt lán, og töldu sumir það sjálfsagt, svo að þingið gæti fylgst með því, í hvaða ábyrgðum ríkissjóðurstæði fyrir bankana erlendis.
Hv. frsm. sagði, að það væri ekki fullnægjandi stofnfje, sem tiltekið er í 3. gr. Það er þó sama og í fyrra, 5 milj. kr. (BK: Það er heimild). Í 5. gr . bankalaganna segir ekkert af eða á um það, hvort stj. eigi að leggja fram í einu þær 5 miljónir, sem gert er ráð fyrir, að verði stofnfje bankans. Og ákvæðin í frv. nú um 2 milj. króna innskotsfjeð eru hin sömu og í lögunum. En stjórninni er heimilað að leggja fram 3 milj. kr. sem viðbótarstofnfje. En það er ekkert ákveðið um það, hvort þetta eigi að leggjast alt fram í einu, og um þetta er heldur ekkert ákveðið í núgildandi lögum, eins og sjest á 62. gr. bankalaganna. Það er því ekki um eðlismun að ræða á þessum ákvæðum um stofnfje bankans eftir frv. og eftir lögunum frá í fyrra, eins og hv. frsm. vill vera láta.
Svo vil jeg segja, að ákvæðin um varasjóð sjeu rýmri til handa bankanum samkv. frv. en núgildandi lögum. Það verður auðveldara fyrir bankann að safna sjer varasjóði eða afskrifa töp heldur en nú er.
Hv. 1. þm. G.-K. spurði viðvíkjandi ákvæðum frv. um stofnfje bankans, hvernig nú mundi líta út, ef bankinn væri búinn að tapa innskotsfje ríkissjóðs. Það skal jeg ekkert segja um; það er ekki hægt að vita það. En jafnvel þótt hann væri búinn að tapa því, þá sje jeg ekki, að ákvæði frv. og núgildandi laga geri neinn mun í því efni. Bankalögin leyfa ekki að leggja bankanum meira fje en frv. Hvortveggja ákveða 5 miljónir kr. Bankinn er í því efni jafnvel eða jafnilla farinn samkv. lögunum sem frv. Annars hefir ekkert komið fram, sem bendir í þessa átt. En jeg gæti hugsað, að það stæði í ríkissjóði, ef hann þyrfti að fara að leggja fram margar miljónir króna til bankans. Þá er betra að grípa til þess, sem eðlilegra er og bankanum öruggara til styrks og trausts, að veita bankanum fulla ábyrgð ríkissjóðs. Er það bæði til að róa hugi þeirra manna, sem órólegir eru um fje sitt í bankanum út af því, að í lögunum frá í fyrra er bankinn sviftur að mestu leyti ábyrgð ríkissjóðs; og svo verður ríkisábyrgðin til þess að tryggja bankann. Ríkið á bankann, og er sú ábyrgð, sem það tekur á sig hans vegna, alls ekki sambærileg við ábyrgð þá, er nágrannaríkin hafa tekið á bönkum einstakra manna. Það er alt annað fyrir ríkið að styðja sína eigin stofnun eða stofnanir einstakra manna. Af því að hv. 1. þm. G.-K. var að vitna í erlenda reynslu, t. d. Noregsbanka, þá má minna á það, að með nágrannaríkjum vorum hafa átt sjer stað mistök í fjármálum. Það hafa orðið mistök á bankamálum Norðmanna. (BK: Ekki með seðlabankann). Það hafa orðið mistök hjá Dönum. (BK: Ekki með seðlabankann). Nei, það veit jeg vel, en með einkabankana. (BK: Það kemur ekki málinu við). En það kom við þá, sem áttu við þá banka að búa. — Þau mistök hafa reyndar ekki orðið vegna ógætilegrar bankalöggjafar, heldur vegna þeirrar „spekulations“-öldu, sem reið yfir og greip menn.
Hv. þm. sagði, að það væri ekki meining bankalaganna, að bankinn greiddi vexti af gullforða sínum. Jeg skildi ekki almennilega, við hvað hann átti, en hafi hann átt við það, að bankinn eigi ekki að greiða vexti af stofnfje sínu, þá fæ jeg ekki betur sjeð en í 24. gr. bankalaganna sje ákveðið, að hann eigi að greiða 6% vexti. (BK: Af gróðanum). Já, en greiða 6% vexti af 5 milj. kr. (BK: Ef hann græðir). En hvað stendur í 3. brtt. okkar? „Leggi ríkissjóður fram viðbótarstofnfje samkvæmt 5. gr., skal bankinn greiða ríkissjóði af því fje 6% í ársvexti, þó aldrei meira en helming tekjuafgangsins.“ Það er með öðrum orðum nákvæmlega sama takmörkunin á vaxtagreiðslu bankans til ríkissjóðs og er í núgildandi bankalögum.
Jeg skal skjóta því hjer inn í, þótt hinum bankalærðu mönnum þyki það ef til vill ekki varlegt, að fyrir fátækt land — eins og hv. 1. þm. G.-K. kemst að orði, og ef til vill með rjettu — eins og okkar ætti það að vera nægilegt að hafa ábyrgð ríkisins á bankanum í staðinn fyrir gullforða. Jeg held, að það væri betra heldur en að láta nokkur gullstykki liggja ónotuð niðri í banka, meðan þjóðin stritast við að borga vexti af þeim. En hjátrúin á gullið mun svo rík hjá mörgum, að ekki þýði að orða neitt slíkt, þótt vissulega ætti ábyrgð ríkisins að vera jafngild gullinu, því ef ríkið missir alla tiltrú, þá er bankinn farinn um og þá er sennilega flest farið.
Hv. þm. var að tala um samkomulag flokkanna í fyrra um að sleppa landsbankanefndinni úr frv. þá. Jeg skal ekki segja margt um þetta samkomulag; jeg var ekkert við það riðinn, en það veit jeg, að ekki komst á samkomulag hjer í deildinni og ekki við Framsóknarflokkinn í heild.(BK: Það sagði jeg ekki). En jeg get ekki kallað það samkomulag, þótt einn eða tveir menn úr Framsókn hafi verið fengnir til að falla frá þessu atriði. Og þetta náðist eingöngu með því, að meiri hluti beitti valdi sínu sleitulaust, eftir að hv. þm. hafði samið um brtt. sínar við hæstv. þáverandi fjmrh. og með þeim var orðið samkomulag. Þeir hv. þm., er fjellu frá þessu atriði í Nd., hafa ekki haft þá rjettu trú á styrk Íhaldsins og hugsað sem svo, að ekki væri eftir betra að bíða, og gæti málið ef til vill haft verra af að ná ekki fram að ganga á því þingi. En þetta samkomulag getur á engan hátt verið því til fyrirstöðu, að lög unum megi breyta nú. Jeg geri ekki ráð fyrir, að það hafi náð svo langt, að sú hafi verið meiningin, að við þeim yrði aldrei hreyft framar.
Þá mintist hv. þm. á, að ráðstjórnarfyrirkomulag kæmi á bankann við landsbankanefndina. (BK: Meiri ráðstjórnarblær). Jæja, látum það þá vera svo. Það er svo sem auðvitað, að landsbankanefndin er rauðasti bolsevismi! En hverjir eru það þá, sem færa þennan bolsevisma yfir bankann? Jú, það eru þeir sendiherra landsins í Kaupmannahöfn, Sveinn Björnsson, hv. þm. V.-Ísf., hv. 1. þm. Reykv. og hæstv. dómsmrh. Þessir menn eiga uppástunguna um landsbankanefndina. Annars hjelt jeg, að þetta fyrirkomulag væri ekki verra, þótt það væri tekið frá ráðstjórninni, ef það á annað borð er gott og hagkvæmt.
Þá gerði hv. þm. mikið úr því, að alt eftirlit með bankanum væri lagt á formann bankaráðsins einan, en hinir bankaráðsmennirnir fengju þar hvergi nærri að koma. Þetta er hrein og bein firra. Í frv. er gert ráð fyrir, að bankaráðsmenn hafi fullkomlegt eftirlit með bankanum. Það atriðið, sem breytt er frá lögunum, er, að þau ætlast til, að formaður bankaráðsins og einn ráðsmanna sjeu altaf á hælunum á bankastjórninni, sjeu daglega á eftir henni. Það var bent á það í fyrra, að þetta væri óheppilegt, og það álítur meiri hl. enn. Það er nægilegt, að formaður bankaráðsins hafi aðallega með höndum hið daglega eftirlit. Bankaráðsmennirnir koma og athuga að sjálfsögðu, þegar þeim finst við eiga, og fara yfir allar skýrslur. Um þetta er ætlast til, að komi reglugerð, svo sem stendur í 13. gr. frv.; er þá hægt að koma inn í hana frekari ákvæðum en í frv. standa. En það kemur mjer ekki til hugar, að bankastjórnin fari að neita bankaráðinu um að líta yfir, þegar því finst þess þörf. (BK: Hvað stendur í lögunum?). Þar standa yfirleitt ekki ákvæði um alt, sem fyrir getur komið. Það er ekki hægt að taka alt slíkt í lög. (BK: Vill hv. þm. ekki lesa 14. gr. 1. málsgr. í frv.?). Það skal jeg gjarnan gera, með leyfi hæstv. forseta: „Formaður bankaráðsins hefir fyrir hönd ráðsins stöðugt daglegt eftirlit með starfsemi bankans“. (BK: „Fyrir hönd ráðsins“!). Auðvitað fyrir hönd ráðsins, alveg eins og nú. Formaður bankaráðsins hefir nú eftirlit með bankanum sem bankaráðsformaður, en ekki t. d. sem póstmeistari.
Þá kom hv. þm. að því atriði frv., sem ákveður að leggja niður aðra gjaldkerastöðuna í bankanum. Spurði hann, hvort það væri meiningin að láta þann mann, sem nú gegnir þeirri stöðu, fara frá. Það skal jeg ekkert segja um, en mín meining er sú, að stöðuna beri að leggja niður sem lögbundna stöðu í bankanum, þar sem ekki þurfi nema einn gjaldkera við bankann. Skal jeg minna á það, að bankastjórnin er því sammála, eins og sjest í áliti hennar. Jeg skal lesa það upp, með leyfi hæstv. forseta; reyndar las hv. þm. það upp í dag, en hann fór svo lágt með sum atriðin og hafði svo einkennilegar áherslur, að jeg ætla að leyfa mjer að lesa það aftur. Það hljóðar svo:
„Ennfremur viljum vjer taka það fram, að oss virðist eðlilegt, að eigi sje lögákveðin nema ein gjaldkerastaða í bankanum, eins og gert er í 15. gr. (væntanlegri 43. gr. e.). Hversu framkvæmd á því gjaldkerastarfi verður, er þá í höndum bankaráðs, sem stendur er önnur lögákveðin gjaldkerastaða og virðist oss rjettast, að hún haldist, meðan sá maður gegnir henni, sem nú er skipaður í þá stöðu, og að hann haldi þeim rjettindum, sem hann hefir samkvæmt núverandi lögum. Ætti þá að koma um þetta atriði bráðabirgðaákvæði“.
Þessi sýslan er komin inn í lögin eingöngu vegna dugnaðar og kappgirni þess manns, er hlut átti að máli. Jeg verð að vera á móti því, þó að maður fái stöðu hjá því opinbera, að þá sje hann fastur upp frá því og við honum megi ekki hreyfa, þótt jeg telji hinsvegar rangt að fleygja mönnum út á gaddinn. Fyr má nú vera en maðurinn fái 10–12 þús. kr. laun fyrir minni háttar stöðu. Mjer heyrist allir vera á einu máli um, að stöðuna beri að leggja niður, en hinu geri jeg ekki ráð fyrir, að þótt staðan sje lögð niður, þá sje manninum sagt upp öllum störfum í bankanum. Þurfi sjerstakan mann til að gegna þessu starfi, þá geta bankaráð og bankastjórn komið því fyrir, en í lögunum á ekkert um það að vera. Þótt bankastjórnin segi, að rjett sje að setja bráðabirgðaákvæði í frv. um, að þessi maður, sem nú gegnir starfinu, haldi sömu rjettindum og hann hefir samkvæmt núverandi lögum, þá ber engum skylda til að taka það til greina. Stöðuna á að leggja niður og borga minna fyrir starfið en nú er gert. Annars mundi rekstur bankans verða nokkuð dýr, ef samræmi verður komið á launin og laun fjehirðis lögð til grundvallar.
Hv. þm. sagði, að 7. brtt. á þskj. 477 væri óþörf. En það er hún ekki, eins og jeg vona, að hv. þm. muni átta sig á, er jeg bendi honum á það. Í 62. gr. bankalaganna er heimild fyrir ríkisstjórnina til að taka lán til að leggja bankanum stofnfje. En vegna þess að í 2. brtt., sem á að vera 5. gr. laganna, er talað um viðbótarstofnfje, þá þarf það líka að heita sama nafni í 62. gr., og fjallar 7. brtt. einmitt um það. Þetta er einungis gert til að samræma orðalag.
Jeg held jeg hafi nú minst á flest það, sem hv. þm. sagði. Þó sje jeg, að jeg hefi krotað niður hjá mjer þau ummæli hans, að þeir menn hefðu unnið að bankalögunum, sem öðrum fremur hefðu vit á bankamálum. Það er altaf gott að geta sagt, að þekkingin og vitið sje sín megin. En það er ekki víst, að allir taki það fyrir góða og gilda vöru. Jeg veit um marga menn, kunnuga bankamálum, sem líta á sumar till. hv. þm. við frv. í fyrra sem mjög barnalegar og bera síst vott um það, að að þeim stæði maður vel að sjer í bankamálum og margreyndur bæði sem bankastjóri og fjármálamaður.
Þá skal jeg snúa mjer að hv. 3. landsk. Hann mintist á það í upphafi, að sú væri skoðun lögfræðinga, að bankalögin frá 1885 hefðu verið tæmandi og landið ekki borið ábyrgð á öðru en því, sem þar er tekið fram. Þetta er ekki rjett. Prófessor við lagadeild háskólans lýsti því yfir í fyrra, að landið hafi borið ábyrgð á skuldbindingum bankans samkvæmt þeim lögum. Sú var og skoðun stjórnarinnar 1923, að landinu bæri að ganga í ábyrgð fyrir bankann, vegna þess að hann var eign þess. Þá gekk hún í ábyrgð fyrir bankann, af því að landið átti hann. Og hv. þm. hefir sjálfur haft sömu skoðun á þessu og stjórnin 1923, því í fyrra fjelst hann á, að landið gengi í ábyrgð fyrir ameríkanska láninu, og er hans samþykki nægði ekki, þá fór hann til þingsins. (JÞ: Jeg hefi aldrei talið þetta rangt). Hv. þm. bauð einmitt ábyrgð landsins, og þegar það gekk ekki, kom hann til Alþingis og bað um almenna heimild til að ganga í ábyrgð fyrir Landsbankann. Frv. þetta, sem fjhn. Nd. bar fram fyrir hönd stjórnarinnar, hljóðaði svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Frv. til laga um breyting á lögum nr. 14, 18. sept. 1885, um stofnun landsbanka. — Frá fjárhagsnefnd. — 1. gr. 7. gr, laganna skal orða þannig: Landsbankinn má taka lán gegn tryggingu í sjálfs sín eignum. Ráðherra fyrir hönd ríkissjóðs er heimilt að ábyrgjast erlend lán fyrir bankann, ef ríkisstjórnin telur þess þörf. — 2. gr. Lög þessi öðlast þegar gildi“.
Þetta fór hv. 3. landsk. þá fram á: Almenna ábyrgð á öllum skuldbindingum bankans, sem ríkisstjórninni sýndist að samþykkja. Ekki er um það að villast, að á þingi í fyrra urðu skoðanaskifti í þessu máli há hv. 3. landsk. og íhaldsmönnum, eftir að einn af lögfræðingum bæjarins hafði skrifað um málið í „Morgunblaðið“. Þá kom fram tillagan um að takmarka ábyrgð ríkissjóðs á bankanum. Þá sagði þessi hv. þm., að svo hefði verið litið á, að ríkissjóður bæri ekki ábyrgð á bankanum, nema þar sem það hefði verið sjerstaklega ákveðið. En jeg vil spyrja: Hvers vegna þurfti þá að takmarka ábyrgðina í fyrra? Það var vegna þess, að það var almennings álit og einnig álit merkra lögfræðinga, að ríkissjóður bæri fulla ábyrgð á bankanum. Annað mál er það, hvort þessi ábyrgð hefir verið æskileg. En jeg fullyrði, að það er almenn ósk, að ríkissjóður beri ábyrgð á sparisjóðsskuldbindingum bankans. Þetta er og mjög skiljanlegt. Talsverður órói hefir verið um bankana og menn hafa tekið fje út úr öðrum þeirra í talsvert stórum stíl. Sama hefir átt sjer stað um ýmsa sparisjóði, en sumir þeirra hafa ekki getað greitt allar innstæður sínar. Þetta hefir slegið óhug á menn. Til þess að skapa ró og öryggi um bankann er það áreiðanlega besta og ódýrasta ráðið að ákveða, að ríkissjóður ábyrgist að fullu skuldbindingar bankans innanlands. — Hv. þm. sagði, að ástæðulaust væri að taka ábyrgð á veðdeild bankans. Það getur vel verið. Veðdeildin getur auðvitað staðið ein út af fyrir sig, því að þegar veitt eru lán úr henni, á altaf að vera fult verðmæti á bak við. En þá er ekki heldur nein áhætta að taka ábyrgð á henni. Svo er og því til að svara, að landssjóður hefir alls ekki verið afskiftalaus um veðdeildina til þessa. Hann hefir tekið lán til að kaupa veðdeildarbrjef, svo að hún hefði eitthvert fje að starfa með.
Hv. þm. talaði um ljettúðarfullar ráðstafanir. Jeg held, að það megi fremur teljast ljettúðarfult, er hann og fylgismenn hans sviftu í fyrra Landsbankann því trausti, er hann hafði haft, með því að afnema ríkisábyrgðina. Það var ljettúðarfult af hv. 3. landsk. Ef hann hefði ekki beitt sjer svo harðneskjulega í þessu máli, er ósennilegt, að það hefði gengið fram. Það er kunnugt, að það var ósk sumra flokksmanna hv. þm., að ríkissjóður bæri ekki ábyrgð á Landsbankanum, og hagsmunir sumra peningamanna flokksins samrímdust illa ábyrgðinni. Undan þessu ljet hv. 3. landsk. og flokkur hans.
Hv. þm. sagði, að ríkisábyrgðin væri freklegt misrjetti gagnvart öðrum sparisjóðum og þeim mönnum, sem ættu fje í þeim. Þetta er misskilningur. Þótt sparisjóðirnir megi að nokkru leyti teljast opinberar stofnanir, þá eru þeir þó ekki eign ríkisins. Það er sá mikli munur. Þar að auki ráða þing og stjórn yfir Landsbankanum. En þau hafa engin afskifti af stjórn eða fyrirkomulagi sparisjóðanna, nema ef telja skyldi eftirlitsmanninn, sem athugar bókhald og ástand sjóðanna og gefur ríkisstjórninni skýrslu um það. — Þetta verður ekki heldur til að draga fjeð frá sparisjóðunum til Reykjavíkur. Þeir liggja nú jafnan með lítið fje, því að það er svo dýrt. Ef hjeraðsmenn treysta sparisjóðnum, þá leggja þeir fje sitt í hann. Landsbankinn dregur fjeð ekki frekar frá sparisjóðunum nú en áður, meðan það var almenn trú manna, að ríkisábyrgð væri á sparisjóðsskuldbindingum hans.
Þá mintist hv. þm. á brtt. okkar við 1. gr. Virtist hann ekki skilja, að ætlast er til, að ríkissjóður beri ábyrgð á skuldbindingum bankans. Hann sýndist ekki heldur skilja skilgreiningu okkar í brtt. Fyrst er almenn skilgreining; ríkissjóður ber ábyrgð á öllum skuldbindingum bankans. Síðan kemur nánari útlistun eða skilyrði, að til þess að taka lán erlendis þurfi sjerstaka lagaheimild í hvert sinn. Frá því eru þó tvær undantekningar: lán samkv. lögum nr. 10, 31. maí 1927, ásamt lánum þeim, er koma kunna í stað þeirra, og ennfremur lán, sem bankinn tekur gegn tryggingu í sjálfs sín eignum, sbr. 15. gr. Landsbankalaganna. Ef hv. þm. les 15. gr. laganna, getur hann sjálfur sjeð, að gert er ráð fyrir, að seðlabankinn megi taka lán gegn tryggingu í sjálfs sín eignum, ef samþykki bankaráðs og ráðherra kemur til. Þetta eru sem sje þau lán, sem bankinn þarf ekki lagaheimild til að taka. Þau eru oftast tekin til skamms tíma, yrðu sennilega til þess að taka toppinn af þeim erlenda gjaldeyri, sem bankinn þarf nokkurn hluta ársins. Þykir óþarft að gefa út lög um það í hvert skifti.
Það nær auðvitað ekki nokkurri átt, að það veki tortrygni, að tekin er ábyrgð á skuldbindingum bankans. Það er auðvitað mesta traust fyrir bankann út á við. Enda hefir það sýnt sig, að það hefir ekkert þýtt fyrir bankana að fara utan og biðja um lán, nema þeir hefðu ríkisábyrgð. En þá hefir alt legið laust. Jeg man, að einn bankastjóri Íslandsbanka sagði í fyrra, að ef hann fengi ríkisábyrgð, gæti hann útvegað bankanum lán á einni viku. Það er í meira lagi undarlegt, að besta tryggingin, sem hægt er að veita bankanum, hljóti að vekja tortrygni á honum.
Hv. þm. var að tala um, að illa færi á því fyrir þingræðisþjóð að samþykkja ákvæði, sem fjarlægðu bankann eftirliti Alþingis. Mjer finst hv. þm. í meira lagi brjóstheill að segja þetta. Hann, sem bar fram hina makalausu stjórnarskrárbreytingu. Hún hefði þó í raun og sannleika orðið til þess að fjarlægja okkur þingræðinu. — En þótt jeg líti svo á, að margt sje betur farið í opinberri starfrækslu, þá tel jeg þó óheppilegt, ef þingið færi að fyrirskipa um sjerstakar framkvæmdir í stofnunum ríkisins. Það á að hafa sína trúnaðarmenn til þess. Landsbankanefndin á að verða einskonar skjaldborg um bankann. Jeg geri ráð fyrir, að hún yrði að mestu leyti kosin úr flokki þingmanna og annara mestu áhrifamanna þjóðfjelagsins. — Jeg fæ ekki skilið, hvernig hægt er að tryggja stofnunina, ef ekki með þessu og ríkisábyrgðinni. Hvað var það líka, sem kom Íslandsbanka til að gefa öllum helstu áhrifamönnum hjer í landi hlutabrjef, er hann fjekk hjer sjerleyfið? Hvað gekk honum til annað en að slá um bankann skjaldborg íslenskra áhrifamanna? Hinir dönsku fjármálamenn, sem að bankanum stóðu, sáu, að þetta var hinn besti stuðningur, sem þeir gátu fengið honum. — Það er samskonar skjaldborg, sem hjer er farið fram á að mynda um Landsbankann á opinberan og löglegan hátt. En hitt var náttúrlega dálítið vafasamt, hvort hinir góðu menn áttu að þiggja gjafir frá hinum erlendu gróðabrallsmönnum.
Hv. 3. landsk. var nú með aðra skýringu á landsbankanefndinni. Hjelt hann, að hún mundi ekki verða eins fastbundin flokksböndum, ekki eins pólitísk eins og hv. 1. þm. G.-K. er altaf að tala um. — Tal þess hv. þm. (BK) um pólitík minnir mig á gamla sögu um tvo nágranna prests nokkurs, sem báðir þóttu nokkuð hvinskir. Einu sinni sem oftar átti annar þeirra leið um hjá prestinum, og fór þá að tala um nágranna sinn og hnupl hans. „Það er þetta, að grípa, grípa, sem mjer er svo illa við, prestur minn“, sagði hann. Eins er um hv. 1. þm. G.-K. og pólitíkina. Það er þessi pólitík, pólitík, sem honum er svo illa við. En lifir hann ekki og hrærist í pólitík? Hugsa ekki hann og flokksbræður hans altaf fyrst og fremst um flokkshagsmunina, og hafa þeir ekki stundum gengið jafnvel ósæmilega langt í því? Eftir að stjórn hv. 3. landsk. hafði fengið sinn dóm hjá þjóðinni og stjórnin mátti teljast fallin, skipar hann úttektarnefnd á Landsbankann. Í bræði sinni yfir fallinu gengur hann lengra en hann gat talist hafa nokkra heimild til. Samkvæmt rjettum þingræðisreglum átti hann auðvitað að segja: Nú er jeg fallinn, og því hlýt jeg að láta það í hendur eftirmanna minna að ráða fram úr þessu máli. — Ef hann hefði hegðað sjer þannig, hefði hann kannske getað talað um „pólitík“ hjá andstæðingunum í þessu máli. — En þeir verða seint teknir gildir sem siðferðispostular í pólitík, hv. 1. þm. G.-K. og hv. 3. landsk. Þeir geta ekki ætlast til, að þeir sjeu teknir alvarlega, þegar þeir tala svona. — Auðvitað er pólitík í öllum hlutum. Það er pólitík, að við lítum mismunandi á málin. En þeir eru að reyna að bera eitthvað voðalegt úr þessu orði, láta líta út fyrir, að „pólitík“ sje eitthvað ljótt, sem enginn megi nærri koma. sjálfir eru þeir þó gagnsýrðir af eiginhagsmunapólitík. Sjálfir skirrast þeir ekki við að nota vald sitt út í ystu æsar, jafnvel eftir að þjóðin hefir tekið af þeim ráðin.