10.04.1928
Neðri deild: 67. fundur, 40. löggjafarþing.
Sjá dálk 4632 í B-deild Alþingistíðinda. (3868)
103. mál, Landsbanki Íslands
Jón Auðunn Jónsson:
Það er út af ræðu hv. frsm. meiri hl., að jeg finn ástæðu til að standa upp. Jeg verð að segja það, að mjer fundust rök hans óvenjuleg, eftir því sem vant er frá þeim hv. þm., og get jeg í rauninni vel skilið það, vegna þess hve erfiðan málstað hv. þm. hafði að verja.
Hv. þm. virtist ekki með nokkru móti geta gert neinn greinarmun á eignarfje bankans og ábyrgð ríkissjóðs; virtist gera ráð fyrir, að bankanum væri það alveg jafngott að fá þriggja milj. króna ábyrgð fyrir láni eins og ef ríkið legði honum þrjár milj. króna til eignar. En á þessu er mikill munur fyrir bankann, vegna þess að gagnvart útlendum viðskiftum er honum nauðsynlegt að geta sýnt það, að hann eigi sjálfur hæfilegi fje samanborið við veltu hans. Það er öðru máli að gegna um ábyrgð ríkissjóðs, sem er að vísu ótakmörkuð að því er innlend viðskifti snertir, en e takmörkuð við samþykki Alþingis í hvert sinn að því er snertir viðskifti við önnur lönd. Nei, þetta frv. er ekki bygt á þörfum bankans og fyllir hans þarfir mun síður en lögin eins og þau nú eru, enda segja líka bankastjórarnir um þetta atriði, að það sje sá höfuðmunur á þessari fyrirhuguðu ábyrgð og því, ef bankinn fengi þetta fje, sem honum var áður lofað, að framlag fjárins sje nauðsynlegt bankanum, en ábyrgðin er óþörf, jafnvel skaðleg. Bankastjórarnir segja í því brjefi, sem þeir hafa skrifað fjhn. Ed., að þeir sjái ekki, að með nokkru móti megi hið „nýja stofnfje“ bankans vera minna en 2½ milj. kr., auk þeirra tveggja milj. króna, sem skylt er að leggja bankanum samkv. eldri lögum, og telja þeir það þó of lítið. Jeg vænti þess, að hv. deildarmenn hafi lesið þetta brjef, og það er sjerstaklega eitt atriði í brjefinu, sem öllum þeim er nauðsynlegt að sjá, sem ekki hafa fullan skilning á þessu máli, og það er skýring bankastjóranna á því, að vegna þess að bankinn hefir ekki eignarfje, þá hefir hann gefið út of mikið af ógulltrygðum seðlum, og e bankinn hefði haft í höndum 1. janúar þær þrjár milj. króna, sem honum var heitið á síðasta þingi, þá er það sennilegt, að bankinn hefði haft miklu meira en nægilega tryggingu fyrir sínum seðlum, eftir því sem ákveðið er í Landsbankalögunum. Annars hlýtur hver maður að skilja það, hve mikill munur er á ábyrgð og eignarfje. Við getum sagt okkur það sjálfir úr okkar eigin lífi, hvort okkur væri það ekki nokkuð meiri styrkur, ef við fengjum 30 þús. krónur til eignar, þannig að við ættum aðeins að skila vöxtum af því, ef vel gengi, en engum annars, og ekkert af fjenu væri afturkræft, eða ef við fengjum 30 þús. kr. ábyrgð. Jeg hygg, að gagnvart útlendingum myndum við mest finna til þess, hvort við ættum þessar krónur eða hefðum aðeins ábyrgð fyrir þeim.
Hv. frsm. meiri hl. sagði, að þessar þrjár milj. gætu fljótlega tapast hjá bankanum, eins og bankinn líka gæti grætt þessa upphæð á skömmum tíma. Það er auðsætt af þessum ummælum, að hv. þm. skilur ekki mismuninn á seðlabanka og almennum viðskiftabanka. Seðlabanki, sem stjórnað er eftir venjulegum seðlabankareglum, getur aldrei tapað eða grætt stórfje. Seðlabankinn á mestmegnis eða nær eingöngu að endurkaupa fulltrygða víxla af öðrum lánsstofnunum, kaupa og selja erlendan gjaldmiðil, svo og ríkisskuldabrjef og önnur verðbrjef. Ennfremur á seðlabankinn að sjá um, að ávalt sje til erlendur gjaldeyrir, og hafa áhrif á útlán og vexti annara banka eða lánsstofnana.
Hv. frsm. meiri hl. sagði, að mest væri komið undir góðri stjórn á bankanum. Já, auðvitað er mikið komið undir góðri stjórn, en starfstilhögun seðlabanka er svo fast skorðuð, ef rjett er um búið, að þótt náttúrlega sje hægt að tapa einhverju fje, þá er bankanum ekki hægt að græða mikið, nema með því að fara út yfir þau takmörk, sem annarsstaðar eru talin seðlabanka leyfileg. Það er meira undir því komið, að bankinn hafi yfir eigin fje að ráða heldur en hvernig stjórnarhættir eru. Traust erlendra fjármálamanna er undir því komið. Jeg þarf ekki að endurtaka fyrri ummæli um þetta. En jeg hefi sýnt fram á þá hættu, sem af því leiðir að brigða loforð síðasta þings.