23.03.1929
Neðri deild: 30. fundur, 41. löggjafarþing.
Sjá dálk 1420 í C-deild Alþingistíðinda. (3053)
65. mál, myntlög
Magnús Torfason:
Jeg get ekki verið á sömu skoðun og hv. þm. Dal., að þetta mál hafi ekki verið rætt nógu ítarlega hjer á landi. Og þá tala jeg ekki um hitt, ef alt, sem rætt hefir verið um það frá annari hliðinni, íhaldsmegin, er = 0, eins og hv. síðasti ræðumaður benti til. Mjer þykir það hart að hann skyldi segja þetta, því að hann er nú í þessu máli kominn á skoðun Jóns Þorlákssonar. Það virðist sönnu nær, að hv. þm. hefði talið, að það sem við mótstöðumenn gengishækkunarinnar hefðum sagt í þessu máli væri = 0. Það er nú búið að ræða mikið hjer í hv. deild um þessi gengisfræði, og jeg held, að mest af því, sem sagt hefir verið í umræðunum, að undanskilinni ræðu hv. flm. sjeu meira og minna endurtekningar. Það er því að bera í bakkafullan lækinn að bæta þar enn við.
Jeg er fulltrúi fyrir það hjerað, sem mun hafa orðið harðast úti vegna gengishækkunarinnar. Og þessvegna er það nokkur vorkun þó að jeg skýri málið frá þeirra hlið. Jeg hefi verið innan um þá menn, sem þyngstar byrðar hafa borið, og kynst kjörum þeirra; og jeg þykist hafa fult svo mikla þekkingu á að dæma um þau áhrif, sem gengishækkunin hefir haft á búskap og annan atvinnurekstur, eins og hver annar, sem setið hefir í sínum skrifstofustól.
Það er eitt höfuðatriði þessa máls, sem ekki hefir verið rætt um eins mikið og þyrfti, hvaða aðstöðu þjóðin á að taka gagnvart skuldabyrðum atvinnurekenda.
Það er ábyggilegt, að við höfum sjerstaka aðstöðu í þessu máli, og mjög ólíka staðhætti erlendum þjóðum, sjerstaklega Norðurlandaþjóðunum, svo að ekki tjáir að bera okkur saman við þær. Í því efni má meðal annars benda á, að við erum svo smá þjóð, að gengisbraskið getur ekki haft nein áhrif á það, hvernig við skipum þessu máli. Erlendir gengisbraskarar skeyta ekkert um okkur, svo að ekki þarf að óttast þá. Það voru útlendir gengisbraskarar, sem spentu krónuna upp í gullmark í Danmörku og Noregi. Þeir röskuðu peningamálunum mest í þeim löndum, af því að þeir bjuggust við að krónunni væri ætlað að hækka.
Það er þess vegna ekki rjett skýrt frá, þegar sagt er, að þessar þjóðir hafi af fullkominni sjálfsákvörðun hækkað krónuna upp í gullgildi; þær voru neyddar til þess af gengisbröskurunum.
Annað atriði þessa máls, sem greinir okkur frá nágrannaþjóðunum, er það að út á við skuldum við ekkert í íslenskum krónum, heldur í útlendum gjaldeyri, svo að þess vegna getum við ekki svikið erlenda lánardrotna okkar, þó að krónan verði fest í því marki, sem hún er nú. — í þessu sambandi þýðir ekki að benda á reynslu Svía, sem stýfðu gjaldeyri sinn 1827; hafi þeir haft ilt af því, þá var það vegna þess, að erlendar þjóðir höfðu trúað þeim fyrir peningum sínum og veitt þeim lán.
Það gleður mig, að í umræðunum um þetta mál virðast allir vera sammála um, að það eigi að taka mest tillit til atvinnulífsins, og gæta þess fyrst og fremst, að hin starfandi hönd verði eigi lömuð. Í þessu efni er mjög mikill aðstöðumunur hjer og erlendis. Og sú ástæða vegur mest í málinu hjer, — mörgum sinnum meira en í öðrum löndum. Þetta stafar af því, hve við erum langt á eftir tímanum. Það er hægara fyrir þær þjóðir að hækka gjaldeyrinn, sem búnar eru að rækta lönd sín, koma á sæmilegum hýbýlum hjá sér, og hafa þegar gert þær framkvæmdir, að þær geta lifað við sæmilega líðan. Það er annað, þótt þær þjóðir líti svo á, að ekki geri mikið til, þó að atvinnulífið eigi við kreppu að búa í nokkur ár. Fyrir mjer er þetta aðalatriðið, hve langt við erum á eftir og hversu nauðsynlegt okkur er að tosa fram á hinar þjóðirnar. Jeg hefi aldrei verið í vafa um það, að við megum ekkert gera, sem stöðvi þá litlu framsókn, sem er í atvinnulífi þjóðarinnar. Þeir sem eru á móti því að festa krónuna í núverandi gildi hennar, verða vitanlega að gera sjer ljóst, hvernig við stöndum að vígi til þess að hækka hana, en ekki aðeins að líta til þess, hvernig aðrar þjóðir skipa þessum málum, og hvað fræðikerfin segja um þau. Þeir verða fyrst og fremst að taka tillit til þess, hvernig fjárhögum landsmanna er farið og undirstöðunni undir hækkunina. Verðjöfnuður er ekki enn kominn á. Það er játað af öllum. (MJ: Nei, það er ekki játað. Hvað munar miklu?). Jeg heyri það fyrst nú, að svo sje ekki. Jeg var nýlega að lesa gengisskýrslurnar og þar sá jeg, að 17 einingar vantaði í verðjöfnuð frá því að krónan stóð í 47 aurum. En í þessum 17 einingum er ekki tekinn með einn mjög stór liður, þegar verið er að tala um verðjöfnuð, og það er húsaleigan hjer í Reykjavík. Hún hefir lítið sem ekkert lækkað, þrátt fyrir hækkun krónunnar, og það lítur ekki út fyrir, að hún muni lækka neitt að ráði fyrst um sinn. Vitaskuld hefir komið hjer fram í þinginu fyrir skömmu frv. til að hjálpa til að byggja verkamannabústaði, en jeg segi fyrir mitt leyti, að jeg skil ekki hvernig landssjóður getur lagt í þetta, ef von er á hækkun krónunnar. Mjer finst það ærið kröfufrekt að ætlast til, að landssjóður og aðrir opinberir sjóðir leggi fram fje í fyrirtæki sem eiga, að þeirra vilja, að lækka um 20%.
Þá er það enn athugavert í þessu sambandi, að vextir eru enn þá 7½% og jafnvel 8%, þegar um framlengingarvexti er að ræða, en þeir munu algengastir, eins og kunnugt er. Þetta hefir verið svo í þrjú síðustu ár, og er það þó sú eina linkind, sem telja má að skuldunautur geti fengið, að vextirnir lækki. En það hefir ekki getað orðið. Og þetta, að vextirnir lækka ekki, finst mjer ótvíræð sönnun þess, að það sje enginn vegur til að hækka krónuna og að það sje ekkert vit í því.
Það er enn eitt atriði, sem er öðruvísi ástatt um hjer en erlendis, og það er, að bankarnir voru þar til styrktar við krónuhækkunina. En hvað er um okkar banka að segja? Þeir áttu víst nógu örðugt með að standa „krukkulaust“, þegar krónan var hækkuð, og mun ekki ofmælt, þó að sagt sje, að þeir sjeu nú á hnjánum. En því undarlegra er það, að mönnum skuli koma til hugar að hækka krónuna. Það nær auðvitað engri átt að hækka krónuna í því landi, sem bankarnir eru á hnjánum, og er gagnstætt því, sem annarsstaðar er gert. Ræði í Noregi og Danmörku eru mjög sterkir bankar, og þó að þeir legðu fram beinan skerf til krónuhækkunarinnar í þessum löndum dugði það ekki til. Í Danmörku varð ríkissjóðurinn t. d. að leggja fram stórfje. Jeg skal geta þess í þessu sambandi, að svo er talið að meira en 1/3 af skuldum Landmandsbankans danska stafi af gengishækkuninni. Þó að jeg segi, að bankarnir hjer sjeu á hnjánum, vil jeg ekki þar með segja, að það sje bankastjórunum að kenna, nema hvað gengispólitík þeirra var ekki varleg, og þeir að því leyti eiga nokkra sök á þessu.
Á árunum 1924–25 var krónan hækkuð um Við skulum nú líta á, hvernig það kom við bankana. Mjer er sagt svo af skilagóðum manni, að ekki sje ofmælt, að 1924 hafi skuldir bankanna numið að minsta kosti 4 milj. gullkróna. Við það að gengið var hækkað eins mikið og gert var, jukust þessar skuldir um 3 milj., eða komust upp í 7 milj. gullkróna. En það var ekki aðeins, að bankarnir töpuðu þessu á þeim, sem þá áttu erfitt með að borga skuldir sínar. Það er vitanlegt, að margir aðrir, sem gátu borgað 1924, urðu þess vanfærir vegna gengishækkunarinnar. Ef gert er ráð fyrir, að bankarnir þannig hafi tapað einni milj. eða 25%, sem ekki er of hátt, eftir því sem kunnugur maður hefir sagt mjer, eru þetta orðnar 8 milj. gullkróna. Færum við því nú að hækka krónuna um 20%, eru þarna komnar 10 milj. gullkróna. Með öðrum orðum: 6 milj. gullkróna tap fyrir bankana.
Dettur nú nokkrum í hug, að bankarnir sjeu búnir að vinna þetta upp? Nei, það er áreiðanlegt að svo er ekki. Mjer er persónulega kunnugt um það, að bankarir líta svo á, að munurinn á inn- og útlánsvöxtum sje ekki meiri en svo, að það liði mörg ár, áður en búið sje að vinna þetta upp. Annars er mönnum ekki fullkomlega ljóst um ástand bankanna. Að vísu hefir farið fram málamyndarannsókn á öðrum bankanum, en hún var svo einhliða, að engum hefir til hugar komið að taka tillit til niðurstöðu þeirrar nefndar, sem rannsóknina framdi, enda hefir verið alger þögn um það mál. Og hvað hinum bankanum líður, hefir ekkert verið rannsakað. Jeg verð því að líta svo á, að það sje óðs manns æði að láta sjer detta í hug að hækka krónuna, án þess að það sje rannsakað, hvernig bankarnir standa að vígi til að ganga undir hækkunina. Þau litlu gögn, sem fyrir hendi eru, benda öll í þá átt, að það sje rjett, að bankarnir sjeu alveg getulausir til að standast nokkra hækkun. Íslandsbanki hefir sama sem ekkert getað greitt af seðlaskuld sinni, en hefir orðið að fá hjálp hjá hinum bankanum og hvað eftir annað að leita á náðir þingsins. (SE: Hann er búinn að borga 3 miljónir.) Það er þá nýkomið til. Jeg ætla, að það sje þá ekki falið annarsstaðar, því að reikningarnir eru svo úr garði gerðir, að það er eins og það sje markmið þeirra að fela ástand bankans. Annars vil jeg ekki rengja hv. þm. Dal. um þetta, þó að mjer sje grunur á, að þetta sje falið á öðrum reikningssviðum. Maður á nú öðru eins að venjast um reikninga Íslandsbanka. (SE: Annars hefir bankaeftirlitsmaðurinn rannsakað hag bankans.) Það getur vel verið, en jeg og þingheimur hefir ekkert haft af því að segja. Og jeg hjelt, að eftirlitsmaðurinn væri bundinn þagnarheiti og sömuleiðis bankastjórarnir, þó að jeg hafi orðið þess var í dag, að hv. þm. Dal. var að láta uppi álit sitt á einum af stærstu viðskiftamönnum bankans. (SE: Þetta er birt í reikningum bankans sjálfs.) Já, jeg er nú ekki farinn að sjá það enn. Annars vil jeg biðja hv. þm. Dal. að vera ekki altaf með þennan malanda, en lofa mjer að tala í friði. (SE: Jeg leiðrjetti bara vitleysurnar hjá hv. þm.) Það getur hv. þm. gert í athugasemd á eftir. En jeg skal reyna að komast eftir því, hvað hæft er í þessu. Það er víst, að Íslandsbanki varð fyrir miklum áföllum við krónuhækkunina. Eins og alkunna er, sópuðu menn fje sínu út úr honum, og enn hefir hann ekki öðlast fult traust. (SE: Er forseti Sþ. að ráðast á bankann?) Jeg hefi ekki talað orð í þá átt. Þvert á móti. Ef jeg vildi bankanum illa, ætti jeg að vera með krónuhækkuninni, eins og hv. þm. Dal. Það er leiðin til að koma Íslandsbanka á knje. Og jeg hugsa, að jeg sje meiri vinur Íslandsbanka en hv. þm. Dal. (SE: Ekki verður það heyrt á ræðu hv. þm.) Annars get jeg ekki kannast við, að hv. þm. Dal. sje neinn forsvarsmaður Íslandsbanka í þessu máli. Mjer er kunnugt um það, að hinir bankastjórarnir eru ekki á sömu skoðun og hv. þm. Dal. (SE: Það er rjett. En jeg er hjer sem þm., en ekki sem bankastjóri.) Og þeir líta svo á, að gengishækkunin sje ekki forsvaranleg frá sjónarmiði Íslandsbanka. Enda er frá því að segja, að þær ástæður, sem hv. þm. Dal. færði fram með krónuhækkuninni, voru mjög lítið fjárhagslegs eðlis. Það mun rjett, að hann hafi þar talað sem þm., en jeg er óviss um, að hann hafi talað fyrir hönd Dalamanna. Aðalástæður hans eru þetta, að það sje metnaðarmál fyrir okkur að hækka krónuna. Það er prjálið og uppskafningshátturinn, sem hann leggur mesta áherslu á. Aðalkjarni þessa máls er auðvitað það, hvort við höfum efni á að hækka krónuna eða ekki. En ef við höfum ekki efni á því að hækka, vill hv. þm. Dal. að við gerum það af uppskafningshætti. En metnaður slíkra manna er ljettur á metunum. Það er best að koma til dyranna eins og maður er klæddur, og ekki rjett að klæðast skartklæðum, ef maður hefir ekki efni á því. Það er víst, að allir hugsandi menn fara eftir innra manngildi hvers og eins, en ekki því, hversu fínum fötum er klæðst. Slíkt getur hjálpað til að fleka, þegar viðkomandi maður er óþektur, en kemur ekki til greina, þegar verið er að tala um fjármál eins lands.
Önnur ástæða, sem hv. þm. Dal. drap á í sinni fyrstu ræðu, og hefir síðan endurtekið í sífellu með miklum áherslum, var það, að stjórnin ætti að gera þetta mál að fráfararatriði. Þarna var það, sem hv. þm. talaði eins og þm. Það er ábyggilegt. Hann á ekki til heitari ósk en að stjórnin falli. Þess vegna get jeg vel skilið það, að hv. þm. Dal., sem í gengisnefndinni um árið vildi ekki láta hækka krónuna í meira en 26 stp., skuli nú vilja láta hækka hana upp í gullgildi. Það er af því, að hann má til að vera á móti stjórninni. Jeg er sannfærður um það, að ef stj. væri nú fylgjandi hækkun, væri hv. þm. Dal. festingarmaður. Jeg segi þetta ekki út í bláinn. Jeg hefi ástæður til að segja þetta af allri framkomu þessa hv. þm. Hann þarf altaf að vera að standa upp og sýna sig á móti stj., og hefir hún þó tekið vel í eitt af hans aðaláhugamálum. En jeg veit ekki betur en að það sje siður, að þeir, sem fylgjast að í einhverjum áhugamálum, sjeu ekki altaf að narta hverir í aðra.
Það er áreiðanlegt, að það er ekki metnaðurinn, sem þokar okkur áleiðis, heldur mátturinn, og þá fyrst og fremst fjármátturinn. Þess vegna er öllum alvarlega hugsandi mönnum það fyrsta boðorðið í þessu máli, að gera ekkert, sem geti dregið úr fjármætti landsins og landsmanna. Það er víst, að ef við stöndum fjármálalega vel að vígi, er öllu borgið, og þá höfum við ráð á að hafa þjóðarmetnað. En ef við stöndum fjárhagslega illa, getum við engan þjóðarmetnað haft. En hvað sem öðru líður, þá finst mjer, þegar verið er að tala um metnað, að okkar fyrsta verk ætti að vera að lækka veðböndin, sem nú hvíla á tekjum landsmanna. Það ætti vissulega að vera okkur metnaðarmál.
Jeg held, að það sje ekki rjett að hugsa til þess að hækka krónuna. Eftir þeirri þekkingu, sem jeg hefi á ástandinu úti á landsbygðinni, eru allar framfarir þar altof hægfara. Og ef nú væri farið að hækka, mundi það draga úr þeirri litlu framfaraviðleitni, sem orðin er. Árið 1924 rofaði mikið til í sveitum landsins. Menn fóru að verða bjartsýnir og vildu taka á sig rögg. En krónuhækkunin dró úr því og dregur enn. Eftir því sem jeg hefi haft kynni af úr sveitunum, þá er krónan of há nú. Hún hefði aldrei átt að verða hærri en svo, að hún hefði verið fest í gullfranka. En hitt er annað mál að það mun vera örðugt að kippa þessu til baka, og þess vegna fylgi jeg þessu frv., þó að það sje nokkuð frá því, sem jeg tel rjett vera.
Hv. þm. var að tala um það, að það ætti að bjóða mönnum, sem eru illa stæðir, að gefa þeim eitthvað eftir af skuldum, bjóða þeim upp á að borga svo sem 20%. (SE: Þetta hef jeg aldrei sagt.) Jeg gat ekki skilið annað. Hann talaði um, að ef bankinn segði við einhvern mann, sem ekki gæti borgað nema 20%: Þú skalt borga þetta. (SE: Má jeg skýra þetta? Jeg sagði, að mjer þætti það eðlilegt, að þegar maður, sem væri skuldugur, gæti ekki borgað, reyndi hann að komast að samkomulagi við lánardrottinn sinn um t. d. 20%. Þá gæti verið, að hann rjetti við. Jeg talaði ekki um þetta í sambandi við banka. En jeg sagði, að þetta væri sviksamlegt, ef um sparisjóði væri að ræða.) Jeg verð að játa, að þegar hv. þm. var að tala um bankann sinn rjett áðan, þá tók jeg þetta í því sambandi. Og jeg ætlaði að þakka hv. þm. fyrir þetta, því að það eru menn þarna austur frá, sem skulda og geta ekki borgað. Hafa viljað fá svolítinn afslátt af skuldum sínum hjá Íslandsbanka, en ekki fengið neitt. En þetta dæmi, eins og hann þykist hafa sett það fram, hefir enga þýðingu í þessu máli. Hvað kemur það gengismálinu við, þó að við bjóðum skuldugum mönnum upp á nauðasamninga? Það hafa menn altaf gert og munu gera.
Þá var hv. þm. (SE) altaf að tala um það, að menn mættu ómögulega gefast upp. Já, þetta er nú atriði, sem hægt er að tala um. En jeg held það sje allmikil ástæða til þess fyrir okkur Íslendinga að hætta við að hækka krónuna upp í gullgildi — miklu fremur en fyrir aðrar Norðurlandaþjóðir. Við fengum að kenna betur á stríðinu heldur en þær þjóðir. Það, sem gerði það, voru hinir svokölluðu ensku samningar. Fyrir þá fengum við ekki á stríðstímunum nema svona helming af því verði, sem við hefðum annars getað fengið fyrir okkar afurðir. Þetta varð aftur til þess, að við gátum ekki safnað þeim kröftum til þess að mæta verðfallinu, sem við annars hefðum gert. Að þessu leyti stóðum við miklu ver að vígi en hinar Norðurlandaþjóðirnar, sem svimuðu í peningum. Og það er annað verra, sem þessu fylgir. Það ruglaði reikningana. Eftir stríðið fara okkar afurðir upp, m. ö. o., þær breyta algerlega því sígilda lögmáli, að eftir hvert stríð komi verðfall. Og menn halda, að það þurfi því ekkert að sinna því lögmáli — menn geti lifað eins og ekkert verðfall væri framundan. Það er einmitt þetta, sem kom þessari þjóð á knje. Það voru fæstir menn, sem vildu trúa þessu lögmáli þá.
Þetta út af fyrir sig er algerlega næg ástæða fyrir þessa þjóð til að fara ekki að dæmi hinna Norðurlandaþjóðanna og annara þjóða, sem ekki komust í stríðið. Þetta var ábyggilega afar hár stríðsskattur.
Þá talaði hv. þm. (SE) í því sambandi um það, að það sýndi skort á siðferðisþreki að hækka ekki krónuna, og yrði ætíð talið sem skortur á siðferðisþreki. Jeg hygg, að það megi miklu fremur virðast til siðferðisþreks að hafa þrótt til þess að fara ekki hærra en gert er. Við vitum það, að okkur verður álasað fyrir þetta, og það er strax nokkurt þrek að vilja verða fyrir því álasi. Og maður veit það, að peningavald einnar þjóðar vill yfirleitt, að krónan verði hækkuð. Þess vegna er það þrek hjá þjóðinni, ef þeir, sem ekki hafa peningavaldið með sjer, geta staðið á móti hækkuninni. Og yfir höfuð er það ætíð þrek að kannast við, að maður sje minni maður en einhver annar. Það eru fæstir menn, sem hafa djörfung til þess að kannast við, hvað þeir eru litlir. Við vitum það, að við erum litlir, og það er þrek að þora að haga sjer þar eftir, hvað sem umheimurinn segir.
Þá vildi hv. þm. segja, að hækkun krónunnar væri ekki svik við atvinnureksturinn, og vildi byggja það á því, að atvinnurekendur hefðu ekki nein loforð frá þingi og stjórn um það, að krónan ætti ekki að hækka. Það kemur þessu ekkert við, og hefir víst engum dottið í hug að blanda þingi og stjórn inn í það, hvort þetta væri svik gegn atvinnurekendum. Það, sem vitanlega er átt við, er það, að menn fá svikna krónu.
Þá vildi hv. þm. segja, að stöðvunin væri tekin burt með því að festa krónuna í því gildi, sem hún nú hefir. Já, jeg verð að segja, að þetta finst mjer vera að hafa hausaskifti á hlutunum. Jeg gæti kannske skilið þessa hugsun, ef það ætti ekki að gera krónuna innleysanlega í gulli. En úr því að það er ákveðið að festa hana í gulli, þá er það löggjafinn, sem skuldbindur sig til að halda henni í gulli. Og hv. þm. gleymir því, þegar hann er að tala um þessa hluti, að það er yfirleitt hægara að halda krónunni í því gildi, sem hún nú er, en í hækkuðu gildi.
Þá var hv. þm. að vitna í það, hvað þeir væru glaðir í Noregi yfir krónuhækkuninni. Jeg hefi talað við nokkra Norðmenn um þetta, og lesið nokkuð í norskum blöðum um þetta efni. Og þar kveður við annan tón. Meira að segja hafa mjög merkir menn talið þetta hreina og beina ógæfu fyrir þjóðina, að þeir voru reknir til þess að setja krónuna svona hátt.
Þá talaði hv. þm. um einhliða prjedikara eða trúboða sem hjeldu þessari verðfestingu að mönnum. Þetta var nú eins og jeg tók fram áðan, illa gert gagnvart þeim manni, sem drjúgast hefir lagt til málanna á hans hlið. En ef menn hafa talað fyrir gengisfestingu sem trúboðar, þá vil jeg segja, að þeir, sem hafa talað fyrir hækkun, sumir hverjir, hafa talað fyrir henni eins og kaupsnápar.
Hv. þm. Ísaf. (HG) talaði mikið um þann órjett, sem verkamenn hefðu orðið fyrir á gengislækkunartímunum. Gengislækkunin hefði altaf orðið á undan kauphækkun að sama skapi. Þetta er sjálfsagt alveg rjett út af fyrir sig. En það er vitanlegt, að margar aðrar ástæður en gengið ráða í því máli. Jeg veit ekki nema það beri kanske minst á genginu hvað það mál snertir, að minsta kosti á síðustu tímum. En taki maður tímabilið frá 1914, þá hygg jeg, að foringjum verkamanna verði örðugt að sanna, að þeirra kaup hafi ekki hækkað eins mikið og annað kaup hjer á landi frá þeim tíma. Hitt er rjett, að embættismennirnir,sem hann nefndi, hafa borið nokkuð skarðan hlut frá borði. Annars hjelt jeg, að þetta með lækkun krónunnar hjá verkamönnum gæti fallist í faðma við það, þegar var verið að hækka krónuna. Þá var hún altaf að hækka á haustin og þegar komið var fram á sumarið, þegar bændur og framleiðendur yfirleitt ætla að fara að selja afla sinn. (SÁÓ: Búnir að selja hann). Nei, áttu það eftir. Það sýndi sig 1925. Mjer er eins kunnugt um það eins og hv. 4. þm. Reykv.
Hv. 1. þm. Reykv. (MJ) var margt að segja, og jeg verð að játa, að jeg gat ekki hlustað á hann allan tímann. En fátt af því var nú þess efnis, að það þyrfti svars, og margt hafði maður heyrt áður. Það var eins og maður kannaðist við alt úr þingræðum hjer áður. Hann sagði meðal annars, að útlendingar mundu ekki kaupa af okkur brjef, ef krónan væri fest. Mjer er ómögulegt að skilja það. Jeg hjelt, að þegar komið væri í gullmynt, væri nokkurnveginn óhætt að kaupa brjefin.
Þá las hv. þm. upp klausu úr blaði, þar sem dásamað var það þrekvirki, þegar Danir gerðu sína krónu innleysanlega, 1845, ef jeg tók rjett eftir — það hefði verið gæfudagur fyrir Dani. Alveg rjett. En hvað fylgdi því? Það var kyrstaða frá Napoleons-styrjöldunum og þangað til 1840. Verulegar framfarir urðu fyrst í landinu eftir þann tíma. Þá spyr jeg: Höfum við ráð á þeirri kyrstöðu hjer á Íslandi? Jeg hygg ekki. Því að Danir stóðu þá jafnfætis öðrum þjóðum.
Hv. andmælendur þessa máls hafa gert sig mjög seka í þeirri kórvillu, að það komi útlendingum við, hvað við gerum í þessu máli. Það gerir það alls ekki, því að þetta er hreint og beint innanríkismál og ekki annað heldur en það, að verið er að skapa og skera á milli þess, hvernig rjettlátast verði gert á milli þeirra, sem eiga peninga og þeirra, sem skulda peninga. Og þá dylst mjer ekki, að með þessari gífurlegu krónuhækkun úr 47 aurum og upp í 82 aura fengu peningaeigendur miklu meira en þeir áttu rjett á, ef jöfnuður átti að vera.
En auk þess er það þetta gamla, að þegar á að koma skipulagi á eitthvað, þá er það ætíð best, að breytingin verði sem allra minst að unt er; og einmitt frá þessu sjónarmiði er það, sem jeg get fallist á frv., að festa krónuna í því gengi, sem hún er. Það verður langótilfinnanlegast fyrir þjóðina. Jeg er sannfærður um, að peningamenn landsins eru margir búnir að búa sig undir þetta. Auk þess er það svo, að þeir, sem safna í sarpinn og hafa peninga sína í sparisjóðum og verðbrjefum, sem gefa litla rentu, þeir fá minni vexti einmitt vegna þess, að krónan er ekki föst. Þeir eru að búast við gengishækkun, og þess vegna vilja þeir ekki taka peningana út. En ef þeir vita, að engrar gengishækkunar er von, þá er það hvorttveggja, að þeir munu fara að seilast til þess að reyna að fá meiri vexti af höfuðstól sínum, og eins verður það miklu tryggara fyrir þá að lána fje sitt heldur en nú er. Og það er alls ekki svo litið í það varið.
Jeg skal svo enda ræðu mína með því, að jeg tel ekkert vit í því að vera að hugsa um að hækka krónuna meðan bankarnir ekki geta sýnt lit á því að lækka vexti. Eftir því má algerlega fara. Fyrst þegar þeir hafa haft ráð á því að lækka vextina, þá mundi vera óhætt að tala um krónuhækkun. En því miður býst jeg við, að það biði langan tíma.