08.05.1929
Neðri deild: 64. fundur, 41. löggjafarþing.
Sjá dálk 121 í D-deild Alþingistíðinda. (3658)
93. mál, útrýming fjárkláða
Frsm. (Bernharð Stefánsson):
Það var fyrir tilmæli frá Búnaðarfjelagi Íslands, að landbn. flutti þessa till., enda er hún að mestu shlj. till., er samþ. var á Búnaðarþinginu.
Hv. þdm. eru nú farnir að kannast við fjárkláðamálið, því frv. hafa verið lögð fram um það á undanförnum þingum, þótt ekki hafi þau náð afgreiðslu út úr þinginu. — 1926 flutti landbn. þessarar deildar frv. til 1. um útrýmingu fjárkláðans. Eftir því átti að fyrirskipa þrennar útrýmingarbaðanir með stuttu millibili og undir opinberu eftirliti. Þetta frv. var samþ. hjer í Nd. og afgr. til Ed., en sú hv. d. vísaði málinu frá með rökst. dagskrá. Ástæðan til þess mun hafa verið sú, að hv. Ed. leit svo á, að ekki lægju nægileg rök fyrir því að ráðast í svo dýra framkvæmd sem slíkar útrýmingarbaðanir hefðu óneitanlega orðið. Meðal annars var kveðið svo að orði í dagskránni, að stj. skyldi leita álits sýslunefnda í landinu um þetta mál. Jeg veit nú ekki til þess, að stj., sem þá var, gerði það. En í þess stað mun hún hafa lagt fyrir sýslumenn að láta hreppstjóra safna skýrslum um útbreiðslu fjárkláðans. Þær skýrslur, sem samkv. því var safnað, sýndu það, að fjárkláðinn var mjög útbreiddur. Hann mun hafa gert vart við sig meira og minna í öllum sýslum landsins, nema þá í Skaftafellssýslum. Í sumum sýslum skifti samanlögð tala sjúklinga hundruðum. Að þessum upplýsingum fengnum lagði svo stj. fyrir næsta þing frv. shlj. því, er þessi hv. d. hafði samþ. árinu áður, en það náði heldur ekki samþ. og var vísað frá með rökst. dagskrá hjer í þessari d. Á sama þingi kom líka fram frv. frá hv. þm. Barð. um sauðfjárbaðanir. Var þar stefnt að því að skerpa eftirlit með árlegum böðunum, en líka var í því heimild fyrir atvmrh. að gera sjerstakar ráðstafanir, ef veikin færi í vöxt. Því frv. var vísað til stj. í fyrra lagði sami hv. þm. enn frv. fram um sama efni, en það gekk heldur ekki fram. Þetta yfirlit sýnir, að þingið hefir haft áhuga fyrir þessu máli undanfarið, þó það hafi ekki borið gæfu til að afgreiða lög um það. Það liggur nú í hlutarins eðli, enda annað ekki komið fram á undanförnum þingum, að allir eru sammála um takmarkið, sem stefna beri að í þessu máli: útrýming fjárkláða úr landinu.
En hinsvegar hefir orðið ágreiningur um leiðirnar til þess að ná þessu takmarki. Sumir vilja hefjast handa, fyrirskipa útrýmingarbaðanir um land alt og gera sem mest á einu ári. Aðrir vilja fara hægt, verjast útbreiðslu veikinnar, og gera sjer von um, að takast megi að yfirvinna hana smátt og smátt með árlegum þrifaböðunum, ef strangt eftirlit er haft með þeim. Það er sú stefna, sem hv. þm. Barð. hefir haldið fram.
Með þeirri till., sem hjer liggur fyrir, er ekki skorið úr þessum ágreiningi. Till. fjallar aðeins um það, að nauðsynlegur undirbúningur sje gerður í þessu máli, og jeg verð að líta svo á, að sá undirbúningur sje nauðsynlegur, hvor leiðin, sem svo kann að verða farin.
Eins og till. ber með sjer, er stj. ætlað að undirbúa þetta mál og leggja það fyrir þingið 1931. Í fyrsta lagi er ætlast til, að stj. afli sjer sem bestra upplýsinga um þetta mál og leiti álits þeirra manna, sem besta þekkingu hafa á því, t. d. dýralækna og annara fagmanna. Í öðru lagi er ætlast til, að gerðar verði nákvæmar tilraunir með baðlyfin og skorið úr því, hver sjeu best og nothæfust. Jeg verð að líta svo á, að þetta, að fundin sjeu hin heppilegustu baðlyf, sje undirstaða þess, að lækning veikinnar geti tekist vel og giftusamlega. Það hefir oft komið fyrir, að þau baðlyf, sem bndur hafa fengið, hafa reynst óhæf, og slíks eru meira að segja dæmi, þegar útrýmingarbaðanir voru fyrirskipaðar af stjórnarvöldunum. Jeg minnist þess, að haustið 1921 voru fyrirskipaðar baðanir í nokkrum hreppum Eyjafjarðarsýslu, en baðlyfin reyndust illa, og það var álit ýmsra manna, að þau hefðu verið með öllu ónýt, því að kláði kom upp aftur eftir stuttan tíma á sömu bæjum. Þetta baðlyf, kreolín, sem þá var notað, hafði frosið og skemst, og líklega orðið óhætt með öllu. Það er vitanlegt, að til eru baðlyf, sem örugg eru um að drepa kláðann. Svo var með tóbakið, en það þótti að ýmsu leyti óhentugt, og er auk þess mjög dýrt. Það má því telja víst, að skynbærir menn, sem sjerþekkingu hafa á þessu efni, muni, með því að gera tilraunir með baðlyfin, geta fundið það baðlyf, sem bæði kemur að fullum notum og er hentugt. Og að skera úr því, hvaða baðlyf eigi að nota, er sá sjálfsagðasti undirbúningur, sem hægt er að gera í þessu máli.
Í þriðja lagi er ætlast til þess samkv. þessari till., að stj. hlutist til um, að nægilega margar sundþrær verði bygðar í hverjum hreppi, svo að ekki þurfi að baða fje í öðru en þeim. Jeg geri nú ráð fyrir, að einhver kunni að spyrja, hvort þetta sje hægt án þess að veita styrk til að koma sundþrónum upp. Jeg álít, að styrk ætti ekki að þurfa að veita í þessu skyni. Sundþrær eru nú víða komnar, og jeg hygg, að bændur muni fljótt sannfærast um, að það er hagnaður fyrir þá sjálfa að eignast nothæf baðtæki. Jeg hygg því, að nægja mundi, að stj. legði það fyrir sveitarstjórnirnar að beita sjer fyrir, að sundþróm verði komið upp.
Eftir að þessi undirbúningur er gerður, sem jeg hefi nú lítillega drepið á, er ætlast til, að stj. láti endurskoða löggjöfina um þetta efni og leggi svo fram frv. um málið á þinginu 1931.
Jeg hygg, að það sje aðallega tvent, sem orðið hefir þessu máli að falli undanfarið. Annað er óvissan um árangur af því, þó að fyrirskipuð yrðu almenn útrýmingarböð. Hitt er það, að enn sem komið er er kláðinn ekki svo mikill, að hann geti heitið landplága, og því eru þeir, sem lítið hafa orðið við veikina varir, mjög á móti því, að miklu sje til kostað í þessu máli. En samkv. áliti dýralæknis getur veikin brotist út á ný, gengið yfir landið sem faraldur og orðið svæsnari en hún hefir verið síðustu áratugi. Hvað óvissuna snertir, eða öllu heldur trúleysið á útrýmingarbaðanirnar, er það að segja, að reynslan hefir sýnt, að hægt er að útrýma kláðanum. Það er víst, að þessari veiki var útrýmt á síðari hluta 18. aldar, og síðan lá hún niðri frá 1782–1855, að hún fluttist til landsms aftur með enskum hrútum. Jeg býst ekki við því, að menn vilji nú hafa sömu aðferð og þá, niðurskurðinn, en þá vil jeg benda á það, að þegar útrýmingarbaðanir fóru fram 1903–1905, sýndi það sig, þó að framkvæmd þeirra væri ekki eins rækileg og nú mundi verða, að kláðanum var útrýmt í heilum hjeruðum. Að minsta kosti þori jeg að fullyrða það, að honum var útrýmt í Eyjafirði. Þegar honum skaut þar upp aftur, var hann aðfluttur. Eins og kunnugt er, er nú fengin meiri reynsla og vísindaleg þekking á þessum sjúkdómi en nokkru sinni áður, og ef þessi undirbúningur færi fram, sem lagt er til í þessari till., hygg jeg, að við stæðum betur að vígi en nokkru sinni áður til þess að hefja baráttuna gegn þessum óvini með fullum árangri. Jeg verð því að vænta þess, að hv. þd. geti fallist á þessa till.