27.04.1929
Efri deild: 55. fundur, 41. löggjafarþing.
Sjá dálk 218 í B-deild Alþingistíðinda. (70)
14. mál, Búnaðarbanki Íslands
Jón Þorláksson:
Jeg sje það, að það þýðir ekkert að mæla viðlagasjóði líf hjer; hans forlög eru ráðin, hann á að deyja sem sjálfstæð stofnun, það á að leggja hann niður, svo það er rjett, sem jeg sagði um það. Hitt datt mjer ekki í hug að segja, að það ætti á einu vetfangi að gera að engu það fje, sem í honum stendur, en sú stofnun verður þá ekki lengur, þegar þetta frv. er orðið að lögum. Hæstv. forsrh. færði þá ástæðu fram fyrir þessu, að þó að sjóðsins væri ekki þörf til þess að útvega Búnaðarbanka Íslands bætt lánskjör, þá hefði bankinn hans þörf sjer til styrktar, með því að hann fengi þar sjálfseignarfje, og fór um það eitthvað þeim orðum, að bankinn yrði rýr, ef hann fengi ekkert annað en lán til þess að byrja með. Það mætti vel minna á það í þessu sambandi, að tvær deildir í bankanum, ræktunarsjóður og byggingarsjóður, hafa nú þegar fengið allmikið annað fje sem sjálfseignarfje, sem sje það fje, sem ríkið hefir lagt þeim stofnunum til, og að því er snertir þessa stofnun, þá sje jeg ekki, að henni sje það nein vorkunn að byrja sína starfsemi með því að taka á móti innlánsfje og hafa svo ríkissjóð á bak við sig til þess að útvega sjer lánsfje. Jeg held, að þótt þessi skuldabrjef viðlagasjóðs sjeu flutt yfir í Búnaðarbankann, þá muni þau ekki á næstu árum svo sem neitt efla bankann eða færa honum neitt teljandi handbært fjármagn. (Forsrh.: Það kemur í hendi). Já, en það kemur þá ekki fyr en á þeim tíma, sem bankinn að öllu sjálfráðu væri búinn að fá svo mikið fje á milli handa, að þetta væri honum óþarft, einnig frá því sjónarmiði. En ef gert er ráð fyrir því, að þetta fje sje sjerstaklega bundið til að tryggja vaxtagreiðslu bústofnslánadeildar, þá álít jeg það vera beinlínis leiðinlegt og alt að því lánstraustsspillandi að hrúga saman tryggingum á þann hátt, sem gert er í 18. gr. Sú gr. er um tryggingar fyrir vaxtabrjefum veðdeildarinnar og tilsvarandi gr. er í bálkinum um bústofnslánadeildina. Það eru orðnir þar fimm tryggingarliðir, hver á eftir öðrum, og endar þar með ábyrgð ríkissjóðs, og þó að það geri þessari stofnun, sem otar fram svona miklum tryggingum, ekkert til, að þær eru svo miklar, þá get jeg ekki annað en búist við því, að það geri öðrum innlendum lántakendum, t. d. sveitarfjelögum og bæjarfjelögum, heldur erfiðleika, að það sje hægt að vísa í það, hve miklu meiri trygginga hafi þótt þörf fyrir þessi verðbrjef, sem Búnaðarbankinn gefur út. Sá samanburður verður aldrei til annars en að ýta undir lánveitendur um það að heimta meiri tryggingar af öðrum, jafnvel meiri heldur en hingað til hefir verið gert, og hefir þó svo verið hingað til, þegar leitað hefir verið eftir lánum erlendis, að þá hafa kröfur um tryggingar fyrir lánunum ekki verið við hóf. Það hefði heldur átt að stýra löggjöfinni svo, að þær kröfur hefðu getað færst nær eðlilegra horfi en verið hefir; en það er stefnt í öfuga átt með þessari upphrúgun af tryggingum.
Um niðurlagning viðlagasjóðs er annars það að segja, að þó hæstv. fjmrh. þyki ekki mikil trygging í því að hafa hann undir umráðum Alþingis og ríkisstjórnar, þá er, satt að segja, dálítið leiðinlegt að heyra það borið fram hjer á þingi sem ástæðu fyrir því, að það þurfi að leggja sjóðinn niður og fá fje hans til umráða bankastjórn einhvers banka, og í raun og veru væri þessi röksemd, ef rjett væri, vantraustsyfirlýsin á þá stjórnartilhögun, sem við nú búum við. Jeg skal að vísu játa, að það eru dálítil tímaskifti að því, hve varfærið Alþingi hefir verið um það að fara vel með viðlagasjóð, og jeg sje, að þau tímaskifti hafa farið eftir því, hve fast stjórnirnar hafa staðið í ístaðinu um það, að viðlagasjóður yrði ekki misnotaður.
Það má gjarnan minna á það, að í fjárlagafrv., sem nú liggur fyrir þinginu, eru viðlagasjóði ekki ætluð fá verkefni. Sum eru þannig, að þau kynnu að geta horfið yfir til Búnaðarbankans, en sum eru þess eðlis, að þau eiga þar alls ekki heima, og tel jeg, að ekki hafi komið fram neinar veigamiklar röksemdir fyrir því að leggja þessa gömlu, þörfu stofnun niður.
Hæstv. forsrh. sagðist ekki hafa orðið var við nein rök fyrir því, að varasamt væri að hafa margar tegundir vaxtabrjefa, og vitnaði til Danmerkur í því efni. Það fer náttúrlega eftir því, hve markaðurinn er stór, hversu margar þær mega vera. En það er ólíku saman að jafna hjer og þar, þegar Danmörk hefir þrítugfalda íbúatölu samanborið við Ísland, og þar af leiðandi miklu meiri eftirspurn. En röksemdir fyrir því getur hæstv. ráðh. sannarlega fundið, ef hann les ástæðurnar fyrir ríkisveðbankalögunum og þær umr., sem fóru fram á þingi 1921 í sambandi við þá löggjöf, þótt jeg líti svo á, eins og jeg tók fram áðan, að of langt hafi verið gengið í því að krefjast takmarkana á þessum tegundafjölda.
Þá taldi hæstv. ráðh., að skifting veðlána milli sveita og sjávarplássa gerði ekkert til, vegna þess að ríkisábyrgð væri á bak við hvorttveggja. Þetta er ekki rjett eftir mínum skilningi. Jeg álít, að ríkissjóðsábyrgð eigi að vera þannig, að til hennar þurfi sem allra sjaldnast að koma. Það er rjett að nota hana til þess að gefa verðbrjefunum þann stimpil, að þau seljist án þess að af þeim þurfi að greiða óeðlilega háa vexti, en svo á að vinna fasteignaveðslánastarfsemina þannig upp, að hún geti verið sem allra tryggust í framkvæmdinni, og það er ekki rjett að gera þann aðskilnað, sem gerir sum brjefin ótryggari, ef áföll koma fyrir, treystandi því, að ríkissjóður er þó á bak við; það er að leiða þessa lánastarfsemi lengra út á þá braut að vera upp á ríkissjóðsábyrgð komin.
Það eru margir af okkar bankamönnum, sem hafa álitið það, að við ættum að reyna, sjerstaklega að því er snertir þessa grein fasteignalána, að vinna okkur svo upp með stjórn og tilhögun þeirra sjálfra, að við gætum komist burt frá ríkissjóðsábyrgðinni á því sviði, sem við höfum þótst þurfa með í byrjuninni.
Í þessari röksemd ráðh. kemur fram sú hugsun, sem í sjálfu sjer er veigamesta mótbáran gegn svona víðtækri ríkisábyrgð, sem sje, að hún vekur hjá öllum, sem þessi mál hafa með höndum, þá hugsun, að það geri ekkert til, þó óhönduglega takist með fyrirkomulag og framkvæmdir, þar sem ríkið standi hvort sem er að baki og taki skakkaföllin, ef illa tekst til. Þetta verður til þess, að linari kröfur verða gerðar um meðferð allra þessara mála, ef ríkisábyrgð er að baki. Jeg segi þetta alls ekki af því, að jeg sje mótfallinn því, að þessari bankastofnun sje veitt takmörkuð ríkisábyrgð, heldur einungis til þess að setja fram þá kröfu, að ríkisábyrgðin verði ekki látin leiða til misfellna á tilhögun stofnunarinnar, sem annars þætti rjettara að sneiða hjá. Hún má ekki verða einskonar skjólgarður utan um löggjafarvaldið og framkvæmdarvaldið, til þess að skýla því fyrir afleiðingunum af misfellum og mistökum.
Mjer þótti vænt um, að hæstv. ráðh. tók undir það, sem jeg sagði um bústofnslánadeildina, að ekki væri unt að útvega henni starfsfje til bráðabirgða með vaxtabrjefasölu einni saman. Jeg skal þá segja honum, hvað jeg hefi hugsað mjer um þetta atriði. Í ákvæðunum um sparisjóðsdeildina er gert ráð fyrir, að auk þess fjár, sem hún sjálf fær til umráða á venjulegan hátt, þá sje ríkinu heimilt að ábyrgjast alt að 3 milj. kr. lán henni til handa. Mjer sýnist nú rjettara að byrja bústofnslánadeildina á þann veg, að sparisjóðsdeildin ljeði henni starfsfje til bráðabirgða a. m. k., og með rýmkun sparisjóðsdeildarinnar væri þetta mögulegt. Mjer skilst, að tæplega sje í annað hús að venda, ef menn vilja hliðra sjer hjá vaxtabrjefasölunni. Jeg er sannfærður um, að þegar þessi lög koma til framkvæmda, muni það valda erfiðleikum, eigi litlum, að hafa bústofnslánadeildina og sparisjóðsdeildina þannig aðskildar; það mun reynast til mikilla örðugleika, bæði um bókhald og alla framkvæmd. Og jeg geri mjer þess vegna miklar vonir um, að eftir að bankinn er tekinn til starfa, muni sú tilhögun verða bráðlega tekin upp, að koma á nánara sambandi milli þessara tveggja deilda, enda mun það reynast næsta erfitt í mörgum tilfellum að greina á milli, hvað sjeu bústofnslán og hvað lán annara tegunda, sem heimilt er að veita.
Þá spurði hæstv. ráðh. um það, hvort jeg og minn flokkur vildi láta stj. lántökuheimild í tje. Mjer finst nú, að úr því að búið er að samþ. lántökuheimildir, þá sje það hreint formsatriði að taka þær saman í eitt sjerstakt lagafrv. Auk þess fer betur á því að mörgu leyti að hafa slíkar heimildir á einum stað en á mörgum stöðum, en jeg hefi ekkert minst á þetta við flokksbræður mína.