10.04.1930
Neðri deild: 76. fundur, 42. löggjafarþing.
Sjá dálk 57 í D-deild Alþingistíðinda. (3332)
363. mál, lækkun vaxta
Dómsmrh. (Jónas Jónsson):
Af því að hæstv. fjmrh. er lasinn og getur ekki verið hér í dag, ætla ég að segja fáein orð út af þáltill. hv. 2. þm. Rang., þó að ég sé ekki undir það búinn. Ég er að vísu alveg sammála hv. þm. um aðalatriði þessa máls. Hinir háu vextir eru mikið böl fyrir landið, og ég get vel skilið, að hann og aðrir góðir menn álíti, að þörf sé á að breyta til í því efni. En ég held, að menn séu meira hissa á því en ástæða er til, að hinir erlendu bankar hafa lækkað vextina án þess að íslenzkir bankar hafi siglt í kjölfarið þegar í stað. Ég skal nú reyna að skýra frá, hvernig á því stendur, að engin vaxtalækkun hefir orðið hér og að ekki eru miklar vonir um, að svo verði.
Eins og nú er háttað högum, er það næsta lítið, sem landsstj. getur gert í þessu máli. Landsbankinn er tiltölulega sjálfstæð stofnun eftir landsbankalögunum. Áður hafði fjmrh. töluvert vald yfir bankanum, og þá m. a. yfir vöxtunum, en nú hefir bankaráðið þetta vald. Það er því rétt hjá hv. flm., að ef Alþingi ætlar sér að lækka vextina og gerir um það ályktun, sem bankaráðið hlýðir ekki, þá er ekki um annað að gera en að gera breyt. á bankanum, svo að hann standi undir yfirráðum þingsins. Meiri hl. bankaráðs Landsbankans álítur hag bankans þannig, að hann réttlæti ekki, að vextir séu lækkaðir. Ég hefi átt einkasamtöl við menn úr bankaráðinu, og þeir hafa sagt, að þeir gætu ekki verið því fylgjandi, að vextirnir yrðu lækkaðir að svo stöddu.
Um hinn væntanlega Útvegsbanka og vaxtakjör hans er ekki hægt að segja að svo stöddu, þar sem hann er ekki tekinn til starfa enn. Um Búnaðarbankann er það að segja, að sumar deildir hans starfa með lögákveðnum lágum vöxtum, sem ég á nokkurn þátt í, hve lágir eru, Mér skilst, að mögulegt ætti að vera, að vextir þessa banka verði ávallt nokkuð fyrir neðan vexti Landsbankans, og máske fyrir neðan vexti Útvegsbankans. Töp á landbúnaði hljóta ávallt að verða minni en á vissum hliðum sjávarútvegsins.
Ég held því, að sanngjörnum kröfum kjósenda hv. flm. verði mætt með Búnaðarbankanum. Hann ætti að geta haft svo lága vexti, sem með sanngirni er hægt að krefjast. Þetta eru þau einu svör, sem stj. getur gefið eins og málið horfir við.
Ég vil þá tala nokkuð um málið á almennum grundvelli og útskýra, hvers vegna mér þykir ekki sennilegt, að vextir Landsbankans geti orðið eins lágir og æskilegt er fyrir atvinnulífið. Því valda töp Landsbankans á útgerð og verzlun, töp sama eðlis og þau, sem lögðu Íslandsbanka í gröfina. Ef Íslandsbanki hefir tapað 20 millj. síðan 1919, og Landsbankinn miklu fé, þá er eigi furða, þó slík töp komi einhversstaðar niður. Enda drógu töp Íslandsbanka hann til dauða. Varasjóður og hlutafé hvarf í þessa hít og mikið af innstæðunum. Er nú sanngjarnt að búast við lágum vöxtum, þar sem aðrir eins árekstrar og skakkaföll hafa átt sér stað í atvinnulífinu? Meðan íslenzkir atvinnuvegir eru reknir með slíkri áhættu, hljóta vextir að verða háir. Ég álít, að okkar háu vextir séu af nokkuð sömu rótum runnir og vextirnir í Þýzkalandi. Þýzkaland fór í stríð, tapaði því, varð að gjalda hernaðarskaðabætur og er nú að borga gamlar syndir. Nú eru vextirnir í Þýzkalandi 12%. Þrátt fyrir þetta hefir þjóðinni tekizt að komast fram úr kröggunum með sínum óvenjulega dugnaði. Hin miklu töp hjá okkur stafa af einskonar töpuðu stríði. Þjóðverjar verða að gjalda fyrir sín skakkaföll í tvo mannsaldra. Eins verðum við, sem nú lifum, að borga fyrir óreiðu og óstjórn þeirra manna, sem farið hafa með stjórn fjármálanna undanfarið. Það er jafnheimskulegt af okkur að búast við lágum vöxtum og ef Þjóðverjar vildu sleppa við byrðar ósigursins. Þótt ég auðvitað viðurkenni, hvílík blessun fylgi því, að eiga aðgang að lánsfé með góðum kjörum, þá skil ég svo vel samband orsaka og afleiðinga, að þessa skuld verður þjóðin að greiða. Ef báðir bankarnir hafa tapað um 30 millj., þá gengur það ekki sporlaust yfir. Úr þessu verður ekki bætt, nema með nýrri vinnu og nýrri sparsemi.
Landsbankinn hefir tapað meginhlutanum af því, sem hann hefir tapað, á vissum atvinnufyrirtækjum við sjóinn. En meginið af þessu fyrirtækjum er heilbrigt, og þau borga brúsann. Sjávarútvegurinn hefir nú um skeið staðið undir þessari byrði. Nú er óvenjulegt aflaár. Sjávarútvegurinn þyrfti að vísu lægri vexti, en góðærið fleytir honum yfir örðugleikana enn sem komið er.
En um landbúnaðinn skiptir öðru máli. Á honum hefir lítið tapazt og hann þolir alls ekki 8% vexti. En að því leyti, sem hv. flm. beindi ræðu sinni að hæstv. atvmrh. og hæstv. fjmrh., þá vil ég benda honum á það, að þeir hafa unnið að stofnun Búnaðarbankans, þar sem vextir hljóta að geta verið lægri en annarsstaðar. Það er því viss ljósgeisli í þessum þrengingum, að landbúnaðurinn er búinn að fá sína lánsstofnun. Hinir háu vextir, sem sjávarútvegurinn verður að borga, réttlætast að nokkru af því, að töp bankanna hafa orðið mest á þessum atvinnurekstri, og hingað til hefir það sýnt sig, að sem stendur er útgerðinni ekki um megn eða rísa undir þessum byrðum.
Ég hefi þá nokkuð skýrt málið frá mínu sjónarmiði, hvort sem þær skýringar hafa áhrif á hv. flm. eða ekki.