13.03.1930
Neðri deild: 52. fundur, 42. löggjafarþing.
Sjá dálk 160 í B-deild Alþingistíðinda. (56)
1. mál, fjárlög 1931
Magnús Guðmundsson:
Hæstv. fjmrh. mælti á móti brtt. minni á þskj. 260, um Guðm. Friðjónsson. Kvaðst hann vera mótfallinn því, að þingið setti slíkar aths., því að það leiddi til þess, að þm. færu að bitast um það, hverjir þennan styrk fengju og hverjir ekki. Annars tók hann þessari málaleitun vingjarnlega og hét því, að G. Fr. fengi styrkinn, enda þótt hann yrði ekki bundinn við hans nafn í fjárlögum. (Forsrh.: Það eru fleiri, sem vilja stuðla að því). Það þykir mér, vænt um að heyra. Ég mun því taka till. mína aftur, eftir að hafa fengið þetta loforð frá tveim þriðju hlutum stj., enda þótt það sé ekki frá þeim ráðh., sem úthlutar þessum styrk.
Ég get ekki látið vera að segja það, að betra hefði verið fyrir skáldið, að honum hefði verið veittur slíkur styrkur meðan hann var yngri, en um það tjáir ekki að sakast. Ég er viss um, að hann kemur að fullu gagni engu að síður.
Þá vil ég minnast nokkuð á XXXVIII. brtt. á þskj. 260 og undirtektir hv. frsm. viðvíkjandi henni. Hún er, eins og kunnugt er, um ábyrgð ríkissjóðs á 500 þús. kr. láni til raforkuveitu í Skagafirði. Mér þótti leitt, hvernig hv. frsm. tók í þetta mál. Hann taldi málið gott og gagnlegt, en hafði þó allt á hornum sér viðvíkjandi till. okkar. Hann fann m. a. að því, hve lítið rafmagn væri ætlað á hvern bæ. Ég vil benda honum á, að ástæðan til þess er varfærni ein, til þess að áætlunin liti ekki of glæsilega út. Steingrímur Jónsson rafmagnsstjóri reiknaði með hinu minnsta rafafli. Hinsvegar er nóg raforka til í fossi þeim, sem um er að ræða. Hann sagði ennfremur, að rafmagnsmálið yrði ekki afgr. á þingi í þetta sinn. Á hann þar víst við frv. um raforkuveitur. Það hefir þó verið sagt, að væntanlegt væri álit frá nefndinni um það mál. Ég hefi spurt form. n. um það, og hann sagði, að álitið væri ekki komið. Hitt er vafasamt, að málið verði afgr. í þetta skipti, enda þótt meiri hl. n. sé með því. En ég vil lýsa yfir því við hv. frsm. og aðra, að svo framarlega sem frv. nær fram að ganga nú eða á næsta þingi, þá erum við þm. Skagf. reiðubúnir að breyta upphæðinni í samræmi við það, sem þá kann að verða uppi á teningunum. Skil ég þá ekki, hvað er því til fyrirstöðu að samþykkja brtt. okkar, nema flokkur stj. vilji stöðva málið til að hindra, að Skagfirðingar komi þessu áhugamáli sínu í framkvæmd eins fljótt og þeir óska.
Ég vil ítreka það, sem hv. samþm. minn sagði, að hætta getur stafað af drætti á þessum framkvæmdum. Á Sauðárkróki eru gömul rafmagnstæki, sem verða ónýt innan skamms. Ég veit, að Sauðárkróksbúar una því ekki að vera rafmagnslausir, og verði ekki önnur úrræði, munu þeir grípa til þess að virkja litla á skammt frá kaupstaðnum, sem er þó svo lítil, að hún nægir varla kauptúninu. En yrði þetta, yrðu sveitir þær, sem hlut eiga að máli, að vera rafmagnslausar, því að strjálbyggt hérað gæti ekki risið undir þeim kostnaði, er af rafveitu leiðir, þegar Sauðárkrókur er frá genginn.
Hv. frsm. sagði, að ekki væri nóg fé til handa öllum héruðum í landinu, og það er satt. En auðvitað er það grundvallarmisskilningur, að þessar framkvæmdir eigi að gerast allar í einu fremur en vegir, vitar, brýr, símar o. s. frv., sem allt hefir verið framkvæmt á mörgum árum, án þess að mikill ágreiningur hafi orðið á Alþingi um það fé, sem veitt hefir verið í því skyni.
Þá sagði hv. frsm., að vantaði nýja tekjustofna til að styrkja rafveitur. Ég get ekki séð, að neina nýja tekjustofna þurfi til að samþykkja brtt. okkar, en ég viðurkenni, að þá vantar, ef hv. frsm. ætlast til að þessar framkvæmdir verði unnar á örfáum árum. En jafnvel þótt tekjustofna kunni að vanta, á það ekki að þurfa að verða þessu máli að falli. Skattanefnd situr nú á rökstólum og hún ætti að geta fundið nýjan tekjustofn, ef þörf þykir á.
Þá er það ábyrgðin, sem hæstv. fjmrh. og hv. frsm. minntust nokkuð á. Þeir sögðu báðir, að ekki væri hægt að taka slíkar ábyrgðir á ríkissjóð. Héruðin yrðu að ábyrgjast sín lán sjálf. Hæstv. fjmrh. hafði að vísu ekki sterk orð um þetta, en kvaðst vilja gera greinarmun á því, til hvers ábyrgðirnar væru. Ég veit ekki neinar framkvæmdir þarfari en þessar nú sem stendur. En þótt ég telji, að rétt sé, að ríkissjóður taki sem minnstar ábyrgðir á sig, þá tel ég þó rangt að skorast með öllu undan þeim. Héruðunum er ekki unnt að fá þessi lán með ábyrgð sýslufélaganna einna. Með því að neita um ábyrgð sína setur ríkissjóður hreint og beint fótinn fyrir þessar framkvæmdir. Ég hefi alltaf litið svo á, að fyrsta skylda ríkissjóðs væri að styðja framkvæmdir og framfarir í landinu. Ríkissjóður, eða forráðamenn hans verða að hugsa eins og gætinn og skynsamur einstaklingur myndi gera. Hann hikar ekki við að leggja fé sitt í áhættulaus og arðvænleg fyrirtæki. Ég skil aðstöðu þingmanna þannig, að þeim sé rétt og skylt að styðja héruð með ábyrgðum, ef engin áhætta fylgir þeim. Og ég sé enga áhættu í því fólgna að ábyrgjast hálfa milljón fyrir hérað eins og Skagafjarðarsýslu.
Mér er ekki kunnugt um, hve miklar ábyrgðir hvíla á ríkissjóði, og væri þó fróðlegt að vita það. Ég held að þær séu ekki mjög miklar, og þótt ábyrgðirnar næmu 10 milljónum, fyndist mér það ekki svo gífurlegt, þegar ábyrgð héraðanna er á bak við, og þótt 10% af þessu kynnu að vera áhættuábyrgðir, þá skelfir það mig ekki. Hér á ekki bindindi að ráða, heldur skynsamlegt mat, er fer eftir því, hvort fyrirtækin eru heilbr. eða ekki.
Hv. frsm. sagði, að ekki væri hollt að láta Pétur og Pál valsa með ábyrgðir ríkissjóðs erlendis. Ég skil ekki, að stj. geti ekki komið í veg fyrir, að „valsað“ sé með þessi ábyrgðarskjöl upp á vasann, því að vitanlega á ríkissjóður ekki að gefa út ábyrgðarskjal fyrr en vitað er, hvar lánið verður tekið og með hvaða kjörum.
Ég vona, að hv. deild hafi ekki látið skelfast af þessu umtali, því að ef neitað er um þessa ábyrgð, er það hið sama og bregða fæti fyrir þessar framkvæmdir. Engin innlend lánsstofnun getur lánað þessa hálfu milljón. En erlendis kemur ábyrgð héraðanna að engu haldi, þar dugar aðeins ríkisábyrgð.
Það má segja, að álitamál sé, hvar eigi að byrja á þessum framkvæmdum. En Skagfirðingar hafa orðið fyrstir til að hefjast handa, og mér finnst, að þeir eigi ekki að gjalda þess.