07.03.1931
Efri deild: 18. fundur, 43. löggjafarþing.
Sjá dálk 37 í B-deild Alþingistíðinda. (28)
29. mál, utanfararstyrkur presta
Frsm. (Guðrún Lárusdóttir):
Þessi hv. þm., sem nú settist niður, er búinn að halda langa ræðu, og talsvert á aðra leið en búast mátti við, því að hér liggur fyrir frv. til laga um utanfararstyrk presta, en hér er alls ekki verið að tala um Vilhelm Beck, sem á sínum tíma stofnaði innri missionina í Danmörku.
Ég get ekki litið öðruvísi á en að brtt. hv. þm. bregði fæti fyrir þetta frv. hér er tvennt fyrir hendi, annarsvegar lög, sem skylda ríkið til þess að veita vissri tölu manna, sem ekki er þá, þar sem ekki þarf að veita nema tveimur á ári ef lægri talan er tekin, tiltekinn styrk, en hinsvegar fjárlagaheimild, sem upp verður að taka frá ári til árs og mun kosta þras í hvert skipti, ef að venju lætur, þegar prestar biðja um eitthvað. Mér virðist því vera um tvennt að ræða, og það talsvert ólíkt. Þótt hv. 2. landsk. virtist í öðru orðinu hlynntur því, að prestar fengju einhver slík hlunnindi, fannst mér hann rífa niður með annari hendi það, sem hann byggði með hinni, Það má vera, að ég hafi ekki skilið hann rétt.
Hann minntist á utanfararstyrk lækna. Fjarri sé það mér að hafa á móti því, að læknar fái að njóta fyllstu þekkingar í sínu margbrotna og stórnauðsynlega starfi. Það er lífsnauðsyn. En ég tel engan vafa á því, að læknarnir gætu öldungis eins fengið að njóta þess styrks, þótt þetta frv. verði samþ. Læknarnir eru óskabörn þjóðarinnar; við eigum oft og einatt líf okkar og heilsu undir þekkingu þeirra og hæfileikum, og íslenzka þjóðin mun ekki hafa á móti því, þótt þeir fái töluverðan styrk til að fara út fyrir landsteinana til þess að bæta við þekkingu sína. Hv. þm. sagði, að ekki væri venja að láta nema 1500 kr. til slíkra utanfara embættismanna, en þess er þó skemmst að minnast, að veittar voru 3000 kr. í einu handa sama manni, og var það hvorki læknir né prestur, heldur sýslumaður. Hvað sem þessu líður, má til sanns vegar færa, að slíkar styrkveitingar hafa átt sér stað. Og ég er viss um, að ef læknar hefðu farið fram á frv. á líkum grundvelli og þetta, þá hefði það flogið í gegn.
Annars mun svo álitið almennt, að læknar hafi mun betri ástæður í efnalegu tilliti heldur en prestar, þó að vitanlega séu einnig til fátækir læknar. Það hefir heldur enginn neitað því, að prestarnir eru yfirleitt illa launaðir og í fátækara lagi, og mundi þeim líklega flestum ef ekki öllum ókleift að kosta utanför og dvöl í útlöndum af eigin rammleik.
Þá mun heldur engum blandast hugur um það, að prestarnir séu verkamenn íslenzku þjóðarinnar, og með það fyrir augum get ég ekki stillt mig um að láta uppi það álit mitt, að mér þykir það koma úr hörðustu átt, er maður, sem telur sig til þess flokks, sem alltaf þykist vera að bæta hag alþýðunnar og verkamannanna, skuli vera að leggja sig niður við að láta stein á veg þeirra verkamanna þjóðarinnar, sem hér ræðir um, prestanna. Hér ræðir ekki um neina launaviðbót, heldur einungis um lítilsháttar umbætur eða hlunnindi fyrir prestana.
Það er auðvitað ekkert nýtt, þótt tali sé eftir þessum embættismönnum ísl. þjóðarinnar. Það hefir lengi verið gert af þeim, sem álíta prestinn og störf hans lítils virði. Af því hefir það aftur leitt, að margir hafa leyft sér að „kritisera“ prestana á margvíslegan hátt, og reyna þannig að hnekkja áliti þeirra í augum þjóðarinnar. Slík ummæli eru einatt byggð á lítt hugsuðum staðleysum, eða þá því, að menn höfðu annaðhvort sögusögn annara við að styðjast eða eigin kynni af einum miður heppilegum manni í prestsstöðu. því engum kemur til hugar að halda því fram, að í prestastéttina, fremur en aðrar stéttir, geti aldrei lent miður hæfir menn.
Hvað sem öllu þessu kann að líða fyrr og síðar, er þess að vænta, að Alþingi líti með sanngirni á þá kröfu, sem hér er borin fram fyrir hönd íslenzkra presta, og hugleiði vandlega, hvert gagn þeim getur orðið að þessum utanfarastyrk, fyrst þeim sjálfum persónulega og síðan þjóðinni í heild sinni.
Ég get ekki neitað því, að mér finnst brtt. bregða fæti fyrir frv. eða skemma það að miklum mun, og úr því að hv. 2. landsk. virðist í aðra röndina meðmæltur því að gera vel til prestanna, — hvers vegna vill hann þá ekki gera það með því að halda frv. óbreyttu í því formi, sem kirkjumálanefndin gekk frá því? Ég efast ekki um, að nefndarmenn þeir, sem að þessu frv. unnu, hafi manna bezt vitað, hvað heppilegast var í þessu efni. Og það get ég sagt hv. 2. landsk., að málsmetandi mönnum þeirrar nefndar mundi þykja miður farið, verði þessu frv. breytt frá því, sem það nú er. Ég átti einmitt tal við formann kirkjumálanefndarinnar um þetta, og var hann alls óhræddur um afdrif frv. í þessari mynd og vildi heldur hætta á, hvernig um frv. færi, heldur en slá af kröfum þess, því þær eru réttmætar. Og illa þykir mér það sitja á mönnum, sem sjálfir sitja í feitum embættum og geta lifað dag hvern í dýrlegum fagnaði, eins og ríki maðurinn í dæmisögunni, að vera að bregða fæti fyrir lítilsháttar umbætur á kjörum hinna, sem verða að lifa á molunum, er hrjóta af borðum drottnanna, — en slíkt virðist mér hlutskipti íslenzku prestanna gagnvart þeim drottni, sem nefnist ríkisvald.
Hitt gæti ég miklu betur skilið, að þeir menn, sem tíma ekki að launa prestum né bæta kjör þeirra, losi sig alveg við þá og þeirra starfsemi; það mætti heita hreinlega gengið að verki. En að láta svo í öðru orðinu, að þeir vilji allt fyrir prestana gera, og aftur í hinu, að það megi bara ekki gera allt of mikið ! Það tel ég óhreinlega að verki gengið.
Ég vil ljúka máli mínu með þeirri ósk, að frv. nái fram að ganga óbreytt, svo sem kirkjumalanefndin gekk frá því.