09.04.1931
Efri deild: 42. fundur, 43. löggjafarþing.
Sjá dálk 156 í D-deild Alþingistíðinda. (632)
258. mál, lokun Íslandsbanka
Fjmrh. (Einar Árnason):
Mér er ekki vel ljóst, hvernig hv. flm. þáltill. hugsar sér, að stj. leggi þessi skjól og skilríki fyrir þingið. Það kemur ekki fram í þáltill. né heldur í ræðu hv. flm., hvort tilætlunin sé að fá einhverri nefnd skýrslur um þetta eða útbýta þeim á meðal þingmanna. Ég hefi annars lítið um þessa þáltill. að segja, annað en það, að stj. er fús á að leggja fram þau gögn, sem fyrir hendi eru, til þess að upplýsa málið. Stj. hefir borizt ítarleg skýrsla frá bankaráð Útvegsbankans um starfsemi bankans árið sem leið. Hún gefur skýrt yfirlit yfir útkomuna á búi Útvegsbankans á því ári. Ég skal ekki fara út í þessa skýrslu að sinni, en eins og hv. flm, sagði, ber skýrslan með sér, að framkomið tap bankans á árinu 1930 er 4250 þús. kr. fram yfir hlutafé, eða næstum ¾ millj. meira en sú nefnd áleit, sem skipuð var hér í fyrra til að rannsaka hag bankans. Verður þó ekki sagt, hvort öll töp eru fram komin ennþá. En þótt töpin kynnu að verða eitthvað meiri en þetta, mega menn ekki ætla, að Útvegsbankinn sé tæpt staddur, svo að viðskiptum við hann sé ekki óhætt.
Þessi skýrsla sýnir vel, að gyllingarnar um hag Íslandsbanka í fyrra hafa ekki haft við rök að styðjast. Má að vísu taka tillit til þess, að þetta ár hefir verið erfitt fyrir bankastarfsemi og viðskiptamenn átt örðugt með að standa í skilum. En þetta sama árferði hefði líka komið yfir Íslandsbanka, ef hann hefði haldið áfram, og niðurstaðan hefði sízt orðið betri. Auðvitað er slæmt, að hinn nýi banki skuli lenda á svo erfiðu ári fyrsta árið.
Eins og ég hefi sagt, er stj. fús til að láta af hendi gögn um þetta efni. Annars virðist mér, að skýrslan frá bankaráðinu sýni greinilega, hver var ástæðan til lokunar Íslandsbanka.
Hv. 4. landsk. flytur hér brtt., þar sem hann leggur til, að þáltill. verði snúið upp í það, að Ed. skipi 3 manna nefnd til að rannsaka málið. Ég læt mér í léttu rúmi liggja, hvora leiðina d. velur. Ég tel sjálfsagt, að sú leiðin sé farin, sem líklegri er til árangurs.
Annars var að ýmsu leyti furðulegt að hlusta á ræðu hv. 4. landsk. Kenndi í henni meiri taugaveiklunar og geðofsa en vænta mátti af svo gætnum manni. Hann rís hér upp með ódæma orðbragði, kemur með staðlausar fullyrðingar og Gróusögur um framkomu stj. í Íslandsbankamálinu. Hann segir, að lokun bankans hafi verið tjón fyrir þjóðina. Auðvitað. En þetta tjón leiddi af því, að bankinn hafði tapað svo miklu, að hann varð að loka. Hann ber það ennfremur alveg rakalaust fram, að stj. hafi fengið verri lánskjör síðast vegna lokunarinnar. Það er engin ástæða til að ætla slíkt. Útlendir skuldheimtumenn hafa fengið allt sitt, og þótt tveir af útlendum viðskiptamönnum bankans legðu fram hlutafé í Útvegsbankann af fúsum vilja, hefði það ekki átt að skerða lánstraustið. Mér skildist hv. 4. landsk. helzt færa það sem rök fyrir þessari fullyrðingu, að útlend firmu litu svo a, að hér væri bolsivikkastjorn. Þetta hefir nú verið sagt um önnur lönd, t. d. England líka, og varla ástæða til að taka það hátíðlega.
Hv. þm. sagði, að nýlega hefði gengið dómur um það, að Íslandsbanki hefði verið skoðaður sem ríkisstofnun. Mér er með öllu ókunnugt um, að nokkur slíkur dómur hafi gengið.
Hv. þm. sagði ennfremur, að stj. hefði byrjað í árslok 1928 að ofsækja bankann. Þessi ofsókn á að hafa verið fólgin í því, að stj. vildi vita um tryggingarnar fyrir enska láninu. Þetta átti að hafa verið einhver dauðasynd. Mér finnst óforsvaranlegt, ef stj. hefði ekki gert sér far um að fá að vita, hverjar þessar tryggingar voru, eða hve mikils virði. Þessi ásökun missir því marks.
Þessi athugun á tryggingunum fór fram á þann hátt, að n. sú, er átti að meta þær, gaf stj. skýrslu um það, hve mikils virði hún áliti tryggingarnar. Hinsvegar lét hún enga skoðun í ljós um það, hvort hún áliti þær nægilegar. En út af þessari skýrslu n. fann stj. ástæðu til að leggja þá spurningu fyrir n., hvort hún áliti tryggingarnar nægar. Út af svari n. var farið fram á við bankastj., að hún bætti svo við tryggingarnar, að þær væru 20% hærri en skuld bankans við ríkið á hverjum tíma. Hv. 4. landsk. finnst þetta goðgá, að tryggingarnar séu hærri en lánið. En þetta er ekki annað en það, sem hver banki vill hafa, og það er ekkert furðulegt. Það er aldrei gott að segja, hve mikils virði tryggingar kunna að verða, ef til þeirra þarf að taka. Ef þetta á að vera ein af aðalástæðunum til lokunarinnar, hefir bankinn ekki verið sterkur á svellinu.
Hv. 4. landsk. var að tala um ýmsar sögur, sem gengið hefðu um hag bankans utanlands og innan, áður en honum var lokað. T. d. hefðu menn á Seyðisfirði tekið út innstæðufé sitt nokkru áður. Ég veit ekki um sönnur á þessu, en finnst það alls ekki óeðlilegt. Á Seyðisfirði hafði þá orðið uppvíst um hin geysilegu töp bankans á einu firma þar, og því er ekki óeðlilegt, að mönnum hafi þótt tryggara að geyma fé sitt annarsstaðar. Heldur er ekki ósennilegt, að menn þar hafi þurft á innstæðufé sínu að halda, eftir að bankinn var alveg hættur að lána.
Hv. þm. má auðvitað fá n. til að rannsaka þetta, en ég er hræddur um, að uppskeran verði léleg. Það er augljóst, að hann vill leiða athygli manna frá hinum réttu orsökum lokunarinnar með því að reyna að velta sökinni yfir á stj. En verði þetta mál rannsakað til hlítar, hygg ég, að einhver muni eiga um sárara að binda en ríkisstj.