07.04.1931
Efri deild: 40. fundur, 43. löggjafarþing.
Sjá dálk 556 í C-deild Alþingistíðinda. (973)
12. mál, stjórnarskipunarlög
Jón Baldvinsson:
Hv. frsm. hefir nú gert grein fyrir, að hve miklu leyti nefndin var sammála. Vil ég í þessu sambandi láta í ljós ánægju mína yfir því, að allir þingflokkar skuli nú vera orðnir sammála um að gera þá breytingu á kosningaréttinum, sem við í Alþýðuflokknum höfum barizt fyrir nú í 16 ár samfleytt.
Hv. frsm. sagði, að þetta væri svo sterk krafa, að ekki þýddi að standa á móti henni lengur. Vitanlega þarf ekki að færa frekari rök að þessu en þegar hefir verið gert oft og mörgum sinnum áður, þar sem ekki er vitanlegt að nein mótmæli muni fram koma.
Skal ég núi aðeins gera grein fyrir heim brtt., sem ég ýmist flyt eða stend að. 1. brtt. á þskj. 277 er við 1. gr. frv.
Gengur hún út á það, að láta heimild eða ákvæði gr. um hlutfallskosningu ná lengra en til Rvíkur.
Í stjórnarskránni frá 1920 er gert ráð fyrir, að þm. Rvíkur skuli kosnir með hlutfallskosningu. Þetta vil ég láta rýmka.
Hvernig sem íbúatalan breytist í hinum ýmsu hlutum landsins, er ekki hægt að gera réttláta breytingu á kosningalögum Alþingis, nema almennari heimild sé fyrir hendi í stjórnarskránni. Ég vil því fella þetta orð „Reykjavíkurkaupstaðar“ úr 4. málsgr. 1. gr. frv. og verður þá heimilt að hafa hlutfallskosningar víðar en í Reykjavík. Enda álít ég ekki heppilegt að hafa ákvæði stjórnarskrárinnar svo einskorðuð, að þau geti orðið til þess að svipta mikinn hluta þjóðarinnar þeim rétti, sem allir viðurkenna, að honum ber.
Það ætti ekki að verða mikill ágreiningur út af þessu hér í þessari hv. d., því að í n. komu engar verulegar mótbárur fram gegn þessu, þó að ég viti hinsvegar, að n. enn hafi óbundið atkv.
2. brtt. við 2. gr. frv. er um það, að heimilt sé að kjósa varaþm. eftir sömu reglum og þm., og samtímis.
Hér í Rvík eru það 2 flokkar eða kannske 4, sem berjast um kjósendurna: Nú skulum við segja sem svo, að minnsti flokkurinn missti sinn þm., áður en kjörtímabilið er á enda. Ef þetta kæmi fyrir, mundi stærsti flokkurinn hremma sætið, eins og nú er, þvert á móti því, sem rétt er og tilætlunin er með hlutfallskosningum. Ég vil hafa þetta ákvæði svo rúmt, að varamaður taki sæti, meðan einhver er eftir á lista þeim, er komið hefir að manni. Ef t. d. listi, sem á voru 4 menn, kemur 1 manni að, og ef svo falla frá 3 af þeim lista, þá taki sá 4. við. Eða allir þeir, sem á listann eru settir upphaflega og ekki ná kosningu, verða varamenn, eftir því sem þörfin krefur, ef listinn á annað borð kemur að manni. Núverandi ákvæði um þetta mun vera svo, að hver listi fái jafnmarga varamenn og hann fær kosna. En rétta er of þröngt ákvæði, og er vafasamt, hvort þeir, sem sömdu ákvæði stjórnarskrárinnar um varamenn fyrir hina landkjörnu hafa ætlazt til þess, að þetta væri skilið þannig. Er því rétt að taka þetta alveg skýrt fram. Þá er líka rétt og sjálfsagt, að varamaður taki sæti á Alþingi, ef aðalmaður veikist eða forfallast. Annars getur farið svo, að kjördæmi verði fulltrúalaust og flokkur tapi manni heilt þing eða lengur. Vona ég, að þetta verði samþ., ef frv. stjórnarinnar gengur fram á annað borð.
3. brtt. mín er mikilsverðust. Hefir hún oft áður verið flutt hér á þingi í sambandi við stjórnarskrárbreytingar, en ekki náð fram að ganga. Féll sú till., að mig minnir, með eins atkvæðis mun síðast, þegar breytingin var samþykkt á stjórnarskránni. Sú till. er um það, að fella niður þau úreltu ákvæði, að allir þeir, sem njóta verða sveitarstyrks, tapi atkvæðisrétti. Þessu hefir nú verið kippt í lag að því er snertir kosningar í malefnum sveita og bæja. Þar er kosningarréttur miðaður við 21 árs aldur og þeginn sveitarstyrkur orkar ekki réttindamissis, nema sérstakar ástæður séu fyrir hendi, svo sem leti, ómennska og annað ráð, sem þar er nánar tilgreint. ég álit því alveg sjálfsagt að taka þetta út úr stjórnarskránni. Það er beinlínis skömm að því að hafa það ákvæði þar, að þeir, sem vegna ósjálfráðra atvika þurfa að leita sveitarstyrks, séu sviptir kosningarrétti. Ég er hissa á þeim smásálarskap stj., að taka ekki þetta með, fyrst hún hvort sem var lagði til, að breytt væri ákvæði 29. gr. um aldurstakmarkið. Að taka þetta með, hefði þó verið í fullu samræmi við frv. það, er hún lagði fram 1929, um kosningar í málefnum sveita og kaupstaða.
Önnur ákvæði 29. gr. stjórnarskrárinnar halda sér samkv. minni till. Svo er um 1 árs búsetuna, um óflekkað mannorð, sem raunar er nú dálitið óákveðið orðalag, en sem vafalaust þýðir, að maður hafi ekki verið dæmdur fyrir neitt, sem er svívirðilegt að almenningsáliti, og loks, að maður sé fjár síns ráðandi. Í því fellst nauðsynlegt aðhald. Og það réttlætir að fella niður ákvæðið um þeginn sveitarstyrk. Það er rétt og á að vera heimilt, að þeir, sem af trassaskap og leti greiða ekki það, sem þeim ber að greiða til sveitarfélags síns, t. d. meðgjafir með börnum sínum, séu sviptir fjárráðum og missi við það atkvæðisrétt.
Ég hefi þá nokkuð minnzt á brtt. á þskj. 277, sem ég ber einn fram. En svo er ég líka meðflm. að brtt. á þskj. 265, ásamt 2 öðrum þdm. Er sú brtt. um það, að ef frv. þetta til stjórnskipunarlaga verður að lögum á þingi 1932, þá verði þegar efnt til almennra kosninga að því þingi loknu. Í raun og veru hefði þetta átt að standa í frv. stjórnarinnar. Ef það verður samþ., þá má segja, að hinum mörgu ungu kjósendum, sem bætast við, sé synd en ekki gefin veiði. Þeir sem verða 21 árs þá, fá ekki að kjósa fyrr en þeir verða 25 ára, ef nýjar kosningar eru ekki látnar fram fara. Ef því brtt. við 29. gr. verða samþ., þá er sjálfsagt að samþ. þessa brtt. líka. Líkt þessu hefir verið gert áður. Þegar konur fengu kosningarrétt, þá voru látnar fara fram nýjar kosningar, svo að þær gætu strax neytt réttinda sinna. Ég býst við, að þessi fjölgun eftir frv. og brtt. nemi naumast minna en 10 þús. kjósendum. Er rangt að leyfa þeim ekki að neyta réttinda sinna, sem mestan þátt hafa átt í því, að þessi krafa er orðin svo sterk, að móti henni verður ekki lengur risið. — Það er því hvorttveggja venja, að kosning fari fram, þegar kjósendatalan er aukin á þennan hatt og ranglæti að skapa unga fólkinu þennan rétt, sem það hefir barizt fyrir, en veita því svo ekki tækifæri til að nota hann.
Ég skal svo ekki segja fleira að sinni. Aðrar brtt., sem fram hafa komið, munu flm. sjálfir minnast á. Vera má þó, að ég fái það tækifæri, að ég taki aftur til máls við þessa umr.