18.03.1932
Neðri deild: 32. fundur, 45. löggjafarþing.
Sjá dálk 1287 í C-deild Alþingistíðinda. (11213)

172. mál, ölgerð og sölumeðferð öls

Vilmundur Jónsson:

Í grg. þessa frv. segir svo, að það sé fyrst og fremst borið fram til að draga úr notkun Spánarvínanna í landinu, en þó jafnframt með það fyrir augum að afla ríkissjóði aukinna tekna. Hv. fyrsti flm. frv., þm. Mýr., hefir í framsöguræðu sinni fyrir málinu undirstrikað þessi orð grg. um tilgang frv. Hv. meðflm. hans, þm. N.-Ísf., hefir síðan gengið hóti lengra, því að hann lagði ríka áherzlu á, að hið áfenga öl mundi ekki aðeins draga úr notkun léttu vínanna, heldur einnig úr notkun brenndra drykkja, og lét svo um mælt, að aðeins fyrir þá fullvissu væri frv. flutt, en tekjuöflunin væri algert aukaatriði. Skal ég taka það trúanlegt, að hv. flm. séu þeirrar skoðunar um áhrif hins áfenga öls, að það dragi úr löngun manna í sterkari drykki, og geri þá ráð fyrir því, að þeir muni falla frá frv., ef hægt er að sannfæra þá um, að það muni ekki ná tilgangi sínum um þetta, en að allar líkur séu þvert á móti til þess, að ölið auki nautn annara áfengra drykkja. Röksemdirnar í því máli er að finna í hagskýrslum hinna ýmsu þjóða, og vitnisburður hagskýrslnanna er eindregið í þá átt, að það sé hin mesta villukenning, að öldrykkjan leiði til minnkandi nautnar léttra vína og brenndra drykkja. Ef það væri svo, ætti vínnautn að vera minnst með þeim þjóðum, sem mest drekka af öli, en því er yfirleitt þveröfugt farið, eins og ég nú skal færa dæmi að.

Við Íslendingar drekkum mjög lítið af öli miðað við aðrar þjóðir, 2,45 1. á mann á ári og eingöngu óáfengt öl. Vín drekkum við sem svarar 1,52 1. á mann á ári. Danir drekka aftur á móti afarmikið af öli, 62,7 1. á mann á ári, eða um 25 sinnum meira en við, og þó er víndrykkja í Danmörku svipuð og hér, eða 1,49 1. á mann á ári. Þjóðverjar eru miklir öldrykkjumenn eins og Danir, og drekka þó þrisvar sinnum meira vín. Hjá þeim nemur öldrykkjan 67,6 1. á mann á ári, og víndrykkjan 4,6 1. Austurríkismenn eru enn meiri öldrykkjumenn en Danir og Þjóðverjar. Drekka þeir 72,4 1. af öli á mann á ári og 14,5 1. af víni. Frakkar drekka öl sem svarar 42 1. á mann á ári, en þeir drekka líka 124 1. af víni á mann á ári, af samskonar vínum þeim, sem seld eru og drukkin hér á landi. — Sú kenning er því úr lausu lofti gripin, að það dragi úr vínnautn manna, ef þeim aðeins er gefið tækifæri til að drekka öl. Og sama máli gegnir um brenndu drykkina. Þannig drekka Danir auk alls ölsins 1,32 1, af brennivíni á mann á ári. Í Noregi nemur öldrykkjan 25,5 1. á mann á ári, en jafnframt drekka Norðmenn 0,87 1. af brennivíni á mann á ári. Og auk hinna 67,6 1. af öli, sem ég áður gat um, drekkur hver Þjóðverji árlega til uppjafnaðar 2,22 1. af brennivíni.

Það er reyndar ekki í fyrsta skipti nú, sem þeirri villukenningu skýtur hér upp, að hið veikara áfengi dragi úr nautn hins sterkara. Sama var uppi, þegar bannlögin voru hér á dagskrá á sínum tíma. Þá var talað um, að nauðsyn væri að vinna gegn nautn brenndu drykkjanna, og samkv. því lýstu sumir andbanningar sig reiðubúna til að mæta templurum á miðri leið í áfengismálunum og banna innflutning á brenndum drykkjum. Man ég það, að sú var afstaða Steingríms Jónssonar, núverandi bæjarfógeta á Akureyri, sem þá átti sæti í Ed. og var harðsnúinn andbanningur. Hann vildi sætta sig við að banna innflutning á brenndum drykkjum, en hinsvegar leyfa innflutning á öllum léttum vínum. Var látið í veðri vaka, að allir mundu sætta sig við þá lausn málsins og talið, að ef þjóðinni væri þannig gefinn kostur á að neyta „hinna hollu, suðrænu vína“, myndi öll ofdrykkja hverfa af sjálfu sér og böl drykkjuskaparins þar með vera úr sögunni, enda þá engin freisting til þess að smygla inn víni, eins og verða mundi, ef algert bann væri leitt í lög. Ég hefi getið um þetta vegna þess, að hér fellu svo orð áðan, að andbanningarnir einir hefðu haft rétt fyrir sér í umr. um bannlögin og þannig reynzt hinir sönnu spámenn í þessum málum. Margir andbanningar báðu einmitt um það ástand, sem nú ríkir í þessum efnum og allir eru óánægðir með, hv. flm. þessa frv. eins og aðrir. Þegar Spánarvínin voru leyfð, var einnig sagt, að það mundi draga úr freistingunni til að smygla og brugga, en reynslan hefir ekki orðið að sama skapi. Og þekking manna og reynsla annarsstaðar í þessum efnum tekur af skarið um það, að því meira sem drukkið er af léttum vínum, því meira er líka drukkið af brenndum drykkjum. Spánverjar, sem drekka 87,8 l. af léttum vínum á mann á ári, drekka þannig 4,25 1. á mann á ári af brennivíni. Og Frakkar, sem drekka jafnframt mikið af öli, drekka árlega sem svarar 5,49 1. af brennivíni á hvert mannsbarn, auk þess sem nautn hinna léttari vína nemur þar í landi 124 1. á mann á ári, eins og ég áðan sagði. — Það ber þess vegna allt að sama brunni í þessu efni. Því meira sem drukkið er af öli, því meira er drukkið af léttum vínum, og því meira sem drukkið er af léttum vínum, því meira er líka drukkið af brenndum drykkjum. Þessar tölur hagskýrslnanna verða ekki rengdar. Hér þýðir því ekki að standa upp og vitna og segja sína skoðun. Í þessum efnum sem öðrum verða menn að hlíta dómi reynslu og þekkingar.

Ég get nefnt nokkur einstök dæmi í viðbót um þetta. Ég vil þó taka það fram, að tölurnar eru orðnar nokkurra ára gamlar, en þær missa auðvitað ekki gildi sitt fyrir því. Í Märisch Ostrau, sem er bær í Tjekko-Slovakiu, en mun áður hafa tilheyrt Bæheimi, eru drukkin feiknin öll af öli. Íbúarnir eru 30 þús., 2–3 þús. fleiri en hér í Reykjavík, og bjórdrykkjan nemur þar 150 l. á hvern mann á ári. Maður skyldi nú ætla, að íbúarnir létu sér nægja ekki minna af þessum „holla drykk“ og sneiddu alveg hjá nautn annara áfengra drykkja. En það er nú eitthvað annað en að svo sé, og þeim mundi jafnvel ekki nægja allur sá „Höskuldur“ í viðbót, sem að sögn er framleiddur hér á landi, því að íbúar þessa bæjar eyða 15–50% af launum sínum í brennivín eingöngu. 50% íbúanna drekka til uppjafnaðar 28 1. af brennivíni á ári auk alls ölsins, og 30% af íbúunum drekka 50 1. af brennivíni ofan á þessa 150 1. af öli, sem hver maður drekkur árlega í þessum bæ. — Þá skal ég geta þess til fróðleiks, af því að hér hefir verið drepið á kartöflur í sambandi við ölbruggun, að í Bæheimi er einn þjóðrétturinn kartöflusúpa, sem er þannig til búin, að kartöflurnar eru soðnar í brennivíni. — Ég sé, að hv. þm. Borgf., sem er mikill kartöflnuvinur eins og ég, hristir höfuðið, og er reyndar ekki að furða. (PO: Þær eru ekki vel notaðar kartöflurnar þar). Nei, manni virðist svo.

Erlend reynsla í þessum efnum, og við hofum ekki annað áreiðanlegra að miða við, er því öll á þá leið, að því meira sem drukkið er af öli, því meiri verður líka fýsnin í vín og aðra sterkari drykki. Auk þess er á það að líta, sem hæstv. forsrh. réttilega drap á, að öll líkindi eru til þess, að drykkjuskapurinn breytist, ef ölið verður leyft — að aðrir fari að drekka en nú gera það aðallega. Það er enginn vafi á því, að ölið mundi leiða margan verkamanninn út í drykkjuskap, og jafnvel börnin líka. Ölið er tiltölulega ódýr drykkur og mundi því brátt geta orðið á borði hvers manns, sem ráð hefir á fáum aurum, og þannig leiða til daglegrar áfengisnautnar. Eins og nú er, er engin hætta á þessu, af því að Spánarvínin eru svo dýr, að menn almennt hafa ekki ráð á því að veita sér þau. Fyrir bannið höfðum við hér nær eingöngu drykkjuskap karlmanna. Með Spánarvínunum bættist kvenfólkið í hópinn, og það er enginn vafi á því, að með ölinu mundi röðin koma að börnunum. Ég segi þetta ekki út í bláinn, því að það styðst við reynslu annara þjóða í þessum efnum. Drykkjuskapur barna er því miður allalgengur með öðrum þjóðum, einkum hinum miklu öldrykkjuþjóðum. Og þetta er eðlilegt, því að þar sem öl er almennt notað með mat og ölglas stendur á hverju borði, verður jafnan einhver meiri eða minni lögg eftir í glösunum fyrir börnunum, sem fljótlega venjast á ölið með þessu móti engu síður en fullorðna fólkið. Skal ég til fróðleiks lesa nokkrar tölur um þetta efni, og eru tölurnar að vísu orðnar nokkurra ára gamlar, en þó nytsamar til lærdóms engu að síður.

Samkvæmt skýrslum skólalæknanna í Berlín drekka 4/5 barnanna þar meira og minna. 39% af börnunum þar drekka einn bjór á viku og 11% einn snaps á viku. 33% af börnunum drekka bjór daglega og 2–3% snaps á hverjum degi, enda segja skólalæknarnir, að drykkjuskapur barna sé þjóðarsiður. Í Gera fór einnig fram slík rannsókn á skólabörnum, 515 drengjum og 554 stúlkum. Reyndist þar svo, að aðeins 4 drengir og 8 stúlkur höfðu aldrei smakkað áfengi, 235 drengir af þessum 515 neyttu víns og 109 bjórs daglega. Af stúlkunum neyttu 257 víns og 130 bjórs á degi hverjum. Í München fór rannsókn fram á 4562 skólabörnum. 13,1% voru í bindindi, 55,3% drukku að staðaldri, 6,4% voru snapsdrykkjumenn, og 4,5% reglulegir ofdrykkjumenn. Í Nordhausen var rannsakaður drykkjuskapur barna í fyrsta og fjórða bekk barnaskóla þar. Í 1. bekk skólans voru 49 sjö ára börn. 38 drukku vín, 40 þeirra snaps og öll drukku þau bjór. Í 4. bekk skólans voru 28 stúlkur. 27 þeirra drukku vín, 24 snaps og allar bjór. Í Schönberg, sem er útborg við Berlín, fór fram rannsókn á drengjaskóla og stúlknaskóla þar. 56,2% af drengjunum drukku bjór að staðaldri 30% önnur vínföng. Og á stúlkunum drukku 48,7% bjór að staðaldri og 32% önnur vínföng. Rannsókn í menntaskólunum í Þýzkalandi leiddi það í ljós, að meira en 50% af 11–12 ára börnum neyttu áfengis daglega.

Ég vona, að þetta nægi til að sýna fram á, að það er engin fjarstæða að minnast á drykkjuskap barna í þessu sambandi. Og ég geri ráð fyrir, að bindindisþekking sé á svo háu stigi í þessu landi, að hv. þdm. sé að minnsta kosti ljóst, hvílíkan voða er hér um að ræða, þar sem fjöldi kornungra barna neytir áfengis daglega, að ekki sé minnzt á þau ósköp, þegar 4,5% þeirra eru beinir ofdrykkjumenn, eins og í dæminu frá Þýzkalandi, og ræði ég því ekki þá hlið málsins frekar.

Viðvíkjandi þeim tölum, sem ég hefi hér lesið upp, skal ég að lokum geta þess, ef einhver skyldi verða til að rengja þær, að ég hefi tekið þær eftir þýzku riti, sem 22 læknar standa að. Heitir ritið Krankheit und Soziale Lage, og aðalútgefendur þess eru þeir próf. Mosse og próf. Tugendreich. Forlagið, sem að útgáfunni stendur, er alþekkt bókaforlag í Þýzkalandi, forlag Lehmanns í Munchen, sem gefur út læknisfræðibækur. Vil ég ennfremur taka það fram, að þetta rit er alls ekki skrifað sem bindindisrit, heldur sem hvert annað vísindarit.

Ég vona, að hv. þdm. hafi orðið það ljóst af því, sem ég nú hefi látið þá heyra, að það er engin firra, þó að því sé haldið fram, að ölundanþágan muni leiða til aukins drykkjuskapar með þjóðinni, og þá ef til vill fyrst og fremst með þeim stéttum og aldursflokkum þjóðfélagsins, sem enn eru lausir við áfengið að mestu leyti, sem betur fer. En við Íslendingar höfum einnig okkar eigin reynslu í þessum efnum, sem við getum dregið lærdóm af. Við höfum á stuttu tímabili búið við ýmiskonar ástand í áfengismálunum. Her var engin gullöld í þeim efnum áður en bannið kom til sögunnar, þó að þeirri fjarstæðu sé stundum á lofti haldið af andbanningum. Með banninu varð á þessu mikil breyting til batnaðar, þó að sumir hefðu ef til vill gert sér vonir um enn betri árangur. Og við munum allir, hvernig farið hefir við hverja tilslökun, sem gerð hefir verið. Við munum, hve mjög ástandið versnaði með læknabrennivíninu, og síðan leyfður var innflutningur á „hinum hollu Spánarvínum“ hefir öllu enn stórum hrakað í þessum efnum. Ég verð því að segja, að þegar verið er að brigzla um blindni í áfengismálunum, getur það ekki átt við aðra en þá, sem eru svo blindir á þá reynslu, sem við höfum fengið með öllum tilslökununum, að þeir ætla sér að bæta ástandið með því að gera eina tilslökunina enn.