14.03.1932
Neðri deild: 28. fundur, 45. löggjafarþing.
Sjá dálk 121 í C-deild Alþingistíðinda. (2876)
87. mál, innflutningur á kartöflum o. fl.
Guðbrandur Ísberg:
Það er að bera í bakkafullan lækinn að fara að bæta við þessar umr., en ég vil þó ekki láta hjá líða að skýra frá afstöðu minni til þessa máls. Innflutningsbönn verka mjög misjafnlega, eftir því hvað mikið er framleitt af vörunni í landinu sjálfu. Við gætum t. d. hæglega lagt aðflutningsbann á kjöt og fisk, því að af þeim vörum er framleitt svo mikið í landinu, að innflutningsbann mundi ekki leiða af sér verðhækkun. Sjálfsagt mætti nefna fleiri vörur, sem eins og ástátt um. En það er viðurkennt, að kartöfluframleiðslan í landinu er ekki líkt því nóg til þess að fullnægja eftirspurninni, og um allar slíkar vörur gildir það, að innflutningsbönn eða svipuð höft verða alltaf til þess að hækka verðið. Það þarf ekki annað en að athuga, hvernig kartöfluverzluninni er háttað nú. Í ágúst á hverju sumri eru seldar hér erlendar kartöflur, rándýrar, af því að þá er hörgull á íslenzkum kartöflum. Þetta verð fer svo læknandi eftir því, sem framboðið á íslenzkum kartöflum eykst, og í september, þegar íslenzku kartöflurnar fara að koma fyrir alvöru á markaðinn, er verðið oftast orðið um 30–35 aura á kg. Í þessu frv. er ekkert tekið fram um það, hvenær bannið skuli sett á, en ég geri ráð fyrir, að það verði um það leyti, sem íslenzkar kartöflur geta farið að koma á markaðinn. Ganga má út frá því, að það verð, sem þá er á erlendum kartöflum, færist yfir á þær íslenzku, og engar líkur eru til, að verðið lækki úr því, á meðan um svo takmarkaða innlenda framleiðslu er að ræða sem nú er, fyrr en banninu væri aflétt aftur.
Í frv. er hvergi tekið fram, að setja skuli hámarksverð á íslenzkar kartöflur, og er því seljendum opin leið með einföldum samtökum sín á milli að setja verðið eins hátt og þeim sýnist, og geta látið það verð haldast meðan íslenzku kartöflurnar væru einráðar á markaðinum. Í frv. er gert ráð fyrir, að Búnaðarfélag Íslands skulu hafa afskipti af því, hvenær bann skuli sett á og því létt af. Það hefir þegar verið bent á það af hv. 1. þm. Rang., að þetta gæti orðið óvinsælt starf fyrir Búnaðarfélagið, og ég vil undirstrika það. Undirbúningur undir framkvæmd bannsins yrði auðvitað sá, að safnað væri skýrslum um kartöflubirgðir um allt land, og meðan nóg væri til af kartöflum í landinu sjálfu skv. þessum skýrslum, yrði bannið látið haldast. En nú er það svo, að íslenzkar kartöflur geymast yfirleitt verr en þær útlendu, svo að hætt er við, að þótt þessar birgðir væru einhversstaðar til á þeim tíma, sem skýrslan var tekin, yrði allverulegur hluti þeirra orðinn skemmdur, þegar á markaðinn kæmi. Væri þá búið að eyða fé og kröftum til þess að flytja kartöflurnar á markaðinn, og þar yrði svo talsverður hluti þeirra lýstur ósöluhæfur af matsmönnum, og heil héruð gætu staðið uppi kartöflulaus, því að ekkert má flytja inn fyrr en banninu er aflétt. frá mínu sjónarmiði er bezta lausnin á þessu kartöflumáli einmitt sú, sem bent er á í frv. um kartöflukjallara og markaðsskala, sem hér var til umr. í d. í dag. Það er leiðin, að byggja vandaða geymsluskála fyrir kartöflur á helztu markaðsstöðunum, svo að bændur geti strax flutt kartöflur sínar í örugga geymslu. Einmitt kartöflugeymslunni er sérstaklega ábótavant hér hjá okkur, og veldur vond geymsla oft miklu tjóni. Með það fyrir augum, að létta undir kartöfluframleiðslunni í landinu er vel til fallið að gefa eftir helming flutningsgjalds með ríkissjóðsskipunum; aðeins hefði ég viljað orða gr. svolítið öðruvísi, á þá leið, að skipin skyldu flytja kartöflur fyrir helming flutningsgjalds, þegar þau þyrftu ekki þess vegna að afsala sér öðrum flutningi.
Á þennan hátt má segja, að þetta geti orðið fyrirtækinu að kostnaðarlausu, og þó að ríkisútgerðin yrði lögð niður, sem ekki er óhugsanlegt, því að þar er vafalaust annað fyrirkomulag heppilegra, ættu ekki að verða nein vandkvæði á að búa um þetta á einhvern annan hátt, þegar þar að kemur. Með þessu tvennu móti, að undirbúa geymslustaði undir kartöflurnar og létta undir með flutningskostnaðinn, álit og, að málinu verði bezt borgið, og þegar loks svo er komið, að kartöfluframleiðslan í landinu nægir handa landsmönnum, er nógur tími til að fara að tala um innflutningsbann á kartöflum, og enda þá fyrst hægt að gera slíkt án þess að hætta sé á því, að þetta hafi verðhækkun á kartöflunum í för með sér.
Ég tók eftir því, að hv. þm. Borgf. gat þess, að Svíar hefðu lagt verndartoll á kartöflur, 10 kr., og þykir mér þetta ekki undarlegt, því að ég veit ekki betur en að þeirra heimaframleiðsla fullnægi þeim algerlega. Hér skiptir öðru máli um þetta. hér er framleiðslan svo stopul í mörgum héruðum, að bændum hefir ekki þótt borga sig að eiga við kartöflurækt. Kartöflurnar vaxa hér ekki nema 3–4 mánuði ársins, og er því eigi hægt að taka þær upp fyrr en mjög síðla sumars og oft komin frost og ótíð, þegar það loks er hægt, svo að þær skemmast meira og minna. Að minnsta kosti er þetta svo á Norðurlandi. Þegar svo er lítið til þess, að kartöflurnar þurfa mikla umhirðu, ef vel á að vera, og að þetta fellur saman við mesta annatíma ársins, er ekki við því að búast, að það hafi almennt þótt borga sig að stunda hér kartöflurækt umfram heimilisþarfir, meðan búskaparlag er með þeim hætti, sem nú er, og allur aðkeyptur vinnukraftur er svo dýr.
Að öllu þessu athuguðu er það mitt álit, að samþykkt þessa frv. mundi leiða óumflýjanlega til mikillar verðhækkunar á kartöflunum, og get ég ekki fylgt frv. af heim ástæðum. Ég álít, að allir þeir mörgu, sem þurfa nauðsynlega að nota þessa vöru, hvort sem eru í sveit eða á mölinni, hafi svo mikinn rétt á sér, að ekki sé rétt að gera leik að því á þeim krepputímum, sem nú eru, að gera þeim þessa vöru dýrari en hún er nú.