02.05.1932
Neðri deild: 65. fundur, 45. löggjafarþing.
Sjá dálk 51 í D-deild Alþingistíðinda. (3114)
140. mál, fækkun prestsembætta
Steingrímur Steinþórsson:
Ég er ekki vanur að taka til máls aðeins til að gera grein fyrir atkv. mínu. En hinsvegar er það ekkert undarlegt, þó að allmargir lýsi afstöðu sinni gagnvart þessu máli. Á það má líta frá svo mörgum hliðum, og ástæður þdm. til þess að greiða atkv. með því eða móti geta verið svo ólíkar. Ég var ekki viðstaddur þegar fyrri hluti þessarar umr. fór hér fram í þd., en vil nú með örfáum orðum gera grein fyrir skoðunum mínum á þessari þáltill. Ég skal byrja með að taka það fram, að ég tel það tímabært mál, að prestaköllum verði fækkað, og það allmikið. Og sú skoðun mín styðst við ýmsar ástæður, en fyrst og fremst við það, að hinir ytri staðhættir eru nú mjög breyttir frá því, sem áður var, t. d. fyrir um 20–30 árum. Nú er því betur svo komið víðast hvar á landinu, að auðvelt er að komast með litlum fyrirvara milli sókna með bílum á örstuttum tíma. Og ég þykist þess fullviss, að víða megi fækka prestum án þess að það komi í bága við þau hlutverk, sem prestar hafa rækt hingað til.
Því hefir verið haldið fram, að af fækkun presta hlyti að leiða það, að messugerðir yrðu færri, einkum til sveita. En þar sem hægt er að koma við nýtízku samgöngutækjum, geta prestar messað á 2–3 kirkjum sama sunnudaginn. En ég er þeirrar skoðunar, að það þurfi ekki að draga úr trúar- og kirkjulífi í landinu, þó að messum fækki, og vil ég í því sambandi minnast þess, að í einni sókn, þar sem ég var kunnugur fyrir nokkrum árum, var því alls ekki fylgt sem fastri reglu, að presturinn messaði á hverjum sunnudegi, heldur hóf hann þá venju að boða messur þegar góð aðstaða þótti til þess, og fékk þá jafnan mikla aðsókn og fulla kirkju. Hann hefir m. ö. o. komizt að þeirri niðurstöðu, að fólkið kærir sig ekkert um hinar tíðu messugerðir, og fækkaði þeim því. Og það brá svo við eftir það, að þá sjaldan hann messaði, fylltist kirkjan. Og ég hefi hans eigin orð fyrir því, að hann þykist nú ná til fleiri hlustenda heldur en hann áður náði, þegar hann messaði í hálftómri kirkju annanhvern sunnudag í hvorri sókn. Ég get trúað, að finna mætti mörg slík dæmi, en þetta nægir til þess að sýna, að hinar tíðu messugerðir gera menn daufari fyrir kirkjusókn og hinar kirkjulegu athafnir hversdagslegri. Af þessum ástæðum mun víða mega fækka messum allmikið. Og ég þykist þess fullviss, að þar, sem ég þekki til, mætti vegna breyttra samgangna fækka prestum án þess að það kæmi á nokkurn hátt í bága við þá kirkjulegu starfsemi, sem nú er í landinu.
Mér þykir dálítið undarlegt, að þeir menn, sem mestan áhuga hafa á kirkjunnar málum, skuli ekki geta fallizt á þær röksemdir, að hinir breyttu staðhættir hljóti að stuðla að því, að fækka megi starfsmönnum kirkjunnar án þess að hennar starfsemi þyrfti að minnka af þeim sökum frá því, sem nú er. Ég ætla ekkert að segja um, hvað mikið mundi mega fækka þeim; það er breytilegt eftir staðháttum í hverju héraði. En ég álít, að það megi yfirleitt fækka prestum til „mikilla muna“, eins og komizt er að orði í till., og er því óhræddur við að samþ. það atriði.
Hv. 2. þm. Rang. hélt því fram, að þetta mál mundi ekki vera borið fram af heilum hug til kirkjunnar og kirkjulegrar starfsemi. Ég ætla ekki að dæma um, hvað fyrir hv. flm. till. vakir, læt hann um að svara fyrir sig; en fyrir mitt leyti get ég sagt það, að ég fylgi þessari till. af áhuga fyrir kirkjunnar starfsemi, af því að mér finnst reynslan hafa sýnt það, að áhugi manna fyrir kirkjunni hefir svo stórkostlega rénað, að reyna verður að gera einhverjar breytingar. Og ég hefi það eftir ýmsum af starfsmönnum kirkjunnar, að kjör þeirra eru svo ill, að þeir verða að gefa sig að umfangsmiklum búskap til þess að geta lifað, og geta þess vegna ekki sinnt sinu eiginlega starfi sem skyldi, og að öllu leyti er aðstaða þeirra mjög slæm. Mér virðist því, að heppilegra myndi vera að fækka þessum starfsmönnum og launa þeim, sem eftir yrðu, svo vel, að þeir geti óskiptir gefið sig að því starfi, sem þeim er ætlað að gera að sínu lífsstarfi. Það virðist mér myndi vera heppileg aðferð í þessu máli og líkleg til þess að verða til góðs fyrir alla aðila.
Hv. 2. þm. Rang. sagði, að há laun væru ekki einhlít til þess að menn ræki starf sitt vel. Þetta er vitanlega alveg rétt. En ég minnist þess, að á sumarþinginu barðist þessi hv. þm. fyrir því, að prestar fengju launauppbót, og þá færði hann einmitt fram hin sömu rök fyrir nauðsyn þess eins og ég nú. (SvbH: Ég talaði ekki eitt orð um það). Ég stend við það, sem ég hefi sagt, að hv. þm. barðist fyrir þessu máli á þinginu í sumar, hvort sem hann hefir nokkrar ræður flutt um það hér í hv. d. Þm. geta víðar beitt áhrifum sínum en við umr. hér í deildinni. Röksemdir hans þá voru þær, að prestarnir væru svo illa launaðir, að óviðunandi væri. Og hann taldi, að þá væri aðeins um lítilfjörlega uppbót að ræða, sem ekki mundi fullnægjandi til frambúðar. Þó annað virðist koma fram í ummælum hv. þm. nú, þá býst ég við, að ef hann situr áfram á þingi, muni ekki líða á löngu þangað til hann fer aftur að berjast fyrir kröfum um að bæta launakjör presta. En ég er á þeirri skoðun, að eina mögulega leiðin til þess sé að fækka þeim.
Það hefir verið drepið á það, að starf prestanna hefir yfirleitt mikið færzt saman í seinni tíð, þar sem þeir eru nú að mestu leyti hættir að hafa afskipti af kennslumálum, samanborið við það, sem áður var. Það út af fyrir sig gerir eðlilegt, að fækkun eigi sér stað. Mér virðist sumir líta svo á, að þeir, sem mæla með þessari þáltill., hljóti að gera það af einhverjum illindum gagnvart kirkjunni. En því er ekki til að dreifa að því er mig snertir. Ég met starf kirkjunnar mjög mikils og veit, hvers virði það hefir verið þjóðinni á undanförnum tímum. Ég álít hana að vísu ekki hafa verið neinn óskeikulan dýrling; ég veit, að hún hefir haft marga bresti og oft beitt áhrifum sínum öðruvísi en þeirri stofnun sæmir. En það hefir svo margt gott blómgazt í skjóli hennar, að ég tel það miklu meira virði en hitt. En eins og þjóðlífið er nú orðið, er hlutverk kirkjunnar ekkert svipað því sem áður var. Nú er menntun miklu almennari og meiri en áður var og þess vegna nálgast miklu fleiri hina andlegu stéttar menn að þekkingu heldur en meðan prestarnir voru í flestum sóknum þeir einu, sem færir voru um að inna þau verk af hendi, sem nokkurn lærdóm þurfti til.
Ég fyrir mitt leyti met það ákaflega mikils, þar sem fram kemur einlægur trúaráhugi. Ég virði það við hv. 1. þm. S.-M., hve mikils virði honum er hin kirkjulega starfsemi. Það er langt frá því, að ég vilji meiða slíkar kenndir hjá nokkrum manni. En ástandið er nú orðið þannig, að fjölda margir meðal þjóðarinnar hafa. ekki svipaðar trúarlegar kenndir og hv. 1. þm. S.-M. og skoðanabræður hans í þessu máli. Kirkjan er vaxin frá þeim og starfsemi hennar endurhljómar ekki í sálum þeirra, eins og vera ætti eftir því hlutverki, sem henni er ætlað að vinna. Og við verðum einnig að taka tillit til þess hluta þjóðarinnar, sem svo er ástatt um.
Því hefir verið haldið mjög fram, að álits þjóðarinnar hafi verið leitað um þetta mál, þegar kirkjumálanefndin sendi spurningar sínar til sóknarnefnda o. fl. úti um land. Ég mótmæli, að það hafi verið gert. Það hefir verið skrifað prestum, sóknarnefndum og hreppsnefndum, en þeir aðilar eru ekki öll þjóðin. Þeir eru aðeins örlítið brot af þjóðinni, og ég neita, að þeir hafi haft nokkurt umboð til þess að segja álit sitt á þessu máli fyrir hönd þjóðarinnar í heild. Þessir menn hafa svarað þeim fyrirspurnum, sem til þeirra hefir verið beint, sem einstaklingar, en ekki sem þjóðin. Þess vegna geri ég tiltölulega lítið með þau ummæli, sem þannig hafa fram komið.
Ég held það hafi verið hv. 1. þm. S.-M., sem talaði um, að hann vildi gera mönnum fært að nota hinar kirkjulegu athafnir eftir því, sem menn óskuðu eftir. Ég held, að það detti engum í hug að meina mönnum það. En hv. þm. hefir líklega átt við það, að ef prestum væri mikið fækkað, þá gætu ekki allir náð til þeirra. Ég skal geta þess fyrir mitt leyti, að ég mun aldrei fylgja því, að svo mjög verði fækkað prestum, að ekki sé öllum kleift að nota þá, sem þess óska. En hitt vitum við, að það væri engum vandkvæðum bundið að ná til presta, þó þeim væri fækkað allmikið frá því, sem nú er. Við vitum, að læknar eru oft sóttir langa og torfæra leið, þegar þörf krefur. Og ef fyrir hendi er hjá mönnum jafnbrýn þörf fyrir hinar kirkjulegu athafnir, þá eru ekki meiri erfiðleikar á að ná til prests, þó fara þyrfti dálítið langan veg. Ef menn gera það ekki, þá er það fyrir það, að mönnum finnst ekki eins nauðsynlegt að fá prest til þess að grafa hina dauðu eins og til þess að fá lækni til að stunda hina lifandi. Það hefir enginn farið fram á að fækka prestum svo mikið, að þeir verði ekki fleiri en læknarnir. En þó svo langt væri gengið, þá væri ekki hægt að segja, að mönnum væri gert ómögulegt að láta framkvæma hinar kirkjulegu athafnir. Þá leið, sem menn geta sótt lækni, geta menn einnig sótt prest, ef þörf er fyrir.