28.03.1933
Neðri deild: 38. fundur, 46. löggjafarþing.
Sjá dálk 1739 í B-deild Alþingistíðinda. (2078)
107. mál, happdrætti fyrir Ísland
Magnús Jónsson:
Ég er ekki viss um, að langar umr. um þetta mál hafi mikla þýðingu. Hv. þd. hefir nú þegar látið í ljós vilja sinn í málinu, og ég hefi enga trú á, að hv. þm. verði talið hughvarf, þó að bornar séu fram till., sem þar að auki voru boðaðar við 2. umr., því að hv. þm. V.-Húnv. vildi þá ekki fresta sínum till., af því að hann kvaðst ætla að koma með aðrar till. við 3. umr., ef þær féllu, og munu flestir hafa vitað, hvað það var, sem hv. þm. hafði þá í huga.
Hv. þm. var að fagna yfir því, að þurft hefði að leita afbrigða til, að brtt. mín kæmist að, en ég vil geta þess, að ég afhenti hana í tæka tíð, en það var aðeins fyrir eitthvert athugaleysi, að henni var ekki lýst. En ástæðan til, að þessi brtt. kom ekki fram fyrr en þetta, var sú, að mér var ekki bent á það fyrr en þetta, að þessa breyt. þyrfti að gera, en þessi till. er svo smávægileg, að það gerir ekki mikið til, þó að hún komi seint fram.
Það er sennilega lítið deilumál, sem hv. flm. þessara till. voru að tala um, að það sé kreppa í landinu, að bændur eigi við erfiðleika að stríða og erfitt sé að afla peninga í ríkissjóðinn. Ef mönnum er kunnugt um nokkurn hlut, þá vita þeir þetta. Hitt held ég, að mönnum þyki einkennilegra, að Alþingi þurfi að fara til háskólans og fá þar ráð til að létta þessum vandræðum af, en það er það, sem hér er verið að gera, þegar verið er að tala um, að ef ríkinu sé ekki bjargað með því að taka það fé, sem háskólinn átti að fá, þá drepi kreppan okkur alla saman, þá hrynji grunnurinn, sem þjóðskipulagið hvílir á, og blóðug bylting brjótist út. Þetta er vitanlega fjarstæða, því að þótt frv. verði samþ. óbreytt, þá stöndum við engu verr að vígi að leysa öll þessi vandamál. Það stendur eftir sem áður opið að leita eftir úrræðum til að bæta úr kreppunni. Og það er ekki víst, að við, sem höfum áhuga fyrir þessu máli, verðum neitt stirðari til samvinnu til lausnar kreppumálunum, þó að þetta mál okkar fái nú að vera í friði.
Þar að auki vil ég benda á það, að þetta mál er alls ekki með öllu óviðkomandi kreppunni. Hv. þm. G.-K. benti á það, að þetta væri að vísu lítið, en þó í áttina til að vera gjaldeyrisráðstöfun. Nú fara árlega mörg þús. kr. út úr landinu fyrir það, að menn spila í erlendum happdrættum, sem mundi hverfa, ef þetta yrði samþ.
Þá má og benda á það, að það er talsverð atvinnubótaráðstöfun, ef hægt er að verja þótt ekki sé nema 200 þús. kr. á ári hverju til þessarar byggingar. Það er því langt frá, að hér sé verið að spilla fyrir lausn kreppumálanna, heldur þvert á móti, þótt ef til vill í litlu sé.
Þegar 1. um byggingu háskólans voru sett, fundu allir, að það voru bara pappírslög. Menn létu þar aðeins í ljós þennan vilja sinn, en fundu, að ekki var hægt að fá honum framgengt. Allir vissu þó, að þetta var kvöð, sem ríkissjóður hlaut að verða að taka á sig fyrr eða síðar. Það er því hart, að þegar þeir, sem áhuga hafa á þessu máli, koma með till. til að koma þessu í framkvæmd án þess að ríkissjóður þurfi að leggja fram einn einasta eyri, þá eigi að fara að meina mönnum þetta. Ég get ekki með nokkru móti trúað því, að hv. þm. fáist til að gera slíkt. Það hefir venjulega fengið lof hjá þinginu, ef menn, sem berjast fyrir einhverju máli, sýna þá ráðsnilld, að þeir geti bætt úr fjárþörfum sínum sjálfir, en hlaupa ekki strax til þingsins og heimta, að ríkissjóður leggi féð fram. En það er langt frá því að játa menn í friði og láta ekkert lof í ljós, til þess að taka hugmyndina frá mönnum og snúa henni upp í allt annað. Það er von, að menn grípi til ýmissa örþrifaráða á erfiðleikatímum, en þeir mega ekki láta sér farast eins og mönnum, sem voru að bjarga ýmsum munum út úr brennandi húsi og tóku postulínsborðbúnað og leirtau og köstuðu út um glugga á 3. eða 4. hæð og leystu frá strausykurpoka og hvolfdu úr honum út um gluggann. Menn mega ekki hamast svo mikið, að þeir í ósköpunum spilli meiru en þeir bjarga. Ég veit, að þingið ætlar ekki að beita þessari aðferð hér; það getur það ekki sóma síns vegna.
Ég vil þakka hv. þm. Borgf. fyrir þau ummæli, sem hann hafði um þessa fjáröflunarleið. Hann færði skýr rök fyrir því, að þetta sé heppileg leið til að afla fjár án þess að íþyngja atvinnuvegunum. Þessi viðurkenning hans er mikils virði. Hún sýnir, að háskólaráðið hefir hér fundið leið, sem er fyrir utan alfaraleiðir, en er heppilegt að ganga. Ég er því mjög hissa á því, þegar hv. þm. kemur með till. um að gera úr þessu hreinan ríkisrekstur, en vill ekki fela það umsjón þeirrar stofnunar, sem komið hefir upp með það og mestan áhuga hefir á, að það sé rekið.
Hv. þm. Borgf. segir: „Það, sem hér er greitt atkv. um, er þetta: Hvort er nauðsynlegra að bæta úr kreppunni eða að byggja háskóla? Þetta er það, sem greiða á atkv. um“. Þetta er alls ekki rétt. Það, sem greiða á atkv. um, er þetta: Eigum við þrátt fyrir kreppuna að leyfa að reisa háskólann, ef hægt er að afla fjár til þess án þess að skerða á nokkurn hátt það fé, sem ríkissjóður hefir yfir að ráða? Hér er alls ekki um það að ræða að við viljum hafa þetta, en engar kreppuráðstafanir; þetta er kreppunni óviðkomandi. Hér var aðeins spurt í mestu auðmýkt: Megum við létta þessari skyldukvöð af ríkissjóði, ef við getum komið því svo fyrir, að ríkið þurfi ekkert fram að leggja? Við 2. umr. var því svarað af þessari hv. d.: Þið megið það ekki, nema ríkið fái 1/5 af því fé, sem þið aflið í þessu skyni. Það verður ekki annað sagt en að það sé einkennileg tregða, að menn skuli ekki vilja leyfa, að þessari kvöð sé létt af ríkissjóði nema ríkissjóði sé borgað mikið fé til að fá að gera það. Það sýndist, að menn ættu að vera fegnir, þegar fram koma till. um, að þessar framkvæmdir, sem fyrr eða síðar hefðu hlotið að lenda á ríkissjóði, skuli nú gerðar án þess að ríkið þurfi að leggja neitt fram.
Hv. þm. sagði, að það séu engin vandræði, þó að háskólinn verði að búa í nokkur ár enn við það húsnæði, sem hann hefir búið við að undanförnu. Þetta kann satt að vera, og mætti þá alveg eins halda áfram að róa á Akranesi, þó að engin höfn væri byggð þar. Þeir hafa búið þar lengi við hafnleysi, og því skyldu þeir ekki geta gert það í nokkur ár enn? Það er svo með allar umbætur, að þær bæta úr því, sem áður hefir viðgengizt, en gæti þó ef til vill dugað nokkra stund enn.
Hitt veit ég ekki, hvenær þeir tímar renna upp, að allir hv. þm. álíti, að brýnasta þörfin sé að byggja háskólann. Það væri gaman að sjá, hvenær þessir hv. þm. kæmu og segðust hafa litið yfir allt, sem lægi fyrir að framkvæma, og það nauðsynlegasta af því öllu væri bygging háskólans. Ætli það drægist ekki, að háskólinn kæmist upp, ef ætti að bíða eftir, að hv. þm. V.-Húnv. og hv. þm. Borgf. álitu, að háskólabyggingin væri það, sem væri mest aðkallandi.
Þessir hv. þm. vilja láta þetta fé renna í ríkissjóð og veita svo síðar meir fé úr ríkissjóði til byggingar háskólans. En ég er ákaflega hræddur um, að ef við megum ekki fá að hafa þessa aðferð til að koma þessari hugmynd okkar í framkvæmd, þá verði erfiðara að fá peninga úr ríkissjóði eftir á, og þá skal ég vorkenna hv. þm. þó að þeir verði þá þungir í taumi, enda þarf ekki að efa, að þeir verða það.
Nei, ég er ákaflega hræddur um, að þingið stigi ekkert happaspor með því, að skemma þetta frv. og meina mönnum að byggja háskólann án nokkurs framlags úr ríkissjóði, og ég trúi því ekki fyrr en ég tek á, að þingið fáist til að samþ. það.