24.05.1933
Efri deild: 80. fundur, 46. löggjafarþing.
Sjá dálk 273 í D-deild Alþingistíðinda. (2422)
195. mál, Þingvallaprestakall
Atvmrh. (Þorsteinn Briem):
Það er rétt hjá hv. flm. þessarar till., 6. landsk., að þeir söfnuðir, sem hér eiga hlut að máli, hafa óskað þess eindregið, að það kæmi prestur í þetta prestakall. En um leið og sú áskorun kom til kirkjumálaráðuneytisins var mér það ljóst, að ef það ætti að sjá Þingvallaprestakalli fyrir kennimanni, þá yrði sá kennimaður að vera sérstökum hæfileikum búinn. Hann þyrfti að einhverju leyti að bera af öðrum um menntun og myndarskap. Hann yrði og að vera kennimaður svo mikill, að hann gæti dregið að sér og náð hlustum hinna mörgu sumargesta, sem Þingvöll heimsækja og dvelja þar á staðnum.
Þegar lá fyrir að útvega að Þingvöllum sérstakan afburðamann að kennimennsku og öðrum hæfileikum, þá var því það eitt ekki nægilegt til þess að geta valið úr mönnum, að bjóða þau kjör að vísa á prestlaunin eingöngu, eins og þau eru lág. Og það því síður, ef hann ætti að sitja sem þurrabúðarmaður í hrjóstugri og strjálbýlli sveit. Ég hefi þess vegna ekki gert mér von um að geta fengið neinn úrvalsmann að þessu gamla og fornhelga prestssetri, ef ekki fylgdu því a. m. k. hlunnindi til jafns við það, sem flestir aðrir prestar landsins njóta. Þau hlunnindi eru, að því er sveitapresta snertir, bújörð stærri eða minni og húsakostur með þeim kjörum, sem prestar eiga kost á samkv. lögum um hýsingu prestssetra. Hvað húsnæðið snertir ætla ég, að það gæti verið á valdi ríkisstj. að útvega presti á Þingvöllum nokkurnveginn hæfilegan húsakost. Því að ég verð að líta svo á, að ríkisstj. hafi a. m. k. þann umráðarétt yfir hinum nýja steinbæ á Þingvöllum, að hún gæti tekið nægilega stóran part af honum fyrir prestsíbúð. Því að eftir lögum um friðun Þingvalla hefir Þingvallanefnd fyrir hönd Alþingis að vísu yfirstjórn hins friðlýsta lands, en þar er ekki talað um, að hún hafi yfirstjórn húsa á því landi. Ríkissjóður lagði fram fé til Þingvallabæjarins, en kirkjujarðasjóður lagði einnig fram mikið fé til þeirra húsa, sem á staðnum voru áður og rifin voru niður. Og þar sem mjög skammur tími leið frá því þau hús voru keypt til viðbótar eldri húsum, þangað til þau voru rifin niður og steinbærinn byggður, þá verður að líta svo á, að kirkjujarðasjóður eigi kröfu til allmikils hluta af bænum í stað þess verðmætis, sem hann hafði lagt fram til húsanna, sem rifin voru. En um bújörðina verð ég að geta þess, að samkv. l. um friðun Þingvalla frá 1928 er Þingvallanefndinni fyrir hönd Alþingis falin yfirstjórn hins friðlýsta lands, og ég lít því svo á, að það geti a. m. k. verið álitamál, hvort ríkisstj. hefir heimild til, nema önnur ríkari heimild komi frá Alþingi, að ráðstafa landi prestssetursins, því sem er innan takmarka hins friðlýsta lands, án þess samningar fari fram við Þingvallanefndina um það efni.
Hinsvegar lít ég svo á, að það þyrfti ekki á neinn hátt að raska þeirri friðlýsingu, sem lögin mæla fyrir um, þó prestinum væri fengið til afnota hið ræktaða land, sem þarna er, og nú er orðið allmiklu meira en hið gamla tún staðarins, og enn má auka að miklum mun. Ég sé ekki neina frambærilega ástæðu til þess að ætla, að landið yrði neitt verr friðað þó að prestur sæti á staðnum og hann nytjaði þetta ræktaða land og framleiddi um leið á það áburð, heldur en þó nytjar þess séu fluttar burt af staðnum og notaðar til skepnufóðurs annarsstaðar, en í þess stað keyptur erlendur áburður dýrum dómum, eins og nú er. En hér kemur fleira til greina heldur en þessar nytjar einar. Þó prestur gæti að miklu leyti fengið beit fyrir þá áhöfn, sem hann yrði að hafa á jörðinni, utan girðingarinnar, þá býst ég við, að ýms atriði þar að lútandi yrðu að vera samningsmál milli Þingvallanefndarinnar og ríkisstj. Ég get ekki ætlað, að samningar sem þessi atriði verði látnir stranda á smámunum. Verð ég að vænta þess, að slíkir samningar takist. Ég hefi talað nokkuð um þetta efni við sérstaklega tvo menn úr Þingvallanefndinni. Annar þeirra hefir að vísu ekki tekið undir þetta svo sem væri það sjálfsagt mál, en ég hefi skilið hann svo, að hann vildi ræða þetta mál nánar við mig eða ráðuneytið.
Einmitt vegna þess, að ég lít svo á, að þarna þurfi að nást samningar, sem báðir aðilar gætu verið ásáttir um, þá hefir orðið nokkur dráttur á því, sem hv. flm. þessarar till. er að átelja, að ekki hefir verið gert. Ég vil vera vongóður um, að þegar málið hefir verið rætt nánar við Þingvallanefndina, þá megi finna eitthvert fyrirkomulag á þessu, sem báðir aðilar gætu við unað, ef til þess er góður vilji á báðar hliðar. Og um það ætla ég ekki að efast að svo komnu.