09.03.1933
Neðri deild: 20. fundur, 46. löggjafarþing.
Sjá dálk 48 í C-deild Alþingistíðinda. (3073)
71. mál, takmörkun eða bann innflutnings á óþörfum varningi
Flm. (Magnús Jónsson):
Þegar nýja reglugerðin um innflutningshöftin var sett seint á árinu 1931, var sú ástæða færð fram fyrir setning hennar, að Landsbankinn átti í erfiðleikum með að standa við skuldbindingar sínar erlendis um næstu áramót. Er þó strax augsýnilegt, að þessi ástæða var einskis virði, því að í okt., þegar innflutningshöftunum var skellt á, var þegar orðið svo áliðið, að höftin gátu ekki haft nein áhrif á afkomu bankans um áramót, því að meiri hl. þess, sem inn er flutt í landið, er keypt með greiðslufresti um lengri eða skemmri tíma, svo að kröfurnar á bankann voru þegar til orðnar erlendis þegar innflutningshöftunum var smellt á.
Það kom og fljótt í ljós, að höftunum var ætluð lengri æfi, enda hafa þau nú staðið síðan í okt. 1931. Ég skal nú ekki gagnrýna þetta út af fyrir sig. Það getur verið réttmætt að gera á vissum tímum ráðstafanir, sem maður er ekki ánægður með almennt. Það var eðlilegt, að menn óttuðust, að gjaldeyri gæti orðið hætt, og líklegt, að þessar ráðstafanir hafi verið róandi.
Hinsvegar tel ég mjög hæpið, að heimilt hafi verið að nota hin 13 ára gömlu lög á þennan hátt. Síðan 1920 hafa orðið miklar sveiflur á öllum sviðum, og þingvilji þá er auðvitað alveg einskisvirði nú.
Ég vil líka henda á þá mikilverðu staðreynd, að stjórnin, sem setti innflutningsnefndina á laggirnar 1921, treysti sér ekki til að byggja á lögunum frá 1920, heldur efndi til haftanna með bráðabirgðalögum í apríl 1921. Er auðsætt, að stjórnin hefir ekki talið lögin frá 1920 fullnægjandi grundvöll undir nefndarskipun og reglugerð. Þingið 1921 vildi svo ekki samþ. þessi bráðabirgðalög, og gengu þau því úr gildi. Var farið fram á, að aðallögin yrðu numin úr gildi líka, en nefndin lagði á móti því að svo stöddu, en lét bóka, að þau mættu haldast fyrst um sinn, með því skilyrði, að óþarfar vörutegundir einar væru bannaðar. Hér er átt við vörutegundir, sem eru ónauðsynlegar yfirleitt, en ekki nauðsynjavörur, sem stj. gæti dottið í hug að banna, af því að svo mikið væri til af þeim í landinu.
Stjórnin 1921 hefir því ekki treyst sér til að hyggja á ársgömlum þingvilja í þessum efnum, en stj. nú byggir á honum 13 ára gömlum, þrátt fyrir þann skilning, sem nefndin lét þá í ljós á lögunum. Því virðist stjórninni tvímælalaust hafa borið skylda til að bera fram bráðabirgðalög um þetta nú.
Þessi höft hérna eru vitaskuld ekkert annað en lítill angi af þeirri haftastefnu, sem nú ríkir í þeirri veröld, sem Lloyd George hefir nýlega líkt við vitlausraspítala, þegar lítið væri á höftin og innflutningstollana. Það er einhljóða álit allra hinna beztu manna, að eina leiðin út úr kreppunni sé að afnema þetta hvorttveggja. Ég las nýlega grein eftir fjármálafræðinginn Keynes, og þar segir hann, að ef fjármálastefna geti létt þessu hvorutveggju af, sé kreppan búin. Vitanlega verður þetta að gerast af öllum, ef að haldi á að koma, og við einir orkum þar engu. En fordæmi annara þjóða í þessum efnum er jafnlítt lofsvert fyrir því.
Það, sem vakir fyrir mönnum með innflutningshöftum, er venjulega einkum tvennt. Fyrri ástæðan, og sú, sem ef til vill hefir vegið mest hér, er sú, að bæta verzlunarjöfnuðinn. Hin ástæðan, sem verið hefir þung á metunum erlendis, er sú, að með þessum hætti hafa menn ætlað, að innlendur iðnaður og framleiðsla efldist og atvinna ykist. Auk þess hafa verið taldir smærri kostir, t. d. að kaupmenn geti minnkað vörubirgðir sínar, þ. e. a. s. sullað vörunum í fólkið, og að skuldir við útlönd minnki.
Um verzlunarjöfnuðinn er það að segja, að það, að þjóð flytji meira út en inn, getur allt eins verið kreppuvottur eins og hið gagnstæða. Þetta getur stafað af ótrú á framkvæmdir í landinu sjálfu; menn flytja ekki inn skip, byggja lítið, flytja lítið inn af veiðarfærum eða landbúnaðarverkfærum. Óhagstæður verzlunarjöfnuður getur borið vott um framfarir: þjóðin byggir mikið og flytur inn framleiðslutæki. Þegar þjóðin flytur lítið inn, getur hún verið að éta upp birgðir, sem hún átti fyrir. Um leið og skuldir við útlönd minnka, minnkar þjóðarauðurinn heima fyrir. Nú þarf heldur ekki að halda uppi höftunum vegna óhagstæðs verzlunarjafnaðar lengur, því að hann hefir orðið hagstæður hjá okkur undir blessun kreppunnar. Eftir bráðabirgðaáætlunum hefir verið flutt út fyrir 10 millj. kr. meira en inn síðastl. ár, og þá vitanlega eitthvað grynnt á skuldum við útlönd um leið.
Um hina ástæðuna til hækkaðra tolla og hafta - að slíkt verði til að efla innlendan iðnað og atvinnu -, er það að segja, að þar sem mest hefir verið að þessu gert, eins og í Ameríku, er og atvinnuleysið mest. Þetta er vegna þess, að um leið og tollarnir og höftin varna erlendum vörum inn í landið hafa þeir lamandi áhrif á alla framleiðslu með dýrtíð. Því er þetta einhver sú lakasta hagfræðikenning, sem til er.
Þá á einn kostur haftanna að vera sá, að skuldir minnki í útlöndum. Þetta er auðvitað rétt. Ef kaupmaður á vörubirgðir fyrir 1 eða 1/2 millj. kr. og síðan er bannaður innflutningur á þessum vörum, er líklegt, að kaupmaðurinn selji birgðir sínar smátt og smátt og greiði þá skuldir sínar við útlönd. En hér er í raun og veru aðeins um eignabreytingar að ræða, þ. e. a. s. birgðirnar breytast í minnkaðar skuldir eða innieign. Eitt getur verið hættulegt við þetta: að það villir mönnum sýn. Skuldir við útlönd minnka e. t. v. og innieignir vaxa. En menn gæta þess sjaldnast, að einn hluti þjóðareignar hefir rýrnað um leið og hinn óx. Vörubirgðir í landinu hafa rýrnað um leið sem þessu nemur.
Þá hefir verið um það rætt, hvort höftin hafi náð þeim tilgangi sínum að draga úr innflutningnum og hvort bættur verzlunarjöfnuður sé í raun og veru þeim að þakka. Eigi að skera úr þessu, dugir ekki að blína á það, hve mikið innflutningur hefir minnkað að krónutali síðan höftin komu. Til þess geta legið aðrar orsakir. Frá 1925-1927 lækkaði innflutningur um 17 millj. króna. Frá 1927-29 hækkaði hann um 24 millj. Engum höftum var til að dreifa á þessu tímabili, og er það því sjálfsagt mismunandi kaupgeta, sem breytingunum hefir valdið. Því er það engin sönnun fyrir verkun haftanna, þótt innflutningur hafi minnkað síðan 1930. Hann hefði auðvitað gert það hvort sem var. Þó vil ég ekki neita því, að höftin hafi haft einhver áhrif. Menn benda stundum til þess, að innflutningur á vissum vörutegundum sé alveg bannaður. Hver getur sannað, að það fé, sem við það hefir sparazt, hafi ekki farið fyrir aðrar vörutegundir, sem leyfðar eru. Þetta er eins og um stíflu í læk. Þó gamli farvegurinn sé tómur, er það engin sönnun fyrir því, að vatnið renni ekki til sjávar eftir sem áður.
Mér dettur þó ekki í hug að segja, að innflutningshöftin hafi verið með öllu gagnslaus. Ég gæti trúað, að þau hefðu hindrað innflutning á vörum fyrir 1 millj. króna, og er það þó líklega fremur hátt áætlað. Kostirnir eru því mest á yfirborðinu. En svo koma gallarnir. Í fjárl.ræðu hæstv. fjmrh. kom það í ljós, hvílíkt afhroð ríkissjóður hefði goldið í tekjumissi, að allmiklu leyti vegna haftanna. Verðtollurinn er kominn niður í þriðjung þess, sem hann var. Að vísu hefði hann lækkað eitthvað hvort sem var, en bannvörurnar eru einmitt þær vörur, sem gefa langmestan hluta af útsöluverði sínu í ríkissjóð.
Ég verð því að segja það, að úr því að verzlunarjöfnuðurinn er orðinn hagstæður og ástandið í landinu þannig, að ekki er hætta á neinu vöruflóði, en hagur ríkissjóðs hinsvegar þannig, að hann er að sliga menn með sköttum og álögum, þá sé ekki ástæða til að halda þessum lögum í gildi lengur.
Innflutningshöftin koma einnig hart niður á verzlunarmannastéttinni, og mörg heimili eiga um sárt að binda af völdum þeirra. Fjölda fólks hjá verzlunarfyrirtækjum hefir verið sagt upp að öllu eða hálfu. Heimilin, hafa mörg hver misst aðalatvinnu sína eða aukatekjur, svo að ekki sé minnzt á útkomuna hjá verzlunarfyrirtækjunum sjálfum, sem þó eru háir skattgreiðendur og eiga fullan rétt á sér. Og um leið og gjaldþol fyrirtækjanna minnkar, kemur það auðvitað niður á bönkunum.
Fyrir allan almenning tákna höftin óhagstæðari verzlun. Hann verður að sætta sig við lakari vöru en ella, og þó dýrari. Þetta var það, sem réð afstöðu þingsins 1921. Verðfallið, sem þá var að gerast úti í heimi, náði ekki hingað meðan höftin héldust. Það er einnig almenn regla í verzlun, að verð lækkar eftir því sem birgðir minnka. Þetta er algilt lögmál. Minnkaður innflutningur hlýtur líka að leiða af sér hækkun, vegna þess að verzlunarkostnaðurinn getur aldrei minnkað að sama skapi. Tökum t. d. skóverzlun, sem fær aðeins leyfi fyrir 1/3 af venjulegum innflutningi. Hún verður að hafa sömu húsakynnin og fyrr, getur ekki fækkað starfsfólki að mun, eða vill ekki gera það, verður að standa straum af sömu útgjöldum og skuldum og áður. Allt þetta verður að leggjast á þennan 1/3 af venjulegum innflutningi, ef verzlunin á að halda áfram. Þetta kemur auðvitað niður á kaupendunum.
Það er óneitanlega dálítið hart af þeim, sem halda því fram, að dýrtíðin í Rvík sé undirrót alls böls í landinu, að viðhalda henni með slíkum ráðstöfunum sem innflutningshöftin eru. Vitanlega kemur það einnig illa niður á bönkunum og Eimskipafél. Ísl., þegar dregið er úr innflutningnum, að ég ekki tali um þau rangindi, sem hlýtur alltaf að leiða af ákvörðunum innflutningsnefndar, án þess að ég ætli að fara nokkuð út í að lýsa starfsemi nefndarinnar. Það er ómögulegt að framkvæma slíkt starf og úthluta innflutningsleyfum með fullkominni réttvísi; og þó það væri gert, þá finna menn það ekki eða skilja, sem við nefndina eiga að skipta. Ég skal svo ekki fjölyrða meira um þetta að svo komnu, en vil aðeins minnast á eitt atriði, sem margir eru svo hræddir við, ef þessar ráðstafanir eru upphafnar, það, að erlendur varningur hrúgist inn í landið. Ég skal nefna eitt dæmi, sem skýrir það að nokkru, að þessi ótti er ástæðulaus. Þegar húsaleigulögin voru afnumin hér í bænum, hafði þeim verið haldið uppi síðustu tvö árin á því, að fjöldi manna óttaðist, að um leið og þau yrðu afnumin mundi ekki verða hægt að þverfóta á götunum fyrir húsnæðislausu fólki. En þegar lögin voru loks afnumin, varð ekki vart við neinar breyt. í bænum. Ég er alveg sannfærður um, að það mundi fara á sömu leið, þó að innflutningshöftin yrðu afnumin. Það mundi ekki streyma vöruflóð inn í landið, og mætti benda á tvennskonar ástæður til varnar því. Í fyrsta lagi er það ótti innflytjenda um, að vörurnar myndu ekki seljast, og í öðru lagi, að þó þær kynnu að seljast, þá er enn meiri óvissa um, að þeir fengju þær borgaðar. Þess vegna er rétta tækifærið einmitt nú í kreppunni til þess að afnema innflutningshöftin. Þessi ótti kaupmanna og annara innflytjenda kemur í veg fyrir það, að óeðlilega mikið vöruflóð streymi inn í landið. Undanfarið hafa höftin að vísu orsakað þurrð á ýmsum vörutegundum í landinu, og má því búast við, að talsvert verði flutt af þeim til landsins, þegar höftunum léttir af. - Að lokinni umr. legg ég til, að frv. verði vísað til 2. umr. og hv. fjhn.