08.03.1933
Efri deild: 19. fundur, 46. löggjafarþing.
Sjá dálk 671 í C-deild Alþingistíðinda. (4900)
74. mál, eignarnámsheimild á ábúðar- og erfðafesturétti
Flm. (Jónas Jónsson):
Það vill svo undarlega til, að þetta frv. hefir orðið til þess að skýra það, hverjar hvatir liggja að baráttu íhaldsminnihlutans í Hafnarfirði til að fá mýrarstykki milli Rvíkur og Hafnarfjarðar. Það er nú sannað, sem ókunnugir vissu ekki áður, að þessir sömu menn hafa komizt yfir land rétt hjá bænum, sem er miklu hentugra til jarðræktar en mógrafirnar í Garðahreppi. Af því að þeir eru sannir að þessu, er það ekki umhyggjan fyrir ræktun Hafnarfjarðar, sem hefir komið þm. til að berjast fyrir þessu, því að þá hefði hann litið nær sér og mundi hafa séð sem leiðandi maður í Hafnarfirði, að þeir samningar, sem hans nánustu vinir gerðu, voru þess eðlis, að það hlaut að vera ástæða til að nema þá úr gildi. Ég hygg, að hefðu verið framsýnir íhaldsmenn í Hafnarfirði, hefðu þeir ekki látið jarðir með allmiklum ræktunarmöguleikum renna úr greipum sér, en þeir menn í Hafnarfirði, sem hv. þm. tilheyrir, hafa látið leika á sig líkt og leikið var á Reykvíkinga forðum, þegar kaþólska trúboðið kom þangað og þeir létu bezta landsvæði bæjarins til útlendinga.
Í stuttu máli: Sá flokkur, sem hv. þm. tilheyrir, hefir „kastað burt“ Hvaleyrinni, látið sinn fyrrv. þm., Björn Kristjánsson, koma í kring sölu á Arnarnesi fyrir fáum árum án þess að mótmæla því. Það er kunnugt, að íhaldinu í Hafnarfirði datt ekki í hug að líta við því óræktarlandi, sem er milli Hafnarfjarðar og Rvíkur, fyrr en þeir vissu, að það átti að fara að rækta það. Það eru þess vegna ekki göfugar hvatir, sem liggja að baki þessu.
Mér þykir ekkert á móti því að hafa með þessu frv. komið upp um þá, sem staðið hafa að þessari svikamyllu. Hv. þm. hefir á engan hátt getað afsakað framferði sitt gagnvart Garðhverfingum. Hann hefir sagt rangt frá um sveitarþyngslin í Garðahreppi. Það er sannað, að þau eru meiri en nokkursstaðar annarsstaðar, og reynt að halda því fram, að það skipti engu fyrir þennan fátæka hrepp, hvort hann fær sjálfstæðar bújarðir eða hann sé hjálenda frá Hafnarfirði.
Hv. þm. hlýtur að vita það, að þó að hafðir séu þarna einhverjir kálgarðar úr Hafnarfirði í þessum gömlu mógröfum, þá hefir það annað að segja en ef þarna kæmu sjálfstæðar jarðir og sjálfstæðir bændur. Það er yfirleitt ekki hægt að nota þetta land á skynsamlegan hátt, nema með því að koma upp sjálfstæðum býlum. Þess vegna er munurinn sá fyrir hendi, að í öðru tilfellinu er stefnt að því með þessum umbótum, sem ég hefi beitt mér fyrir, að skipta landi upp á milli jarða, svo að þær fái möguleika til að rækta út. Það er landnámspólitík, sem vakir fyrir okkur framsóknarmönnum, en á hinu tilfellinu er sú pólitík, sem íhaldið í Hafnarf. hafði, að láta prestinn níða niður höfuðbólið. Hv. þm. hefir þess vegna áreiðanlega litla ánægju af að bera þetta saman. Hv. þm. veit, að hann hefir staðið þarna ráðlaus, heimskur og gleyminn, þangað til hann sá, að aðrir ætluðu að fara að rækta þetta land. (BSn: Ekki fleiri lýsingarorð?). Aldrei verða of mörg slík lýsingarorð höfð um landpólitík íhaldsins í Hafnarfirði. Það þarf ekki meira til að bregða upp spegilmynd af vandlætingu þeirra manna, sem hv. þm. tilheyrir.
Það er ekki til neins fyrir hv. þm. að búast við því, að menn taki hans ræktunaráhuga allt of hátíðlega. Hvort mundi fást meira upp úr því, ef Hafnarfjarðarbær fengi Hvaleyrina og hefði þar matjurtagarða, eða þessar 150 kr., sem skólinn fær nú fyrir hálflenduna? Það er víst áreiðanlega enginn styrkur fyrir hv. þm., þó að hann ætli að halda því fram, að það væri rétt fyrir Hafnfirðinga að seilast inn í annan hrepp og taka land, sem byrjað er að ræsa fram, í staðinn fyrir að taka land, sem tilheyrir þeim sjálfum. Eins og samningarnir frá 1916 bera með sér, segir Ágúst Flygenring Hvaleyrinni lausri. Hann sér, að hann er farinn að eldast og lætur son sinn fá Hvaleyrina á erfðafestu til 50 ára fyrir 150 kr. á ári. Meira að segja voru nokkur hús þarna þá. Þetta segi ég, að sé bænum til skammar. Hvað er hitt, að taka óræktað land, sem í 1000 ár hefir ekki verið notað til annars en hestabeitar og mótaks? Þetta land þarf að rækta, og ég veit, að það er enginn sá maður, sem segir, að þetta land sé til gróða fyrir þann mann, sem þarf að rækta það, koma upp húsum og borga síðan 500 kr. á ári fyrir að hafa not af því. Hv. þm. Hafnf. gat komið áður til framsóknarstj. og sagt: „Ég vil fá þessa „mómýri“ þarna og skal borga 500 kr. á ári fyrir hana“. Honum datt það ekki í hug.
Það er þess vegna ekki mjög hyggilegt af hv. þm. að reyna að bera saman Hvaleyrina fullræktaða og mógrafirnar eins og þær eru nú, sem verður að borga eftir hækkandi leigu, eftir því sem meira verður ræktað. Það er einmitt gert ráð fyrir því, að ræktunin gangi fljótt fyrir sig, annars tapar maðurinn réttinum. Hann má aðeins reisa eitt íbúðarhús á landinu og nauðsynleg útihús vegna búræktar sinnar. Það er vegna þess, ef ríkið þarfnast landsins síðar meir. Ef girðingum er ekki haldið vel við, tapar maðurinn réttinum. Ennfremur er það tryggt, að ríkið getur tekið landið hvenær sem er til opinberra þarfa. Þetta sýnir, að landsstj. getur tekið landið nær sem þarfir hins opinbera krefjast þess.
Bréf lögreglustjórans sýna, að hv. þm. Hafnf. fer með alveg ósatt mál. Lögreglustjórinn er einmitt svo sanngjarn að bjóðast til að sleppa landinu við Hafnarfjörð, svo framarlega sem sá bær vill nota það á þann hátt, er ráðunauturinn taldi heppilegast, en það var, að bærinn ræki þarna stórt kúabú. En það vill hv. þm. Hafnf. ekki. Sýnir það, að þetta er ekki mjög alvarlega meint, jafnframt sem það sýnir fáfræði hv. þm., sem ekki hefir reynt til að ná þeim löndum, sem nær liggja og betur eru fallin til smáræktar en umrædd mýri, en sem þó er eins auðvelt að ná. En það er eins og hv. þm. hafi ekki vitað, að þau lönd voru til. - Hv. þm. Hafnf. heldur, að Hvaleyrin muni blása upp, ef henni verður breytt í kartöfluakra. Það var nú naumast hægt að átta sig á því, á hvern hátt hv. þm. hugsaði sér, að svo mætti verða. Eftir sömu hugsun ætti Borgfirðingum að vera talsvert hætt við uppblæstri vegna kartöfluræktunarinnar á Akranesi. Það er vafasamt, meira að segja, hvort móum þeim og mógröfum, sem um hefir verið deilt, verði ekki einnig hætt við uppblæstri, ef hinar dularfullu ræktunaraðferðir hv. þm. eru viðhafðar.
Þá reyndi hv. þm., af veikum mætti þó, að verja leigumála þessara kota á Hvaleyrinni, en tókst það vitanlega ekki. Hann varð meira að segja að játa, að meiri not mundu verða að þessu landi, ef það, í stað þess sem nú er, að vera nytjað til grasræktar af 5 mönnum, yrði notað til kartöfluræktar. Auk þess væru hæg heimatökin fyrir fátæka verkamenn í Hafnarfirði að nytja landið á þann hátt. Fulltrúi Búnaðarfél. Íslands, sem átt hefir heima á Hvaleyrinni, segir hana vel fallna til ræktunar kartaflna, og er honum betur trúandi en hv. þm. Hafnf.
Fyrir stuttu síðan fór bóndasonur af Hvaleyrinni fram á það að fá þar land, er hann ætlaði að brjóta og nota til kartöfluræktar. En eins og hv. þm. Hafnf. veit, þá fékk hann það ekki. Samningur, sem var með fullum íhaldsblæ og gerður var 1916 við einn ungan Flygenring, var því til fyrirstöðu, að landið fengist. - Annars kom það glöggt fram í ræðu hv. þm. Hafnf., að honum veitir ekki af betri fræðslu um þá samninga, sem þarna hafa verið gerðir. Hv. þm. vildi afsaka þetta með því að sócíalistar hefðu gert samning um eitt kotið. Þó sá samningur sé að vísu stórheiðarlegur, borinn saman við þá samninga, sem íhaldið hafði gert, þá skjátlaðist þeim samt í því að leigja landið til grasræktar, þar sem það hefði komið að miklu meiri notum, ef verkamönnum hefði verið leigt það til ræktunar garðávaxta. En þeir voru nú svo óhagsýnir þá að muna ekki eftir sínum fátæku verkamönnum. En vitanlega losar hv. þm. þó ekki sig eða sinn flokk undan neinni ábyrgð með þeim samanburði. - Hin kotin og hálfa Hvaleyrina að auki hafa íhaldsmennirnir í Hafnarfirði og skólan. Flensborgarskólans, sem var af sama sauðahúsi, leigt út í samræmi við sína útsýn og innræti.
Hv. þm. játaði, að það væri gott, að frv. bætti fyrir syndir þeirra. Ég get sem flm. þess verið honum samdóma um þetta. Frv. er engin árás á önnur sveitarfélög, eins og það, sem hv. þm. hefir flutt. Þetta frv. miðar að lagfæringu þess, sem flokkur hv. þm. hefir brotið af sér í Hafnarfirði, og sú lagfæring, ef samþ. verður, veitir verkamönnunum þar aðgang að góðu og nærtæku ræktunarlandi.