29.11.1933
Neðri deild: 22. fundur, 47. löggjafarþing.
Sjá dálk 170 í D-deild Alþingistíðinda. (1423)
79. mál, síldarbræðslustöð Útvegsbanka Íslands hf á Öndundarfirði
Jakob Möller [óyfirl.]:
Ég stend hér upp til þess að lýsa eftir samvinnumönnunum á þingi. Hér hafa þm. ruðzt hver um annan þveran til þess að færa fram reik til stuðnings ríkisrekstri, svo að jafnaðarmenn hafa ekki komizt að, nema til að færa fram þakklætisyfirlýsingar. Samvinnuhugurinn virðist vera farinn forgörðum, jafnvel hjá hæstv. forsrh. (TT: Hann kom þó í ljós við forsetakosningar í Sþ!) Já, en síðan hefir þá flokka greint á, þó sá ágreiningur hafi reyndar allt aðrar rætur en hér ætti að vera. Ég get ekki sagt, að þetta sé í fyrsta skipti, sem mig furðar á framkomu hinna svonefndu samvinnumanna í dagskrármálum þjóðarinnar. T. d. horfir til stórvandræða í bæjarstj., þar sem þeir hafa í frammi fagurgala mikinn um samvinnuna og allan þann blessunarríka boðskap, en greiða síðan atkv. sitt frá hreinræktuðu sósíalistasjónarmiði, og er engu líkara en ríkisrekstur sé orðinn stefnuskráratriði í stað samvinnu. Mér skilst, að eins sé ástatt hér. Hæstv. forsrh. segir: Er ekki bezt, að þessi stóri atvinnurekstur landsins sé í höndum ríkisins, og að menn snúi sér bara til ríkisins, ef eitthvað bjátar á? Þetta er alveg sama og jafnaðarmennirnir bera fram. Ef svo er, að bankinn er ekki fær um að reka verksmjðjuna, þá er mér spurn, hvað afstaða hæstv. ráðh. á að þýða. Hann, sem hefir svo góða aðstöðu til þess að leysa málið, þar eð hann á sæti í yfirstjórn bankans, — hvers vegna beitir hann sér ekki fyrir því, að verksmiðjunni verði komið í samvinnurekstur? Ég veit það, að hvorki þessi hæstv. ráðh. né bankastj. hefir gert nokkurn skapaðan hlut í þessum efnum, engar athuganir gert. Það er ekki nokkur vafi á því, að Útvegsbankinn hefir mjög góða aðstöðu til þess að koma á slíkum samvinnufélagsskap meðal útgerðarmanna og sjómanna. Það er ekkert því til fyrirstöðu, svo að ef nokkur trú er enn í landinu á þessháttar félagsskap, þá ætti það að vera í lófa lagið að sameina þessi félög undir eitt. En til slíkra ráðstafana er ekki nokkur tilhneiging hér á þingi; þessir samvinnumenn sjá nú enga aðra leið en ríkisrekstur. Og hvernig var svo varið þessum ríkisrekstri? — Jú, hæstv. dómsmrh. lýsti glæsilegri útkomu á rekstri ríkisverksmiðjunnar síðastl. ár. En að svo varð, stafar af því, að verksmiðjan varð fyrir happi, sem marga furðar á, að fyrir skyldi geta komið, eins og allt var í pottinn búið. Þetta fyrirtæki hefir verið stjórnlaust síðan þingið kom saman og jafnvel lengur. Og það er helzt ekki að sjá, að ríkisstj. muni takast að finna því neina forstöðu. þetta er þá allur glæsileikinn, sem hvílir yfir þessum ríkisrekstri. Og hinu sama má gera ráð fyrir í öllum ríkjsrekstri. Alstaðar mistök og vanræksla.
Ég get tekið undir það með hv. hm. Borgf. og hv. þm. G.-K., að þetta er ekki sambærilegt við það, sem ríkið hefir áður gert í slíkum málum. Kaupin á verksmiðju dr. Pauls byggðust á því, að óvíst var um, hvort það fyrirtæki yrði rekið. Auk þess var það í höndum útlendings, svo að þó það væri rekið, þá var óvíst, hvort Íslendingar hefðu nokkuð gott af því. Sú ráðstöfun var því beinlínis gerð til þess að tryggja íslenzkri útgerð hærra verð og vissari sölu síldar. En þetta fyrirtæki, sem hér um ræðir, er í höndum Íslendinga sjálfra. Og þótt einhver tregða kynni að vera um rekstur þess frá hálfu Útvegsbankans, þá er afstaða ríkisins til þess banka sú, að ríkisstj. ætti ekki að vera örðugt um að sjá til þess, að verksmiðjan verði rekin. Hér er því ekki um neina slíka nauðsyn að ræða og þá, sem var til staðar þegar verksmiðja dr. Pauls var keypt, eða þegar síldarbræðsluverksmiðja ríkisins var stofnuð. Hæstv. ráðh. talaði um, að það væru engin útlát fyrir ríkið að kaupa þessa verksmjðju. Ríkið ætti fé hjá bankanum, þar sem væri enska lánið. Mig minnir nú, að úr herbúðum hæstv. ráðh. hafi á sínum tíma heyrzt raddir um kostakjör þessa 7% láns, sem nú þykir heppilegt að taka til rekstrar þessarar verksmiðju. Nei, slíkt er bezt að láta vera. Ég tel sjálfsagt, að hægt muni vera að koma rekstri þessarar verksmiðju á hendur einstaklings eða félaga. Með því móti verður komizt framhjá því álagi, sem hefir verið. er og mun verða á ríkisrekstri slíkra atvinnufyrirtækja, að því er rekstur þessarar verksmiðju snertir.