16.11.1934
Neðri deild: 38. fundur, 48. löggjafarþing.
Sjá dálk 1342 í B-deild Alþingistíðinda. (1922)
33. mál, skipulagsnefnd atvinnumála
Fjmrh. (Eysteinn Jónsson) [óyfirl.]:
Ég vil byrja á því að svara nokkrum orðum aðstoðarmanni íhaldsins, hv. þm. V.-Húnv. Í ræðu hans kom fram mikil gremja, og veit ég vel, af hverju. Ég veit, að hv. áheyrendur munu líka skilja það.
Fyrir skömmu var landbrh. Þorsteinn Briem deildarstjóri í stjórnmáladeild íhaldsins. Hann fékk þá heimild frá Alþ. til að skipuleggja afurðasölu bænda. Þetta var á vetrarþinginu 1933. Það ár leið allt án þess að samkomulag yrði. Varð þá um haustið meira hrak á markaði bænda en áður hafði verið og batnaði ekkert þeirra hagur, þó að í ráðh.stóli sæti þessi maður, sem stjórnar gerðum hv. þm. V.-Húnv. Ástæðan til þess, að honum tókst ekki að framkvæma þetta þýðingarmikla mál bændanna verður ljós, þegar þess er gætt, að hann starfaði þá með Sjálfstæðisfl., sem alltaf hefir sýnt slíkum málum hinn mesta fjandskap. Ég skal lesa hér upp, með leyfi hæstv. forseta, nokkur ummæli úr blaði þessa flokks, sem sýna undirtektir hans undir afurðasölumálið, þegar það komst loksins til framkvæmda fyrir atbeina Framsóknarfl. Í Morgunblaðinu 24. ágúst. stendur þetta:
„Þessi skattur á kjötið innanlands er auðvitað mjög tilfinnanlegur, og hann kemur langsamlega þyngst niður á þeim bændum, sem hingað til hafa notið Rvíkurmarkaðsins. Til þess að þeir geti notið verðhækkunar á kjöti innanlands, þarf verðhækkunin að vera mjög mikil. En afleiðing þeirrar verðhækkunar verður óhjákvæmilega stórfelld minnkun á neyzlunni, því kaupgeta almennings þolir ekki mikla verðhækkun á þessari vöru, verðhækkun, sem nemur skattinum einum, er svo tilfinnanleg, að erfitt verður að hækka verðið þar fram yfir svo nokkru nemi“.
Svona eru nú undirtektir þess blaðs, sem hv. þm. V.-Húnv. fylgir að öllum málum hér í d. En ekki nóg með þetta. Þann 7. sept. skrifar sama blað:
„Skipulagning kjötsölunnur hefir til að byrja með verið framkvæmdi þannig, að verkamenn verða að neita sér um að borða kjöt, því verðið hefir verið sett svo hátt, að þeir hafa ekki ráð á að kaupa kjötið“.
Og við sama tón kveður í mörgum öðrum greinum blaðsins.
Það sýndi sig í fyrra, að Þorsteinn Briem gat ekki ráðið til lykta þessu máli, enda þótt hann hefði heimild til þess. En svo þegar Framsóknarfl. tekur völd ásamt sósíalistum, fæst bráð lausn á málinu. Maður skyldi nú ætla, að þessu hefði verið fagnað í blöðum Bændaflokksins. En því er nú ekki að heilsa. Í blaðinu Framsókn, sem hv. þm. V.-Húnv. styðst við, stendur þessi klausa 3. sept.:
„Nú er framkvæmt á Íslandi það víðtækasta eignarnám, sem fram hefir farið um langt skeið Aðalframleiðsluvörur fjölmennustu stéttar þjóðfélagsins, bændanna, kjötið og mjólkin, eru teknar eignarnámi, að því leyti, sem bændurnir eru sviptir rétti til að ákveða verðið á þessum vörum sínum, en ríkið tekur það vald í sínar hendur.
Í fullan aldarfjórðung hefir Sláturfélag Suðurlands ráðið kjötverðinu í Reykjavík. Nokkuð skemmri tíma hefir Mjólkurfélag Reykjavíkur, og síðar Mjólkurbandalagið, ráðið mjólkurverðinu í Reykjavík. Og á þriðja tug ára hefir Kaupfélag Eyfirðinga ráðið kjöt- og mjólkurverðinu á Akureyri“.
Þetta er það, sem blaðið hefir til málanna að leggja. Því hefir aldrei verið eins vel svarað og af bónda einum, sem ég átti tal við á fundi fyrir austan nýlega. Hann sagði: „Þeir segja, að við höfum haft okkar eigið verðlag á kjöti og mjólk. Dettur ykkur í hug, að við hefðum skammtað okkur 72 aur. fyrir kg. af bezta kjöti og 55 aura fyrir kg. af saltkjöti, ef við hefðum verið einráðir um það“. Nei, Bændafl. og aðrir, sem ekki hafa gert neitt á meðan þeir höfðu aðstöðu til þess, ættu ekki að vera að fjargviðrast yfir því, að bændur séu ekki einráðir um verð á afurðum sínum. Þessar árásir Bændaflokksmanna eru alveg gripnar úr lausu lofti, og einungis frambornar af því, að þeir öfundast yfir því, að aðrir gátu framkvæmt löggjöf, sem þeir gátu sjálfir ekki framkvæmt, meðan þeir höfðu völd til þess að gera það. Af þessu skilst gremja hv. þm. V.-Húnv. Honum gremst það, að spádómar hans, sem komu fram, þegar Framsóknarfl. hóf samstarf við jafnaðarmenn, hafa ekki ræzt. Framsóknarfl. hefir tekizt að leysa aðalvandamál bændanna með samstarfi við jafnaðarmenn. Það er eðlilegt, að honum gremjist að verða að bíta í hið súra epli.
Hv. þm. var að tala um, að skemmdir hefðu orðið á l. frá því að milliþingan. gekk frá þeim, og þar eru frá hans sjónarmiði aðallega fólgnar í því, að neytendur hafa fulltrúa í kjötverðlagsnefndinni. Ég verð nú að segja það, að í þessu er fólgin mikil grunnhyggni, og að þarna kemur fram misheppnuð tilraun til þess að taka sig út í augum bændanna og þóknast þeim. Það er vitanlegt, að ef bændur hafa meirihl.vald í nefndinni, þá er það þeim til bóta, að neytendurnir hafi fulltrúa, svo að þeir geti kynnt sér, hvað verð á afurðunum má vera hátt. Þegar neytendurnir hafa fulltrúa í n., eru miklar líkur til þess, að þeir geti öðlazt skilning á þörf bændanna, og að neytendurnir taki verðlaginu vel og skipti við bændur heldur en ef boginn af ókunnugleika væri spenntur of hátt.
Þá girði hv. þm. tvö atriði í hinum nýju 1. að umtalsefni. Hann sagði, að verðuppbótin væri of lág, því að útflutta kjötið yrði í lægra verði en í fyrra. En það er ekkert hægt að segja um það, hvað verðlagið verður, og að segja, að það sé 10 aur. lækkun frá því í fyrra, er gripið úr lausu lofti. En hitt er auðvitað annað mál, að verðið getur hrapað svo mikið, að verðuppbótin nægi ekki. Þess vegna hefir Framsóknarfl. beitt sér fyrir því að hækka verðjöfnunargjaldið frá því, sem það var upphaflega ákveðið. Ennfremur hefir það komið fram við umr. hjá hæstv. forsrh., að stj. er að láta fara fram rannsókn um það, hvernig eigi að fara að, ef kjötið hrapar svo í verði, að verðjöfnunargjaldið nægi ekki. Rétt eftir þessi ummæli kemur svo flokksbróðir hv. þm., Þorsteinn Briem, í Ed. fram með till. um það, að í kjötl. verði sett ákvæði um það, að ríkissjóður greiði uppbót til bænda, ef kjötið hrapar í verði á erlendum markaði. En þessi till. var felld, og það var vegna þess, að kjötið, sem selt er á innlendum markaði, á í framtíðinni að bera uppi mismuninn. Þetta á því ekki heima í framtíðarlöggjöf um þetta efni. Það sést á sínum tíma, hvernig leyst verður úr þessu, ef brýn þörf er fyrir hendi.
Hv. þm. var að tala um mjólkurlækkunina og reyndi að gera hana tortryggilega. Ég verð nú að segja það, að vegna undirtekta þeirra, sem málið hefir fengið hjá Bændafl. og Sjálfstæðisfl., þá var alveg sérstök ástæða til þess að reyna að gera framkvæmd l. vinsæla meðal neytenda. En það er ekki víst, að þurft hefði að framkvæma mjólkurlækkun, ef skaplega hefði verið tekið í málið af hálfu andstæðinga stjórnarinnar. Hv. þm. sagði, að lækkunin hefði verið gerð stjórninni til lífs. Ég vil þá benda á það, að haustið 1932 var gerð veruleg mjólkurlækkun, eða helmingi meiri en nú. Hvaða stj. var verið að bjarga þá? Var það ekki þannig, að mjólkurframleiðendurnir sjálfir álitu, að það væri hagstætt fyrir þá? Því það getur beinlínis verið óhagstætt að hafa verðið svo hátt, að það takmarki söluna. En það, sem mestu máli skiptir, er það, að hægt sé að selja mestan hluta mjólkurinnar nýjan, og að mjólkin fari ekki til vinnslu. Aukning mjólkursölunnar er aðalatriðið, en ekki það, hvort verðið er miðað við 40 aur. eða ekki.
Um sjálfstæðismenn er ekki hægt að sjá annað en að þeir hafi hreinlega gefizt upp í því að rökræða málið. Hv. þm. Snæf. sagði, að með þrennu móti væri sannað, að n. væri ætlað að vinna að þjóðnýtingu. Í fyrsta lagi hlyti atvmrh. að vita gerst um það, hvað n. væri ætlað að gera, þar sem hann hefði skipað hana. Það sjá nú allir, hversu mikils virði þessi röksemd er. En hvað sem atvmrh. ætlast til, að n. geri, þá getur hann engu um það ráðið því að n. hefir óbundnar hendur í starfi sínu. Í öðru lagi sagði hann, að mætti sjá það af því, að Alþýðufl. hefði meiri hl. í n. En um þessa n. er það að segja, að hún hefir aðeins tillögurétt, og það skiptir því litlu máli, hverjir hafa meiri hl. í henni, þar sem hún hefir aðeins tillögurétt, en stj. og Alþ. verða að taka till. hennar til yfirvegunar og leggja úrskurð á það, hvort þær eru þess virði, að þær séu teknar til greina. Og í þriðja lagi álítur hv. þm., að af því að Har. Guðmundsson er jafnaðarmaður og stjórnar atvinnumálunum, þá sé sjálfsagt, að hann taki till. hráar frá Héðni Valdimarssyni og framkvæmi þær. En till. verður að leggja fyrir ríkistj. í heild og Alþ., og Haraldur Guðmundsson getur ekki framkvæmt þær, nema Alþ. fallist á þær. Sjálfstæðisfl. hefir því sjálfur fellt dóm yfir sér með því að safna saman þessum þremur atriðum, sem öll eru einskis virði. Að endingu sagði hv. þm. Snæf., að með orðinu ríkisrekstur ætti hann við hið sama og Haraldur Guðmundsson þegar hann talaði um, að n. ætti að stefna að, þjóðnýtingu, en með henni væri stefnt að ríkisrekstri. Alþýðufl. skýrgreinir þjóðnýtingu þannig, að orðið nær ekki eingöngu til ríkisrekstrar, heldur einnig til sérhverrar íhlutunar af hálfu hins opinbera, sem fer í þá átt, að atvinnufyrirtækin séu rekin með hagsmuni almennings fyrir augum.