18.12.1934
Sameinað þing: 24. fundur, 48. löggjafarþing.
Sjá dálk 379 í B-deild Alþingistíðinda. (346)
1. mál, fjárlög 1935
Jón Pálmason:
Það er óviðfelldið að tala fyrir nauðsynjamálum, þegar komið er fast að miðnætti og fjöldi hv. þm. fjarverandi, og sýna með því, að þeir hafi ekki áhuga fyrir því að hlýða á umr., og í því sambandi vil ég vekja athygli á því, að þegar hv. frsm. minni hl. fjvn. var rúmlega hálfnaður með ræðu sína, var meiri hl. fjvn. kallaður út úr þingsalnum. Ég mun ekki láta það hafa áhrif á mig, þótt fáir séu viðstaddir til að hlýða á mál mitt, en víkja að þeim brtt., sem ég hefi borið fram vegna míns héraðs.
Ég vil taka það fram, að mér hafa borizt nokkur erindi síðan ég kom hingað á þetta hv. þing, sem ég svo hefi flutt fjvn. og skýrt fyrir henni, en hún ekki tekið neitt tillit til. Ég vil byrja á því að víkja örfáum orðum að hinum smærri till. og fara um þær nokkrum orðum. Er þá fyrst XIX. till. á þskj. 815, um að styrkurinn til bryggju- og lendingarbóta sé hækkaður um 10 þús. kr., og sú upphæð látin fara til Blönduóss, gegn tvöföldu framlagi annarsstaðar að. Bryggjun. þar sendi mér erindi þessu viðvíkjandi seint á þingi, og er þessi till. af þeim orsökum fram komin, að þessi bryggja er lífsskilyrði fyrir héraðið, og kauptúnið sérstaklega. Hún bilaði 1. vetrardag af völdum ofviðris, og óhjákvæmilegt að við hana verði gert. N. fór fram á 20 þús. kr. styrk í þessu skyni, en mér þóttu ekki liggja fyrir það ljósar upplýsingar í málinu, að ég vildi fara fram á meira en 10 þús. kr. Vænti ég, að hv. þm. sjái, að það getur orðið til þess að auka kostnað og gera meiri örðugleika á um endurbætur, ef það er látið dragast að gera við skemmdirnar. Um þetta atriði skal ég ekki fara fleiri orðum, því að hv. fjvn. hefir haft með höndum þær upplýsingar, sem fyrir liggja þessu viðvíkjandi.
Þá er annað erindi frá sóknarnefnd Þingeyrarsóknar, og með því fylgiskjal frá biskupi og húsameistara ríkisins, viðvíkjandi aðgerð á því merkilega húsi, Þingeyrarkirkju. Leyfi ég mér að fara fram á 3 þús. kr. styrk í þessu skyni, gegn jafnmiklu framlagi annarsstaðar að. Kirkjan var byggð árið 1876, eða fullgerð það ár. Húsameistari segir í erindi sínu, að hann telji sjálfsagt að gera við kirkjuna, og það sem allra fyrst, „fyrst og fremst af því, að ég tel hana eitthvert veglegasta húsið hér á landi, og svo tel ég jafnvel hættu á því, að ef hún verður látin standa óviðgerð mikið lengur, þá muni veggirnir eða kaflar úr þeim falla niður“. Þannig farast húsameistara orð. Það skal fram tekið, að líkindi eru til, að þessi viðgerð verði svo dýr, að alveg sé ofviða hinum litla og fátæka söfnuði að rísa undir. Um þetta skal ég ekki hafa fleiri orð, en vænti að fá upplýst, hvað það er, sem því veldur, að fjvn. hefir ekki gefið nein svör í þessu máli, og raunar fleirum, sem til hennar hefir verið beint.
Þá er það 3. brtt. mín, nr. XXIX á þskj. 815, um það, að bætt verði við lið til Blönduósskóla, 65 kr. fyrir hverja námsmey, sem sækir skólann nú, eins og var síðastl. ár, allt að 2000 kr. Við 2. umr. fjárl. var styrkurinn til skólans skorinn niður um 3 þús. kr. frá því, sem hann hefir verið undanfarin ár. Ég hefi ómögulega getað komið auga á nokkra ástæðu fyrir þessum niðurskurði, sem réttlæti hann. Till. var samþ. við 2. umr. með eins atkv. mun, og ég verð að segja það, sem ég að nokkru leyti vék að við 2. umr., að skólan. telur, að þetta sé sama og leggja þennan merkilega skóla niður. Rekstur hans verður að hætta á næsta ári, ef hann á ekki að safna skuldum. Ég skal reyna að endurtaka ekki mikið af því, sem ég sagði við 2. umr., en einungis vekja athygli á því, að mér finnst töluverðs ósamræmis gæta í aðgerðum meiri hl. hv. fjvn. í sambandi við skólamál. Þetta er algert einsdæmi með Blönduósskólann. Það eru engir fleiri, sem verða fyrir því, að styrkurinn er skorinn niður. Aðsóknin að þessum skóla er það mikil, að þegar liggja fyrir um 1020 umsóknum fleira um skólavist en hægt er að sinna næsta vetur.
Þá hefi ég leyft mér að bera hér fram einn örlítinn persónulegan styrk, og kann sumum e. t. v. að þykja undarlegt, að ég skuli ganga inn á þá braut. Þessi styrkur er 300 kr. til ekkju Björns heitins Árnasonar, Syðri-Ey. Afstaða mín hefir verið og er sú, að ég tel allt of langt gengið í veitingu persónulegra styrkja, og það svo langt, að það eru heilar raðir af persónulegum styrkjum á fjárl. til hinna og annara. Fyrir utan mikinn fjölda af ekkjum embættismanna, þá er þar kominn mikill sægur allskonar manna og kvenna: Yfirsetukonur, vegavinnuverkstjórar o. fl. o. fl., sem á einhvern hátt hafa komizt þarna inn. En þegar komið er út á þessa braut, þá verður að segja það, að mikillar hlutdrægni gætir í því, að þarna skuli vera útilokaðir þeir menn sumir hverjir, sem öðrum fremur hafa til þess unnið að fá slíka styrki. Og það er með þessum forsendum, sem ég leyfi mér að bera fram þennan litla styrk, sem jafnframt er einskonar prófsteinn á það, hvort sanngirni á að fá að njóta sín í þessum málum eða ekki. Hér er um ekkju manns að ræða, sem um fleiri tugi ára var helzti forvígismaður síns sveitarfélags. Ég vil láta þess getið hér, að þetta er ekki hér fram borið af pólitískum ástæðum, því að þessi maður var minn andstæðingur í landsmálum. En hann hafði mörgum störfum að sinna; hreppstjóri var hann um tvo tugi ára a. m. k., og oddviti um skeið, sýslunefndarmaður, í kaupfélagsstjórn og kaupfélagsendurskoðandi, og á hann hlóðust yfirleitt öll þau störf, sem unnin eru í einu sveitarfélagi, og þarna er um að ræða eitthvert stærsta og örðugasta sveitarfélag á landinu. Það, sem þó skiptir mestu í þessu sambandi, er ekki það, hve þessi maður var hlaðinn öllum mögulegum störfum, heldur fyrst og fremst hitt, að hann rækti þau öll vel og með mestu trúmennsku. Það er svo, að útkoman er orðin sú víða, að það má telja plágu fyrir þá menn, sem mest hafa traust innan síns sveitarfélags, hve mikil störf hlaðast á þá og heimta freklega tíma og krafta. Hér er um það að ræða, að ef það er sanngjarnt, að ríkið veiti styrk ekkjum þeirra manna, sem starfað hafa í þess þjónustu, og er það þó í flestum tilfellum álitið happ að komast í þau störf, þá er það líka fullkomlega ósanngjarnt, að þeir menn, sem eru forvígismenn í félagsmálum sveitanna, séu ekki látnir sæta sömu kjörum, eða þeirra ekkjur, þegar þeir falla frá seint eða snemma á sínum aldri. Þessi maður, sem hér á hlut að máli, sótti einu sinni um stöðu, 12 árum áður en hann féll frá, sem póstafgrm. á Blönduósi, og einn af valdamönnum þjóðarinnar var búinn að gefa honum mjög mikið vilyrði fyrir þeirri stöðu. Og ef hann nú hefði hlotið hana og dáið sem starfsmaður hins opinbera, þá hefði engum dottið í hug að andmæla þessum styrk. En nú var sá maður álitinn heppinn, sem hlutskarpari varð í þeirri samkeppni, og svo er venjulega talið, þegar maður hreppir stöðu, launaða af ríkinu, og ofan á þetta bætist svo það, að ekkjur starfsmanna ríkisins fá styrk hjá ríkisvaldinu.
Mér hefir orðið svo tíðrætt um þetta af því, að ég vildi prófa sanngirni hv. þm. á þessu sviði.
Kem ég þá síðast að stærsta málinu, sem ég hefi hér að flytja og ég hlýt að fara um allmörgum orðum, en það er um hafnarbygginguna á Skagaströnd. Í fjárl. eru veittar til þessa mannvirkis 18 þús. En í raun og veru er þetta ekki nýtt framlag, heldur eftirstöðvar af þeim 50 þús., sem til þess voru veittar á aukaþ. í fyrra. En til þess að það, sem þegar er búið að vinna, komi að nokkru gagni og gefi arð á næsta ári eða næstu árum, þá þarf að vinna þarna miklu meira en orðið er. Hefi ég þess vegna borið fram till. á þskj. 815, nr. XVI, um það, að fyrir 18 þús. kr. komi 40 þús. kr. í fjárl. næsta árs. Til þess að hægt sé að koma þarna á þeirri aðstöðu, að hægt sé á næsta ári að leggja þarna upp síld til söltunar, er ekki hægt að komast af með minna en hér er farið fram á. Um það skal ég þó ekki eyða mörgum orðum, en snúa mér að aðalframkvæmdinni, sem sé að sett verði inn í 22. gr. fjárl. heimild handa hæstv. stj. til þess að láta byggja höfnina á Skagaströnd eftir till. vitamálastjóra á grundvelli hafnarlaganna, ef hagkvæmir samningar takast um lán og annað þess háttar. Hér er fyrst og fremst um það að ræða, að stj. fái aðeins heimild til þessa, ef hún sér, að unnt er að komast að hagkvæmum kjörum, og hugsanlegt er að framkvæma verkið með lánsfé, eins og vitamálastjóri stingur upp á. Hann gerir ráð fyrir því, að unnt sé að semja við erlent firma um framkvæmd verksins og fá hjá því lán til þess jafnframt til ca. 1015 ára. Ef til þessa komi, kemur ekkert inn í fjárl. af því, en það er undir samningum komið, hvort ráðizt verður í verkið eða ekki. Aðstaðan þarna er betri en víðast hvar á okkar landi, og komu kostir staðarins vel í ljós í ofviðrinu mikla í byrjun yfirstandandi vetrar. Er það af því, að aðalhafáttin fyrir Norðurlandi haust og vetur, sem helzt er hætt við, að skemmdum valdi, stendur þarna af landi, en annarsstaðar víðast á hafnarvirkin eða á endann á þeim. Þetta stafar af því, hve höfnin liggur langt til vesturs og N-A.-áttin stendur því beint af landi. Aðalhættan þarna er af N.-V.-átt, en hún verður aldrei eins skæð fyrir Norðurlandi og hin. Ég verð að minnast nokkuð á nauðsyn þessa mannvirkis, því að það er ekki nema eðlilegt, að til þess að menn skilji, að leggja beri í svona stórt fyrirtæki, verði þeir að fá vitneskju um, að þörfin sé mikil á þeim aðgerðum. Er þá fyrst á það að minnast, sem oft hefir verið bent á, hve brýn nauðsyn það er að hafa öryggishöfn við Húnaflóa, og eftir gerðar athuganir og að áliti kunnáttumanna, m. a. vitamálastjóra, er ekki um annan stað að ræða í því augnamiði en Skagaströnd, enda er því slegið föstu með þeirri fjárveitingu, sem þegar hefir verið veitt, svo og með samþ. hafnarl. En því aðeins kemur þetta að gagni, að haldið verði áfram með verkið, og það á þann hátt, að það sé ekki unnið á mjög löngum tíma. Um þetta mál hefir verið ritað af ýmsum merkum mönnum, svo sem Guðmundi Jónssyni, skipstjóra á Skallagrími, og telur hann þetta eitthvert þýðingarmesta, ekki einasta héraðsmálið, heldur og landsmálið, því að aðstaðan sé þarna slík, að brýn nauðsyn sé á öryggishöfn, enda aðstaðan óvíða betri. Þá má taka það fram, að þarna eru jafnframt sköpuð bæði útgerðar- og jarðræktarskilyrði, og hagsmunir beggja fara þarna saman. Frá mínu sjónarmiði er á því mest þörf að styrkja slík fyrirtæki sem þetta, sem á sínum tíma stendur undir eigin byrðum fullkomlega og hjálpar til aukinnar velmegunar almennt hjá einstaklingum og ríki. Annars er reynslan sú í A.-Húnv. sem annarsstaðar, að unga fólkið flýr burtu, vegna þess að atvinnuskilyrði í samræmi við breytta tíma eru ekki fyrir hendi. Og það er ekki einungis fólksaukningin, sem burt hefir farið og fer, heldur meira en það. En ég tel ríkið ekki eiga að stuðla að því, að fólkið þyrpist burt út sveitum í kaupstaðina, hingað til Reykjavíkur og Siglufjarðar, þar sem atvinnuskilyrði eru meiri og betri, heldur fyrst og fremst gera mönnum kleift með sköpun heilbrigðrar atvinnu að dvelja um kyrrt. Í þessu sambandi verð ég að víkja að atvinnumálum frekar. Af því að hv. fjvn. hefir ekki tekið til greina ýms hliðstæð útgjöld og hér er farið fram á, hefi ég leyft mér að leggja til, að fé, framlagt til atvinnubóta, verði lækkað um 50 þús. kr., því að ég lít svo á, að atvinnubótafénu eigi að verja í gagnlegar, arðberandi framkvæmdir, en ekki að því eigi að ráðstafa af hinum og öðrum bæjarstjórnum til miður þarfra framkvæmda í sumum tilfellum. Hér er því um samræmingu að ræða, að lækka atvinnubótaféð um þá upphæð, sem lagt er til að gangi til þessa nauðsynjaverks. Hv. frsm. fyrri hl. gat þess við 2. umr. fjárl., að fjvn. hefði reynt að skipta vegafénu sem jafnast milli sýslnanna, þannig, að það komi sem bezt niður til atvinnubóta. En þeir gá ekki að því, að fénu er skipt þannig, að sum héruðin fá bókstaflega ekki neitt af því mikla fé, sem til þessa er varið, eftir till. stjórnarliðsins, sem er stórum meira fé en á undanförnum árum hefir verið varið til þeirra hluta, og mitt hérað er í þeirra tölu, sem ekkert fá. Nú hefi ég farið þá leið, að krefjast ekki vegavinnufjár inn í héraðið, þar sem ég fer fram á þetta mikla nauðsynjamál, hafnargerðina á Skagaströnd. Það var líka lítilsháttar að því vikið hér áðan hjá frsm. minni hl., hvernig stj.liðið hefir ráðstafað vitafénu. Þá vil ég benda á það, að landssímastjóri hafði lagt til, að stutt símalína væri lögð innan míns kjördæmis, og var hjá honum sú 13. eða 14. í röðinni, en n. hefir tekið hana og sett neðsta (21.). Nú er það augljóst, að atvinnumöguleikum í þessu héraði er gersamlega breytt frá því, sem verið hefir undanfarin ár, ef ekki verður samþ. hér neitt af þeim till., sem ég ber fram. Vegafé verður ekki annað en það, sem kann að fara til sýsluvega. Það eru engin mannvirki, sem þarna er ætlað að byggja, í stað þess, að mjög mikil atvinna hefir verið af því undanfarið. Þetta hérað er því þannig sett, að menn verða að ganga þar atvinnulausir í stórhópum, verði till. mín ekki samþ. eða leita atvinnu utan héraðs.
Þá vil ég leyfa mér að víkja nokkrum orðum að hinni flokkslegu aðstöðu í þessu máli, sem ég hefi hér gert að umtalsefni, nefnil. Skagastrandarhöfn. Mér hefir skilizt á sumum hv. þm., að þeir taki þessa till. frá því sjónarmiði, að hún sé flutt til pólitísks ávinnings í héraðinu. Ég vil leyfa mér að biðja þá menn, sem þannig hugsa, að láta af því hið fyrsta, því að hér á einungis að bera fram þær till., sem líklegar eru til hagsbóta fyrir fjöldann, og á fylgi manna við þær að miðast við það, en ekki pólitíska flokkadrætti eða klíkuhátt. Í því ljósi vil ég biðja hv. þm. að skoða þessa og aðrar mínar till.
Ég kemst ennfremur ekki hjá því að minnast á það í sambandi við þetta mál, að síðastl. vetur kom það í ljós, að stj. tregðaðist við að leggja fram það fé, sem samþ. var á síðasta þingi til þessa mannvirkis, eða til byrjunar þess. Og þegar hún tregðaðist við það, þá kom það fram, að miðstjórn Sjálfstfl. samþ. einróma áskorun til þeirrar hæstv. stj. um að leggja fram þetta fé. Það var ekki nóg með það, að miðstjórn Sjálfstfl. gerði þessa kröfu, heldur gerðu miðstjórnir Framsfl. og Alþfl. hana líka. M. ö. o., það eru allir aðalflokkar þessa þings, sem samþ. síðastl. vetur að skora á fyrrv. stj. að leggja fram þessa upphæð. Þetta sýnir, að hér er um nauðsynlegt mál að ræða og mál, sem ekki er pólitískt í venjulegum skilningi. Núv. ríkisstj. hefir þegar lagt fram talsvert af þessari upphæð, og má að vísu þakka það, en um leið og miðstjórnir allra þessara flokka eru búnar að ganga inn á það að leggja þessa upphæð fram, og jafnframt að veita ábyrgð fyrir því láni, sem þar fylgir, þá eru þeir búnir að binda sig við það, að þetta mannvirki eigi að vinna þannig, að það komi að gagni hlutaðeigandi héraði og þar með landinu öllu.
Ég tel þess vegna, að það hljóti allir að sjá, að þessir flokkar, sem öllu ráða hér á þessu þingi, Alþfl. og Framsfl., hafa með þessu bundið sér allmiklar skyldur á herðar um það, að koma þessu manvirki í það horf, að það komi sem flestum að gagni. En það kemur það ekki, ef ekki verður veitt meira fé til þess en nú er ráðgert í þessu fjárlagafrv. Ég vildi taka þetta fram til þess að sýna það og sanna, að hér er um mannvirki að ræða, sem mikil þörf er á að fullgera, og að flokkarnir, ekki einasta sá flokkur, sem ég tilheyri, heldur líka báðir stjórnarflokkarnir, hafa skuldbundið sig til þess að vinna að því, að þetta verk verði framkvæmt nú á næstunni. Hvort gengið er að því að hækka styrkinn til þessa manvirkis og láta svo þar við sitja, eða að hinn styrkurinn verði samþ., sem náttúrlega er engin hætta fyrir þá að samþ., sem treysta ríkisstj., úr því verður náttúrlega meiri hl. þingsins að skera. En ég legg áherzlu á það, að í þessum efnum, eins og svo mörgum öðrum, má sízt skera við neglur sér þær fjárveitingar, sem fara til þess að styrkja grundvöll framleiðslunnar og vinna að því, að fólkið geti bjargað sér sjálft. En hitt er miklu nauðsynlegra að spara, sem gengur annaðhvort til persónulegra útláta til einstakra manna, eða til þess að vinna verk, sem eru óarðberandi, eða auka aðeins þægindi, en eru ekki unnin af brýnni þörf til þess að styðja grundvöllinn að því, að framleiðslan geti aukizt og haldizt áfram, ekki aðeins í hinum stærstu stöðum, heldur líka víða úti um byggðir okkar lands.
Ég skal svo ekki þreyta þá fáu þm., sem hér eru enn, með öllu fleiri orðum. Ég vænti, að þeir sjái, hvað það er, sem til grundvallar liggur fyrir þeim till., sem ég hefi leyft mér að bera fram hér. En síðar kann ég ef til vill við umr. um þetta mál, sem er merkasta mál þingsins, að víkja nokkuð nánar að fjárl. í heild, þegar ég hefi fengið svör hinna ráðandi manna vil þeim till., sem ég hefi leyft mér að flytja.