22.10.1934
Efri deild: 18. fundur, 48. löggjafarþing.
Sjá dálk 2506 í B-deild Alþingistíðinda. (3780)
76. mál, einkasala á bifreiðum o.fl.
Magnús Jónsson [óyfirl.]:
Hv. 4. landsk. kom alveg prýðilega orðum að minni hugsun um það, hversu aðhaldið að forstjórum ríkiseinkasölu væri miklu minna en að kaupmönnum, með því að nefna aðhaldið frá notendum vörunnar. Hann sagði, að ríkið mundi áreiðanlega hafa eftirlit með þessum ríkiseinkasöluforstjórum. En það er einmitt það, sem þeir geta ekki. Notendur hafa sett sterkt eftirlit með kaupmönnum og framkvæma það á þann virka hátt, að þeir kaupa ekki af þeim, sem þeim líkar ekki við. En þetta eftirlit geta þeir einmitt ekki framkvæmt, þegar um einkasölu er að ræða. Einkasalan getur því framkvæmt allt, sem henni sýnist, allt þangað til einhver stjórn einhverntíma rumskar og tekur í taumana.
Hv. þm. segir, að ef einkasala væri á bifreiðum, fækkaði milliliðum. Hvað ætli bifreiðarnar séu þá keyptar gegnum marga milliliði? Ég skal ekkert fullyrða um það, því að ég hefi ekki rannsakað það svo. En ég hygg, að stærstu bifreiðaverzlanirnar hér á landi noti eins fáa milliliði og mögulegt er. Ég veit ekki, hvort þeir kaupa bifreiðarnar beint út úr verksmiðjunum, en þeir kaupa þær þá af þeim, sem verksmiðjurnar láta selja vörurnar í fyrsta sinn. Annars er það svo með þessa vöru, þó að skrítið sé, að það þarf ekki að hafa mikil áhrif á verðið, þó að milliliðir séu fleiri, heldur fá þeir þá bara þeim mun minna. Álagningin er ákveðin á vöruna þegar í byrjun, og svo fá milliliðirnir hver sinn part þar af.
Því er ekki hægt að neita, að verzlun með bifreiðar hefir komizt af sporinu við innflutningshöftin, því að sumir, sem áður hafa keypt bifreiðar frá Ameríku, hafa orðið að kaupa þær frá Danmörku, af því að það stóð svo lengi á að fá leyfi til innflutningsins, að ekki var hægt að kaupa þær frá framleiðslulandinu. Það er því áreiðanlegt, að einkasalan kemst ekki framhjá fleiri milliliðum en stærstu verzlanirnar hér hafa gert.
Þá var hv. þm. enn að segja, að nauðsynlegt væri að kaupa aðeins fáar teg. Þar minnti hann okkur á afskipti annara þjóða. Ef við ætlum nú aðeins að kaupa 45 teg., og þá auðvitað þær beztu, þá mundu það verða amerísku bifreiðateg., því að þær eru almennt taldar sterkastar. Þá gæti nú farið svo, að við rækjum okkur á þessi verzlunarafskipti annara þjóða. Þá gæti farið svo, að t. d. Ítali segði: „Þið þykist græða 10 millj. á því að selja okkur fisk, og þá eruð þið ekki of góðir til að kaupa af okkur bifreiðar. Það er hart, ef ríkið sjálft kaupir bifreiðar af þjóð, sem það getur engar vörur selt, og setur einkasölu, sem útilokar bifreiðaverzlun við okkur, sem kaupum vörur af því“. Þetta atriði gæti því orðið erfiðara viðfangs en hann heldur, því að það er líka miklu hættara við, að þær þjóðir, sem kaupa vörur af okkur, heimti, að við kaupum þeirra vörur, ef þær vörur eru seldar hér í einkasölu, heldur en ef verzlunin er frjáls.
Ég skal ekki fara langt út í það, hvort Nationalbankinn hafi verið þjóðnýttur, þar sem hv. 1. þm. Skagf. hefir nú minnzt á það, sem ég hefði viljað taka fram. Það er vitanlega skakkt, að þó að ríkið hafi seðlabankann, þá sé hann séreign sósíalista. Má þar nefna Landsbankann sem dæmi. Er hann sósíalistísk stofnun, þó að hann hafi frá upphafi verið ríkisbanki? Nei, hv. þm. verður að benda á eitthvert betra dæmi þess, að ríkið hafi látið bankann hverfa úr höndum einkarekstrarins.
Hv. þm. benti á korneinkasöluna í Noregi. En ætli það standi ekki í sambandi við það, að bændur hafi þar verið að reyna að rækta korn sjálfir og hafi þótzt fá of lítið fyrir það? Nú eru bæði í Danmörku og víðar miklar bollaleggingar um það, hvernig eigi að tryggja verð fyrir kornið. Í Noregi er þessi einkasala þannig til orðin fyrir bændur, og þar sem þeir eru nú mikill hluti af kjósendum stj. þar, þá hefir hún ekki séð sér fært að afnema hana, því að hún á að tryggja bændum sæmilegt verð á korni því, er þeir framleiða.
Hv. þm. spurði mig, hvort ég hefði ekkert lært af reynslunni. Ég hefði nú haft ástæðu til að spyrja hann að því sama, þegar hann teflir sínum pappírsrökum á móti mínum reynslurökum, og maður á alltaf að láta reynslurökin ganga fyrir. „Greindur nærri getur, en reyndur veit þó betur“ segir gamalt og gott orðtæki, og ekki sízt er þetta svo, þegar um jafnsterk reynslurök er að ræða eins og frjálsa og ófrjálsa verzlun.
Hv. þm. sagði, að konungsverzlunin hér áður fyrr hefði verið góð. Já, hún var góð fyrir landsmenn, en hún stóð stutt, af því að konungur tapaði svo miklu á henni. Það getur vel verið, að ríkið með öllum sínum klaufaskap í verzlunarsökum geti hagað verzluninni þannig, að hún sé góð fyrir almenning í bili, en þá tapar ríkið. Svona gekk það líka með gömlu verzlunina. Konungur tapaði, en landsmenn græddu.
Það er alveg víst, að við þekkjum svo vel þessar einokunarstefnur, að við þurfum ekki að neyða þjóðina til að fá enn eina nýja reynslusönnun í þessum efnum. Við skyldum bara sjá, hvernig allt yrði, þegar einokunin væri komin á og menn gætu ekki farið neitt annað. Það væri engin hætta á, að yrði flýtt sér að afgreiða viðskiptamennina, því að ekki væri hættan mikil, að þeir færu eitthvað annað. Þá yrðu ekki lengi að koma upp háu búðarborðin eins og áður var, þar sem enginn fékk að koma inn fyrir nema fyrir sérstaka náð þessara merkilegheitahlunka fyrir innan, sem sögðu „spíse“, þegar matmálstími var kominn og ráku svo alla út. Svo urðu menn að bíða og bíða tímunum saman, þangað til þessir háu herrar vildu láta svo lítið að afgreiða þá. Ekkert lá á, því að ekki þurfti að óttast, að menn færu annað, þar sem ekki var í annað hús að venda. Eitt fyrirtæki sýndi þetta mjög vel nú fyrir nokkrum árum. Þar voru að vísu prýðisgóðir starfsmenn, en þeim var ekki fjölgað, þó að miklu meira væri að gera. Þetta var pósthúsið. Fyrir nokkru síðan pöntuðu mjög margir ýmsa hluti frá Frakklandi. Við þetta óx svo starfið á pósthúsinu, að menn urðu að bíða þar klukkutímunum saman, kannske allan daginn, eftir að fá sína böggla. Engum kom til hugar að fjölga starfsmönnunum. Þetta var ríkisstofnun, og engin hætta var á, að menn færu neitt annað. Mig langar ekkert til að fá svona verzlun, en það er alveg víst, að svona verður hún, ef einkasala kemst á og þetta sterka eftirlit notendanna hverfur.
Hv. þm. þótti það koma úr hörðustu átt, að ég skyldi tala í meðallagi vel um embættisrekstur og nauðsynina á því, að því fyrirkomulagi yrði komið á, að embættismönnum væri því betur goldið, því betur sem þeir ræktu starf sitt. Þetta álít ég, að sé í raun og veru alveg nauðsynlegt, hvort sem prófessorar eiga hlut að máli eða ekki. Þessu hefir líka verið komið á sumstaðar utanlands, t. d. í Þýzkalandi. Þar eru hin föstu laun prófessoranna kannske mjög lág, svo fá þeir visst gjald fyrir hvern stúdent, sem vill sækja fyrirlestra þeirra, svo að þeir, sem mest orð fer af og beztir þykja, hafa mjög mikil laun, en hinir, sem lélegri þykja, fá lág laun. Þetta hvetur þá vitanlega til að rækja starf sitt sem allra bezt, enda eru þýzkir prófessorar orðlagðir fyrir það, hve mikið þeir leggi á sig fyrir starf sitt. Þarna hafa menn séð, að getur verið gott að koma þessu á, og gæti vel verið heppilegt að hafa eitthvað þessu líkt hér, t. d. að kennararnir fengju eitthvað aukalega fyrir hvern þann nemanda, sem útskrifaðist með hárri einkunn. Ég er ekki með þessu að halda því fram, að þeir, sem við einkasölu starfa, muni rækja störf sín svo illa, að stórvítavert sé, en það er mikill munur á því að rækja störf sín svo, að menn verði kannske ekki reknir fyrir sviksemi, og svo hinu, að vinna starf sitt eins vel og mögulegt er. Og það er einmitt þetta, sem gerir muninn á vinnu einkasöluforstjóranna, sem bara hugsa um það, að þeir verði ekki reknir, og svo vinnu þeirra, sem eiga alla afkomu sína og sinna undir því, að starfið sé rekið með atorku og dugnaði.