29.03.1935
Neðri deild: 40. fundur, 49. löggjafarþing.
Sjá dálk 846 í B-deild Alþingistíðinda. (1217)
31. mál, sparisjóðir
Fjmrh. (Eysteinn Jónsson) [óyfirl.]:
Þetta frv. um breyt. á sparisjóðslögunum er flutt af hv. þm. Eyf. í Ed. í samráði við mig. Það er að vísu nokkuð öðruvísi nú en þegar það kom fyrst fram. En nokkurn veginn fullt samkomulag var um það eins og það er nú, þegar það kom frá Ed. Ég vil leggja áherzlu á, að það verði afgr. eins og það kom frá Ed.
Um brtt. frá meiri hl. allshn. ætla ég ekki að fara mörgum orðum. Ég get tekið undir það, sem hv. 2. þm. Reykv. mælti í gegn þeirri brtt. Ég tel, að það sé eðlilegt, að sú íhlutun, sem frv. gerir ráð fyrir um stjórn sparisjóða, komist á með þessum l. og að þar komi inn í stjórnir þeirra menn, sem, þó að þeir væru í minni hl. í stjórn sparisjóðanna, gættu hagsmuna almennings, bæði um tryggilega ávöxtun fjár og um lán til þeirra hluta, sem nauðsynlegir teljast. Eins og menn vita, er oft vöntun á veltufé og mikið um það bitizt. Þegar svo stendur á, er það mjög nauðsynlegt, að vel sé fyrir því séð, að fjármagnið renni til nauðsynlegra hluta. Ábyrgðarmennirnir hafa aðstöðu, eins eftir sem áður, eftir frv., ef það verður samþ., um að ráða menn í sparisjóðsstjórnir, ef þeir verða sammála um eitthvað, og geta þess vegna séð sínum hag alveg borgið.
Um brtt. frá þeim hv. þm. A.-Húnv. og hv. 6. þm. Reykv., sem er á þskj. 291, vil ég taka það fram, að ég er á móti því að samþ. hana, og skal ég færa fyrir því nokkur rök um leið og ég minnist á ástæður þær, sem hv. flm. færði fram.
Hv. flm. brtt., þm. A.-Húnv., taldi það eðlilega afleiðing af því, að ríkissjóður hefði tekið abyrgð á sparisjóðsinnstæðufé bankanna, að hann einnig tæki ábyrgð á innstæðufé í sparisjóðum. En ég get ekki séð, að það sé eðlileg afleiðing, að svo verði gert, m. a. vegna þess, að tveir af þeim bönkum, sem við höfum hér, eru eign ríkisins, og þess vegna er langt um eðlilegra, að ríkið beri ábyrgð á innstæðum í þeim heldur en annarsstaðar. Auk þess hefir ríkið sérstaka aðstöðu til að hafa áhrif á stjórn þessara tveggja banka. Um þriðja bankann er það að segja, að hann er ekki eign ríkisins, heldur hlutafélag. En þar á ríkissjóður mikinn hluta hlutabréfanna og gegnum kosningu á hlutafélagafundum getur hann haft mikil áhrif á stjórn hans. Þannig er um töluverða sérstöðu að ræða gagnvart þeim banka af ríkisins hálfu, fram yfir það, sem það hefir gagnvart sparisjóðunum. Ríkið getur haft svo mikið að segja um rekstur þessa banka. Hinsvegar er, jafnvel eftir frv., sem hér liggur fyrir, stjórn sparisjóðanna hugsuð þannig, að ábyrgðarmennirnir hafi meiri hl. í stjórn þeitra og ríkissjóður hafi ekkert að segja um meðferð veltufjár þeirra. Enda er í raun og veru ekki eðlilegt, að ríkissjóður hafi þar vald, þar sem hann hefir þar ekki beinna hagsmuna að gata. Hinsvegar er þar gert ráð fyrir eftirliti með sparisjóðunum af hálfu ráðuneytisins, sem á að tryggja, að ekki verði farið ógætilega með sjóðina. En þó að það eftirlit verði rækt með trúmennsku, þá hlýtur það samt alltaf að verða minna virði sem trygging fyrir það opinbera heldur en sú íhlutun, sem ríkisvaldið getur haft um stjórn bankanna, þannig að ekki er sambærileg sú íhlutun við þá aðstöðu um íhlutun um stjórn sparisjóða, sem eftir þessu frv. er um að ræða.
Viðvíkjandi því, sem hv. þm. A.-Húnv. sagði um löngun manna til að eiga sitt fé fremur í bönkum, þar sem það væri tryggt, heldur en í sparisjóðum, vil ég segja það, að ég álít, að þó að sú löngun væri fyrir hendi, þá sé hún út af fyrir sig ekki nóg til þess, að menn leggi sitt fé fremur í banka, vegna þess að þar kemur annað í móti, sem vegur ákaflega mikið í þessu sambandi, sem er það, að fjármagn sparisjóða er venjulega notað til útlána í því byggðarlagi, þar sem sparisjóðurinn er. Þannig ættu menn að geta verið nokkurn veginn vissir um það, ef þeir leggja fé sitt í sparisjóð síns byggðarlags, að þá verði notkunin á því nokkuð staðbundnari við það byggðarlag heldur en ef féð hefði verið lagt í banka. Þessi ástæða vegur ákaflega mikið hjá mörgum mönnum. Og ég veit, að hún hefir vegið svo mikið hjá mönnum, að síðan ríkisábyrgð var tekin á Landsbankanum hefir verið komið á fót öflugum sparisjóðum sumstaðar á landinu, og það aðallega vegna þess, að menn hafa fundið, að ef þeir legðu fé sitt nota sem lánsfé í þeirra byggðarlagi. Þetta er þar inn, þá mundi það koma fyrst og fremst til svo rík hvöt fyrir menn til þess að leggja sitt fé inn í sparisjóðina, að ég er viss um, að í mörgum tilfellum vegur hún á móti þeim fríðindum, sem kunna að vera talin í því, að ríkisábyrgð er á bönkunum.
Það eru heldur ekki rök fyrir því, að sparisjóðirnir eigi að fá ríkisábyrgð, að þeir bíði hnekki af því að verða að taka við kreppulánasjóðsbréfum. Ég get ekki séð, þó að þeir verði fyrir þeim búsifjum af þessari kreppuhjálp til bænda, að þetta torveldi þeirra starfsemi í bili, þá sé fyrir það ástæða til að koma allri ábyrgð á innstæðufé allra sparisjóða landsins yfir á ríkissjóð. Ef það er rétt, sem mér heyrðist hv. þm. A.-Húnv. halda fram, að ef ekki fengist ríkisábyrgð á innstæðufé sparisjóða, þá væri hætta á því, að þeir gætu ekki sumir hverjir staðið við sínar greiðslur, þá sýnir þetta bezt, að því er mikil hætta samfara fyrir ríkissjóð að taka ábyrgð á innstæðufé margra sjóða víðsvegar um land, hafandi engan íhlutunarrétt um stjórn þeirra. Af þeim ástæðum, sem ég hefi greint, legg ég til, að brtt. á þskj. 291 verði felld.
Utan þingfunda hefir mér borizt fyrirspurn um það, hvort ákvæði þessa frv. beri að skilja svo, að þeir sparisjóðir, sem nú eru starfandi, en hafa ekki fulla tölu ábyrgðarmanna, skuli eiga kost á að afla sér fullrar ábyrgðarmannatölu. Ég skil frv. svo, að eftir ákvæðum þess sé sparisjóðum heimilt að afla sér fullrar tölu ábyrgðarmanna og öðlast þar með þann rétt, sem því fylgir samkv. frv. Ég tek þetta fram til þess að taka af allan vafa um þetta atriði, vegna þess að ég hefi búizt við brtt. um þetta. En af því að ég legg áherzlu á, að ekki verði farið að hrekja þetta mál á milli d., vil ég ekki samþ. brtt. um ákvæði þess nú. Enda ætla ég, að ekki þurfi að gera breyt. um þetta atriði þess nú, eftir að þessi yfirlýsing hefir komið fram.