10.12.1935
Sameinað þing: 29. fundur, 49. löggjafarþing.
Sjá dálk 257 í B-deild Alþingistíðinda. (295)
1. mál, fjárlög 1936
Sigurður Kristjánsson:
Ég ætla ekki að blanda mér neitt í þær almennu umr. um þetta frv., og ég hefi ekki haft tækifæri til sökum veikinda að koma með neinar brtt. við þessa umr. verð ég því að fresta því þangað til við 3. umr. En það eru hér atriði í brtt. og nál. fjvn., sem mér þykir ástæða til að biðja um skýringar á. Það er sérstaklega eitt atriði, sem ég tel, að snerti mig að nokkru leyti og mér er ekki fullkomlega ljóst, hvernig n. meinar. Það er 17. brtt. n.. við aths. við launauppbætur til símafólks. Þar stendur svo: „Uppbót á launum greiðist eftir sömu reglum sem verið hefir, önnur en símtalauppbót, er greiðist eftir fyrirmælum fjárveitinganefndar, enda færist þær greiðslur á framangreinda liði viðkomandi stöðva.“ — En í frv. ríkisstj. stendur, að mig minnir: „Uppbót á launum greiðist eftir sömu reglum sem verið hefir, enda færist þar greiðslur á framangreinda liði viðkomandi stöðva.“ Ég á sæti í svokölluðu ráði, sem á að hafa athugun á nokkrum ríkisstofnunum og þar af leiðandi símanum. Við þessir ráðsmenn höfum sérstaklega athugað launakjör og reynt að gera nokkurn samanburð á launum, miðað við það, sem menn þurfa að hafa fyrir lífinu, bæði hér í Reykjavík og annarsstaðar, og einnig gert samanburð á launum einstakra starfsgreina, sem talið er, að okkur komi við í þessu ráði. Og við höfum verið alveg sammála um það, að þegar launalögin verði samin, verði breytt launakjörum ýmsra manna. sérstaklega við símann, til þess að laun þeirra verði ekki annar eins reytingur og þau eru nú. Frumlaunin eru svo lág, að þau eru ekki í nokkru samræmi við starf þessa fólks né lífsskilyrði, sem það verður við að búa. Hinn kaldi veruleiki hefir þess vegna leitt það í ljós, að það hafa mátt til að koma ýmsar uppbætur á launum þessa fólks, sem þess vegna hafa orðið, eins og ég sagði áðan, sannkallaður reytingur. Þessar uppbætur eru að mestu leyti fyrir aukavinnu, en vinnutími símafólks er tiltölulega mjög langur, þegar það er athugað, hvað þetta er ákaflega þreytandi starf. Og það er sérstaklega athugavert, að þessar uppbætur eru fyrir aukavinnu, sem að mestu leyti er eftirvinna og beinlínis nætur- og helgidagavinna. En ég geri ráð fyrir því, að þegar fjvn. segir, að launauppbætur skuli vera þær sömu og verið hefir, önnur en símtalauppbót, þá eigi hún þar með við, að sú uppbót eigi að lækka, því annars hefði þess sjálfsagt verið getið sérstaklega, hvaða upphæð n. vildi láta áætla til viðbótar. Ég vil nú í fyrsta lagi benda á það, að það er afareinkennilegt, að n. skuli sérstaklega fara að krukka í launakjör starfsfólks við þessa einu ríkisstofnun, sérstaklega vegna þess, að þetta er ein elzta ríkisstofnunin, sem verulegt starfslið hefir og mörg undanfarin ár hefir gefið ríkissjóði allríflegar tekjur, og vegna þess, að fólkið við þessa stofnun er nú yfirleitt búið að vera lengi í sínu starfi og þess vegna orðið valið fólk, og svo að lokum af því, að fyrir dyrum stendur að semja upp launalögin fyrir allt það fólk, sem vinnur á vegum ríkisins. Fyrir allar þessar sakir finnst mér þessi till. n. sérstaklega merkileg, og það er ennþá merkilegra við hana, að þessi símtalauppbót á að fara eftir fyrirmælum fjvn. Ég skil ekkert í því, að fjvn. kæri sig nokkuð um það, ef hún hugsar sig um, að ákveða laun nokkurra starfsmanna ríkisins. Það væri þá a. m. k. einkennileg löngun til þess að blanda sér í sakir, sem manni kæmi ekki beinlínis við. Ég veit ekki, hvort hv. þm. hafa almennt athugað, hver launakjör þessa fólks eru, en ég vil rétt nefna örfá dæmi um dýrustu mennina við þessa stofnun, að undanskildum sjálfum stöðvarstjóranum, sem hefir til uppbótar á sín laun húsnæði, ljós og hita. En sá maður, sem gengur næst landssímastjóranum, hefir í föst laun með dýrtíðaruppbót 4100 kr. Þetta er gamall starfsmaður og hefir á hendi mikið trúnaðarstarf. Sýnist nú mönnum, að þessi maður þurfi ekki að fá uppbætur á launum sínum og að hann sé þess verðugur í svona mikilli ábyrgðarstöðu? Nú fær hann þær uppbætur, að hann kemst upp í 7100 kr. Þetta er sem sé næsthæsti maðurinn við landssímann, og þessi laun eru ekki hærri heldur en þau, sem yfirbókarar hafa í skrifstofum hér við sumar aðrar ríkisstofnanir, og meira að segja talsvert lægri. Aðalgjaldkeri landssímans. sem veitir milljónum króna, hefir í laun 4155 kr. Þetta er maður, sem er búinn að vera lengi í starfi sínu, og er mjög vandfundinn maður í slíka trúnaðarstöðu. Skrifararnir í aðalskrifstofu landssímans, sem eru valdir menn og gamlir í sínu starfi, hafa þetta frá 2500–3500 kr. í frumlaun með dýrtíðaruppbót. Finnst nú mönnum undarlegt, að þessir menn þurfi að fá uppbætur? (Fjmrh.: Þeir hafa þær líka). Já, en það er meiningin að krukka í það. Sá maður, sem gengur næstur stöðvarstjóranum á stærstu landssímastöð landsins, stöðinni hér í Reykjavík, hefir í föst laun og dýrtíðaruppbót 3500 kr. Hæstu laun símritara við landssíma Íslands eru með dýrtíðaruppbót 3500 kr. Það er ekkert undarlegt, þó það skapist uppbætur á svona lúsarleg laun til manna, sem búnir eru að vinna í tugi ára í þessum stöðum og orðnir færir í sínu starfi. — Sá maður, sem gengur næst stöðvarstjóranum við bæjarsímann í Reykjavík, þ. e. a. s. gjaldkerinn, hefir í laun með dýrtíðaruppbót 3250 kr. — Þetta eru allt miklu lægri laun heldur en greidd eru við hinar nýrri ríkisstofnanir, en af þeim mönnum, sem þar eru, er ekki heimtað neitt sérfræðilegt nám. Í þessu er ekki neitt samræmi, og það er áreiðanlega óverðuglega niður borið hjá, að fara að krukka í laun þessara starfsmanna ríkisins, enda hygg ég, að fjvn. sjái ekki fært að sneiða þar neitt af, sem verulega dregur ríkissjóð.
Það er rétt að minnast á það í þessu sambandi, að nú er búið að sameina póst og síma. Og ég skal gjarnan segja það hér, af því að ég býst við, að ég neyðist til þess við 3. umr. þessa frv. að koma fram með till. um einhverjar bætur á launum póstmanna, að ég tel, að þeirra laun, flestallra, séu alveg óviðunandi og svo merkilega lág, borið saman við laun annara manna, að þeir eru líklega langverst launaðir af launastéttum ríkisins. Skal ég nefna sem dæmi, að maður sem búinn er að vera við póstinn um 20 ára skeið og hefir vandasamt starf á hendi og er stórvel lærður maður, sem hann einnig verður að vera, er nú kominn upp í 4 þús. kr. laun. Þetta er maður, sem hefir sjálfsagt orðið að nema milli 10–20 ár til þess að verða fær um að taka þetta starf að sér, og hann hefir lægri laun heldur en menn, sem eiga að tappa áfengi á flöskur í alveg nýrri ríkisstofnun. Annar maður hér við póstinn í vandasamri stöðu, gjaldkerinn, sem áður hefir verið póstmeistari í 2 kaupstöðum landsins, er ekki heldur kominn nema upp í ca. 4 þús. kr., eftir að hafa unnið við póst í yfir 40 ár. Þetta er, eins og allir sjá, alveg óviðunandi. Þá hefir mér verið sagt það um bréfberana, að það hafi ekki verið nokkur leið fyrir þá annað en að ganga naktir út með póstinn, því þeir hafi ekki haft efni á að klæða sig, en í fyrra hafi þeim verið gert það til líknar, að þeir fengu spjarir á sig sem uppbót á laun sín. Það er ósæmilegt, að ríkið skuli láta þetta viðgangast, einkanlega þegar það er í fullu ósamræmi við það, sem er hjá öðrum ríkisstofnunum, og hygg ég þó, að þar sé óvíða of mikið greitt.
Þá vil ég líka benda á það sérstaklega, að ýmsar þær ráðstafanir, sem þingið er að gera, er óbein launalækkun fyrir fólkið. Það eru lagðir skattar og tollar á flestar lífsnauðsynjar manna. Þeir skattar, sem lagðir eru á laun manna, fara alltaf hækkandi. Það er óbein launahækkun. Dýrtíðin er fyrir aðgerðir löggjafarvaldsins alltaf að aukast, og það verður erfiðara og erfiðara fyrir fólkið að lifa. Það getur því alls ekki gengið að klípa nú af launum manna, sem varla hafa getað dregið fram lífið áður. Ég vil því eindregið fara fram á það, að þessi brtt. við aths. í frv. stj. verði felld og áfram standi, að launauppbætur skuli vera þær sömu og verið hefir. Og sérstaklega vil ég leggja áherzlu á það, að ekki sé verið að draga út úr einstaka starfrækslu, þegar fyrir dyrum stendur að semja almenn launalög, bæði fyrir þessa stétt og aðrar.
Þá er hér aths., sem frv. gerir við starfsmannaskrá, sem hún hefir samið. Þar talar n. um tímakaup, sem starfsmenn ríkisins margir hverjir taki. Það er rétt, þeir hafa mjög margir aukavinnu og fá greitt tímakaup fyrir. Nú hefir n. lagt til, að starfstíminn sé samræmdur hjá starfsmönnum ríkisins og yfirleitt lengdur frá því, sem verið hefir. En mér þykir það einkennilegt, hvernig n. sér sér fært að leggja til, að starfstíminn sé lengdur og tímakaupið jafnframt lækkað, því eins og ég tók fram áðan, þá er aukavinna t. d. hjá símanum yfirleitt eftirvinna, nætur- og helgidagavinna, og það er vitað um suma af þessum mönnum, sem nú eru í fjvn., að þeir hafa gert og gera kröfur um það, að menn, sem ekki hafa þurft neinn sérstakan undirbúning eða lærdóm til þess að kunna sitt verk, fengi miklu hærra tímakaup fyrir eftir vinnu, þetta 2–3 kr. um tímann. Það er því undarlegt, að jafnframt og þessir menn vilja svipta hina lægst launuðu opinberu starfsmenn yfirleitt möguleikunum til þess að fá aukavinnu, þá skuli þeir sjá sér fært að leggja til, að tímakaup þeirra fyrir aukavinnu skuli lækkað niður í kr. 1.50. Mér hefði fundizt miklu sanngjarnara, þegar n. fer fram á að svipta þessa menn yfirleitt möguleikunum til þess að vinna sér inn uppbót á laun sín, þá hefði hún lagt til, að þó skyldi tímakaup þeirra ekki verða undir 3 kr., ef þeir þyrftu að vinna aukavinnu. Hitt er vitanlega fullkomlega réttmætt, að setja einhverjar reglur um það, að vinnutíminn sé sæmilega langur hjá mönnum, sem taka föst laun hjá ríkinu.
Ég skal svo ekki bæta við þetta mörgum orðum, en aðeins minna á það að endingu, að það er miklu réttlátari stefna og skynsamlegri, að fækka heldur starfsmönum og láta þá hafa sem fyllst að vinna heldur en að hrúga þeim saman og kvelja þá. Og það er náttúrlega ástæða fyrir fjvn., sem tekið hefir að sér að vinna hið mjög svo þarfa verk að semja starfsmannaskrá ríkisins, að leggja til verulegan niðurskurð á starfsmannafjöldann. Það er enginn vafi á því, að það er hægt með skynsamlegum umbótum draga saman starfsmannahald ríkisstofnana. En ég held, að það sé röng stefna hjá hv. n. að fara að krukka í gamlar starfrækslur ríkisins, eins og símann, og lækka laun símafólksins. Aftur mætti gera miklar umbætur hjá ýmsum ríkisstofnunum með því að fækka starfsfólkinu. Ég vil minna á, að sérstaklega hjá ýmsum yngri stofnunum ríkisins er óeðlilega mikið starfsmannahald. Til dæmis mun áfengisverzlun ríkisins hafa 37 starfsmenn í sinni þjónustu. Það lítur illa út að halda uppi slíkri húskarlahjörð, en ráðast jafnframt á launamöguleika fólks, sem gerir ekki betur en draga fram lífið við gamlar ríkisstofnanir og margt hefir auk þess orðið að stunda sérfræðinám til þess að verða hæft til stöðunnar.
Að lokum vil ég, um leið og ég endurtek þakkir mínar til hv. fjvn. fyrir hennar myndar- legu tilraun til að semja starfsmannaskrá ríkisins — að lokum vil ég spyrja hv. n., hvernig eigi að skilja það, að hún hefir tekið upp fisksölusamlagið í þessa starfsmannaskrá. Á n. ekki þarna við Samband íslenzkra fiskframleiðenda? veit þá hv. fjvn. ekki, að það er einkafyrirtæki, óviðkomandi ríkinu? Ríkið skipar ekki þá menn, sem þar starfa, og geldur þeim ekki laun. Er þetta af ókunnugleika hv. n., eða ætlar hún að leggja til við 3. umr., að laun þessara manna verði tekin upp í fjárl.? Ég vil ekki ætla hv. n., að hún sé að framkvæma það, sem kallað er heimildafölsun. Ætlar hún að leggja til, að þetta fólk fái laun úr ríkissjóði? Að öðrum kosti er þetta ekki annað en vitleysa. Ég vænti svars við þessari spurningu.