21.04.1936
Neðri deild: 53. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 950 í B-deild Alþingistíðinda. (1472)
99. mál, jarðakaup ríkisins
Frsm. minni hl. (Jón Pálmason):
Á undanförnum þingum hefir oft verið mikið rætt um jarðir, eignir, ábúðarrétt á jörðum o. fl. Og á síðasta þingi voru afgreidd víðtæk lög um þetta efni með góðu samkomulagi Sjálfstfl. og Framsfl. Þegar hér var búið að afgr. þessi þýðingarmiklu lög um erfðaábúð og óðalsrétt, mun almennt hafa verið búizt við, að hlé yrði á meðferð þessara mála hjá þinginu, það yrði reynt að bíða eftir því, hvernig erfðaábúðar- og óðalsréttarlögin reyndust. Grundvöllurinn. sem þau lög eru byggð á, er sá, að það fari eftir frjálsu vali manna, hvort þeir eiga jarðir sínar eða komi þeim undir lögin um erfðaábúð. En nú kemur þetta frv., sem verður að teljast stórt atriði í þessu máli. Það, sem meiri og minni hl. landbn. sérstaklega greinir á um í þessu máli, er stórt stefnuatriði. Hv. frsm. meiri hl., 2. þm. N.-M., hefir um langt skeið flutt landslýðnum þá skoðun sína, að ríkið eigi að eiga jarðirnar, og að bændur hafi þær svo aftur á erfðaábúð. Það er því í samræmi við þá skoðun, að hann flutti frv. Ég lít aftur nokkuð á annan veg á þessi mál, því ég tel heppilegast, að allir bændur væru sjálfseignarbændur, ef þeir gætu verið það í raun og veru. En af því að það er nú einu sinni svo, að það er ekki hægt að öllu leyti, þá hefi ég gengið inn á að tryggja þá eftir getu og fylgt því, að sett væru lög um erfðaábúð.
Með því að slá því föstu, sem hv. frsm. meiri hl. hefir haldið fram, þá er því jafnframt slegið föstu, að eignarrétturinn sé einskis virði. og jafnframt er stefnt að því að gera einstaklingana sem mest háða ríkisvaldinu. En út í þetta mun ég ekki fara frekar að sinni, en snúa, mér að því, sem hv. frsm. meiri hl. taldi mest mæla með frv. Hann sagði, hv. þm., að það væru 1200–1300 jarðir á landinu, sem væru að mestu leyti í skuld. Þetta má vel vera rétt. Hann sagði ennfremur, hv. þm., að svo mjög væri á jarðir þessar hlaðið, að á þær yrði ekki bætt, og nú stæðu sakir þannig, að ekki væru núna í apríl nema 600–700 menn af eigendum þessara jarða búnir að greiða af lánum sínum í kreppulánasjóði. Væri því ekki um annað að ræða en að hið opinbera hlypi undir bagga með þessum nauðstöddu bændum, svo að þeir þyrftu ekki að hrökklast frá jörðum sínum. Hvað snertir okkur minnihlutamenn, þá teljum við þetta rangt. Við teljum ekki rétt að grípa tækifærið nú, þegar kreppan og illt árferði þjakar bændur, eins og nú á sér stað, til þess að svipta þá eignarrétti á jörðum sínum. Hér er ekki um almennt sjálfskaparvíti að ræða fyrir bóndanum. Það ástand, sem fjárhagur þeirra er nú kominn í, á auk hins illa árferðis rætur sínar að rekja til misbeitingar hins opinbera valds á undanförnum árum.
Jarðaverðið mun jafnan verða hinn öruggasti mælikvarði fyrir því, hvernig menn líta á afkomumöguleika í sveitunum, en eins og kunnugt er, þá hefir verð jarða lækkuð um 40–70% nú síðustu árin, þrátt fyrir allmiklar umbætur víða, og eru jarðirnar yfirleitt óseljanlegar. Það verður því að teljast mjög óheppilegur tími til að selja jarðirnar einmitt nú, þegar þær eru í þessu lága verði. Hinsvegar er það von allra, sem sveitaframleiðslunni unna, að jarðarverðið breytist nú næstu árin, vegna þess að atvinnuvegir sveitanna blómgist. Þá er það og engan veginn víst, að þeir, sem seldu jarðir sínar nú, myndu halda áfram að búa á þeim: gæti því farið svo, að þessi hjálp, að kaupa jarðirnar af bændunum, næði ekki tilgangi sínum.
Þá kem ég að því, sem á að vera aðlatriði þessa máls að því er snertir jarðakaupasjóðinn, en það eru þau ákvæði 4. gr. frv., þar sem það er tekið fram, að ekki verði keyptar þær jarðir, sem liggja undir skemmdum af völdum náttúrunnar, og yfirleitt engar þær jarðir, sem ekki er tryggt með, að byggist eftir lögum um erfðaábúð og óðalsrétt. Nú er það svo, að það getur alltaf verið álitamál, hvar eigi t. d. að draga merkjalínuna milli þess, hverjar jarðir séu afskekktar og hverjar ekki. Þá er það og heldur ekki tryggt, þó að maður vilji taka jörð í erfðaábúð, að hann vilji búa þar nema eitt ár, og fari því á næsta ári, eftir að hann tók jörðina. Mesta tryggingin fyrir því, að bændur búi rólegir á jörðunum, hefir jafnan verið sú, og mun jafnan verða sú, að þeir eigi jarðirnar sjálfir. Það er eignarrétturinn á ábýlunum, sem margir telja traustustu taugina, sem bindi þá við jörð sína og sveit.
Þá verð ég að segja það, að ég tel með öllu ófært að fara nú að taka af tekjum þeirra sjóða, sem gert er ráð fyrir í 11. gr. frv. Hvað ræktunarsjóðinn snertir, þá er hann nú í slíkum kröggum, að það má telja, að hann sé nær lokaður. Það nær því ekki nokkurri átt að fara að skerða hann frá því, sem hann er nú. Það ætti miklu frekar við, að hann væri aukinn, svo að hann gæti innt ætlunarverk sitt af hendi, eins og honum er ætlað.
Hvað prestlaunasjóðinn snertir, þá mun gegna nokkuð sama máli með hann. Hann mun sízt vera fær um, að af honum séu teknar þær tekjur, sem hér er ætlazt til, að af honum verði teknar.
Það mun nú eiga að vera aðalatriði þessa frv., að með því eigi að hjálpa bændum til þess að búa áfram á jörðum sínum. Hvort slíkra ráðstafana er þörf, fer vitanlega eftir því, hvernig lánsstofnununum er stjórnað. Verði þeim stjórnað á þann veg að gengið verði miskunnarlaust að bændum og þeir flæmdir af jörðum sínum fyrir hin minnstu vanskil, getur slíkra ráðstafana sem þessara verið þörf, en ég verð nú að telja, að Alþingi hafi ráð á að koma í veg fyrir slíkt. Það hefir vitanlega í hendi sinni að láta lánsstofnanirnar ekki ganga að mönnum nema innan vissra takmarka, og það er mitt álit, að á meðan kreppan stendur, þá verði Alþingi að gera einhverjar þær ráðstafanir, sem tryggi það, að menn verði ekki hraktir af jörðunum sakir getuleysis að borga af þeim.
Í mínum augum verður það jafnan stærsta atriðið í þessu máli, að yfirráð jarðanna verði í höndum bændanna sjálfra, því að það er nú svo, að þó að í fljótu bragði séð geti ýmislegt verið, sem geri það girnilegra fyrir menn að búa á jörðum í erfðaábúð en sjálfsábúð, þá er það þó alltaf tryggt, að á meðan bóndinn á jörð sína sjálfur, þá er þó ekki hægt að skipta henni án samþykkis hans eða á annan hátt að þrengja kosti hans, eins og alltaf getur komið fyrir, ef eignarrétturinn er í höndum annara. Yfirráð jarðanna verða því alltaf viðkvæmasti punkturinn í þessum málum. Í því efni vil ég ekki ganga að því, sem frv. gerir ráð fyrir, að kaupa jarðirnar af bændum, þegar þær eru í lægsta verði og einstaklingarnir, sem á þeim búa, eru verst settir efnalega.
Ég skal svo ekki fara um þetta fleiri orðum að sinni, en vænti, að hv. þdm. sjái, að þessi afstaða okkar minni hl. landbn. til frv. er ekki sprottin af neinum öfgaskuðunum eða flokkaþrætu, heldur erum við mótfallnir frv. af því að stefna þess er mjög óheppileg, og af því að við teljum, að það þurfi að hugsa þetta mál vandlega, áður en Alþingi gengur inn á þá stefnu, sem það markar.