04.05.1936
Efri deild: 64. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 1194 í B-deild Alþingistíðinda. (1789)
120. mál, jarðræktarlög
*Þorsteinn Briem:
Ég get að sjálfsögðu fallizt á tilmæli hæstv. forsrh. um að hafa ekki miklar umr. um þetta mál við þessa umr., en geyma það heldur til 2. umr. Málið hefir fengið óvenjulega meðferð við þessa 1. umr., því að það mun hafa verið síðastl. laugardagskvöld, sem þetta mál var afgr. frá hv. Nd., og frv. tók þar nokkrum breyt., og má gera ráð fyrir, að ekki hafi allir hv. þdm. athugað þær breyt. nákvæmlega, þar sem þetta frv. er mikill lagabálkur og nærri 60 gr. Þótt ég geti fallizt á að ræða ekki verulega um málið við þessa umr., þá get ég samt ekki komizt hjá því að lýsa afstöðu minni til frv. nú þegar. Vil ég þá fyrst víkja að 1. kaflanum. Í honum er gengið inn á sérstaka leið, einkum að því er snertir afskipti af þeim málum Búnaðarfélags Íslands, sem hingað til hafa verið talin einkamál félagsins. Þetta frv. gerir ráð fyrir því, að sett verði með lögum ákvæði um það, hvernig kosningum skuli hagað innan búnaðarfélagsins, jafnvel þótt það hafi sjálft sett sér lög um, hvernig þeim kosningum skuli hagað, og jafnvel þótt þeim kosningum sé hagað eftir fullkomnu lýðræðisfyrirkomulagi, mjög líku því, sem er t. d. um kosningu í S. Í. S. Það virðist kenna allmikillar afskiptasemi löggjafarvaldsins, þegar það brýzt inn á svið jafnmerkilegs félags eins og Búnaðarfélag Íslands er og fer að skipta sér af því, hvernig haga skuli kosningum félagsins, og því er ekki lengur leyfilegt að haga kosningum sínum eftir því lýðræðisfyrirkomulagi, sem það hefir sjálft sett sér og þykir hafa reynzt vel hingað til, enda var það fyrirkomulag rækilega undirbúið árum saman, þangað til því var slegið föstu með lagabreyt. búnaðarfélagsins 1931. Það mætti virðast sem löggjafarvaldið gæti á sama hátt smátt og smátt farið inn á fleiri svið og breytt lagaákvæðum einstakra félaga, eins og Fiskifélags Íslands og S. Í. S., ef ganga á svo langt inn á rétt Búnaðarfélags Íslands sem hér er gert ráð fyrir. — Fyrir utan þetta eru ýms óheppileg ákvæði í sambandi við kosninguna, svo sem það, að kosningarrétturinn er bundinn við það, hve marga fermetra viðkomandi maður kann að hafa af landi til afnota, og virðist það geta orðið allþungt í vöfunum að mæla út kosningarrétt manna í fermetrum. Ég ætla, að búnaðarsamböndunum muni reynast það nokkuð fyrirhafnarmikið að búa til kjörskrá samkv. því fyrirkomulagi, sem hér er gert ráð fyrir.
Að þessu sinni skal ég ekki fara fleiri orðum um þennan fyrsta kafla frv., en víkja að öðrum kaflanum. Ég hefi undanfarin nokkur þing flutt frv. um lagfæringu á jarðræktarlögunum, lagfæringu, sem hneig sérstaklega í þá átt að auka styrk til þeirra jarðabóta, sem verður að telja mest um verðar fyrir íslenzkan landbúnað. Má þar til nefna styrk til áburðarvarðveizlu, sem gert var ráð fyrir að auka verulega, og styrk til framræslu, sem einnig átti að auka mjög verulega, og styrk til votheystótta og þurrheyshlöðubygginga og stærri verkfærakaupa. Í þessu frv., sem hér liggur fyrir, er að vísu nokkuð tekið tillit til þeirra till., sem í því frv. fólust, því að hér hefir lítilsháttar verið aukinn styrkur einmitt til þeirra jarðræktarframkvæmda, sem gert var ráð fyrir í mínu frv., og get ég að sjálfsögðu verið þakklátur fyrir það. En hinsvegar er styrkurinn hér allmikið rýrður til ýmsra jarðræktarframkvæmda, og sumstaðar stórkostlega, t. d. til græðisléttana, og reyndar allra sléttana, sem gerðar eru í túni, og verð ég að telja það stórt spor aftur á bak. Þá hefir aðeins að litlu leyti verið tekið tillit til till. þeirrar, sem ég bar fram viðvíkjandi þurrheyshlöðum, því að styrkurinn fyrir steyptar þurrheyshlöður er sá sami og áður. — Í þessum kafla er gert ráð fyrir því, að býli, sem hefir fengið samtals minni styrk hingað til en sem nemur 1000 krónum, fái 20% hærri styrk, en styrkurinn fyrir sléttanir, t. d. í túni, er samt lækkaður, svo að menn, sem hingað til hafa ekki notið meiri styrks en svo, að hann er innan við þúsund krónur, verða að sætta sig við það, að styrkur til þeirra sé lækkaður. Þá hafði í hinu upphaflega frv. verið gert ráð fyrir því, að styrkur til þeirra, sem fengið höfðu yfir 3000 kr., væri lækkaður verulega. Það virðist svo sem þeir menn, sem að þessu frv. hafa staðið, hafi fundið til sinnar slæmu samvizku út af þessu, því að við meðferð málsins var þetta nokkuð lagfært, en þrátt fyrir það verð ég að telja, að hér sé stigið stórt spor aftur á bak, þar sem gert er ráð fyrir að draga 20% af styrk til þeirra býla, sem fengið hafa 4000 kr. í styrk, og alls enginn styrkur er greiddur til þeirra býla, sem fengið hafa 5000 krónur. Það þarf ekki að taka það fram, að fyrir býli, sem hefir komið sér upp áburðarhúsi, þvaggryfju og hlöðu, verður ekki mikill styrkur eftir til jarðræktarinnar sjálfrar, útgræðslu eða sléttunnar. Er hér skorinn þröngur stakkur þeim mönnum, sem hingað til hafa sýnt mestan áhuga um framkvæmdir í jarðræktarmálum. Í staðinn fyrir að þessum mönnum hefir hingað til verið veitt viðurkenning fyrir áhuga sinn, á nú að refsa þeim allverulega fyrir það, að þeir hafa lagt peninga og vinnu fram til þess að rækta og bæta landið og skila því betra og byggilegra í hendur næstu kynslóðar. Þetta er ekki aðeins ranglátt gagnvart þeim mönnum, sem lagt hafa fram fé til að bæta jörð sína, heldur verður að telja þetta mjög óheppilegt fyrir íslenzkan landbúnað. Það mun vera skoðun allra þeirra, sem óska, að byggðin geti aukizt í sveitunum, að menn geti haldizt þar við og sé gert kleift að fjölga býlunum, og ætla ég, að engum þeim manni, sem athugar þetta mál, geti blandazt hugur um, að langódýrasta leiðin til þess að fjölga býlunum í landinu er einmitt sú, að halda áfram að auka ræktunina á hverju býli landsins, til þess unnt verði að skipta þeim síðan í fleiri býli. Það renna undir það margar stoðir, að æskilegt sé, að jörðin geti skipzt milli barnanna, þannig að þau geti haldið áfram að hafa lífsviðurværi af þeirri mold, sem þau hafa fyrst stigið fæti sínum á. Þetta er auðveldasta leiðin, og bændum á að vera þetta mögulegt án þess að þeir rjúki þegar í stað til þess að skipta býlunum, eins og í rauninni er gert ráð fyrir í 12. gr. þessa frv. Ég vil því segja, að þau ákvæði, sem að þessu lúta í 11. gr. frv., skjóta mjög skökku við þann áhuga, sem almennt virðist vera hér á Alþingi fyrir að styðja að því að skipta jörðunum sundur í fleiri býli. Auk þess ber að geta þess, að með því að setja slíkt hámark, sem gert er í þessu frv., þá er smátt og smátt stuðlað að því, að jarðræktarlögin verði afnumin, vegna þess að það kemur að því í ýmsum sýslum, að þessu hámarki verður náð áður en langt um líður. Þá er að því stefnt að afnema jarðræktarlögin fyrir svo og svo stór svæði. Ég vil segja, að þá sé stigið stórt spor aftur á bak, ef hnigið verður að þessu ráði. — Þá er gert ráð fyrir að setja hámarksstyrk til hvers býlis til byggingar safngryfja og haughúsa, og þó að þetta hámark sé nokkuð hátt, þá held ég samt, að hér sé of skammt gengið, þar sem það mun hafa verið upplýst af flm. frv. í hv. Nd., að þetta mundi vera miðað við 20 kúa fjölda á býlunum. En í sumum sveitum, þar sem aðstaðan er sérstaklega slæm til sauðfjárræktar og ekki er um aðra framleiðslu að ræða en mjólkurframleiðslu, þá sé ég ekki ástæðu til þess að setja sérstök refsiákvæði um þá menn, sem leyfa sér að hafa fleiri nautkindur en 20 í fjósi. — Þá er í þessum kafla gert ráð fyrir því, að þetta framlag, sem áður var kvaðalaust, sé nú aðeins veitt sem lán.
Í frv., bæði eins og það var í fyrstu og eins og það er enn, þótt það hafi verið ofurlítið lagfært, eru ýms ákvæði á þann veg, að ég get ekki sætt mig við þau og verð því að vera þeim andvígur.
Um aðra kafla get ég, samkv. tilmælum hæstv. landbrh., geymt mér að tala til 2. umr. En ég vil þegar taka það fram, að ég tel það miður farið, ef keyra á þetta frv. í gegnum þingið með slíkum hraða, sem virðist eiga að hafa á því, án þess að Búnaðarfélagi Íslands gefist kostur á því að koma með sínar aths., sem áreiðanlega yrðu mikils virði. Ég tel þetta mál svo mikilsvert, að það væri alveg einsdæmi, ef Alþingi afgr. það á örfáum dögum, án þess að búnaðarfélaginu gefist kostur á að athuga það rækilega og koma með aths. sínar og brtt. Ég vil því skora á hv. landbn., að hún leiti rækilegar umsagnar búnaðarfélagsins og skili ekki áliti fyrr en hún hefir átt kost á að kynna sér till. þess gaumgæfilega.