12.03.1936
Neðri deild: 22. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 1271 í B-deild Alþingistíðinda. (1821)
32. mál, landssmiðja
*Pétur Halldórsson:
Það er ekki lítilsvert mál, sem hér liggur fyrir, heldur er hér um stefnumál að ræða, sem sýnir þá braut, er meiri hluti Alþingis er að ganga inn á í atvinnumálum, einkum hér í Reykjavík. Er þetta aðeins framhald af þeirri byrjun, sem þegar er hafin í því skyni að leggja sem flest einkafyrirtæki, a. m. k. hér í Reykjavík, undir ríkið. Ég vil í þessu sambandi minna á, að hér er svipað að gerast um landssmiðjuna og prentsmiðjuna Gutenberg.
Landssmiðjan var fyrst stofnuð aðallega vegna brúargerða og annara stærri smíða fyrir ríkið, sem óhentugt þótti að láta vinna annarsstaðar og þurftu sérstakt eftirlit. Þetta var eðlilegt og ekki nema gott. Nú er landssmiðjan búin að starfa á þessum grundvelli í nokkur ár og gengið vel. En svo þykir ófært, að hún starfi ekki eftir sérstökum l., sem eiga að gefa henni festu. En hvað vantar á, að landssmiðjan hafi getað unnið það, sem af henni hefir verið heimtað? Mér skilst, að þessi festa, sem á að skapa, sé í því fólgin að tryggja smiðjunni, að hún hafi allt árið nægilegt verkefni fyrir sína starfsmenn; einnig á þeim tímum árs, sem lítið er að gera á öðrum verkstæðum, á að afla henni nægra verkefna annaðhvort með góðu eða illu.
Verði þingið eins skipað og nú, er ég viss um, að þetta verður gert á næsta ári, þó allar aðrar smiðjur verði með því eyðilagðar. Þetta er sjáanlega stefnan hjá meiri hluta Alþingis. Við höfum dálitla reynslu fyrir okkur í því, að ekki muni líða á löngu, þangað til þetta þykir ekki nægilegt, og þarf að auka við starfsemina. Svo hefir það gengið við ríkisprentsmiðjuna Gutenberg, að nú er verið að leggja undir hana verk, sem áður hefir ekki verið talin þörf á að láta hana vinna. Til þess að hægt sé að sýna góðan árangur af rekstrinum lætur ríkisstj. sópa verkefnunum að með valdboði.
Það hefir heyrzt, að til mála hafi komið að láta Gutenberg taka í sínar hendur allan innflutning á pappír. Það má e. t. v. segja, að ekki sé nema, gott, að ríkið láti vinna sjálft þau verk, sem hentugra þykir en kaupa þau af öðrum, t. d. er það rétt, ef einstaklingar hafa monopol-aðstöðu og taka óeðlilega mikið fyrir verkið. En um slíkt er hér alls ekki að ræða, heldur er aðeins verið að finna upp tilefni til þess að gera landssmiðjuna samkeppnisfæra við aðra, sem hún hefir keppt við með svo lélegum árangri, að nú á að setja sérstök l. með þeim aðaltilgangi að tryggja, að hún dragist ekki aftur úr í samkeppninni.
Ég hygg, að hér sé farið inn á gersamlega ranga og hættulega braut, einkum fyrir atvinnulif Reykjavíkur, þar sem stj. er heimilað að leggja árlega fram fé úr ríkissjóði til þess að halda uppi óeðlilegri samkeppni við einstaklinganaeða eins og það er orðað, til að hindra, að fyrirtæki ríkisins dragist aftur úr í samkeppninni. Þetta getur vitanlega orðið til þess, að þau fyrirtæki geta boðið verkið niður fyrir sannvirði og hindrað á þann hátt, að nokkur annar komist að. Á þennan hátt geta þau með styrk frá ríkinu dregið undir sig öll þau verk, sem þeim sýnist.
Ef landssmiðjan hefði haldið sér við þau verkefni, sem henni voru upphaflega ætluð, var hún góð og sjálfsögð, en hér er verið að fara inn á óhæfa leið. Það er látið í veðri vaka, að með þessu frv. eigi að skapa landssmiðjunni festu. Hv. þm. Hafnf. nefndi sem dæmi um festuleysið að undanförnu, að ýms áhöld hefðu verið keypt eitt árið og seld annað o. s. frv. En það getur verið alveg réttmætt og eðlilegt að selja einhvern hlut, sem búið er að kaupa, og mér finnst mjög óhyggilegt að slá nokkru föstu í því efni eða fordæma undir öllum kringumstæðum slíkar ráðstafanir.
Önnur tegund þeirrar festu, sem hér á að skapa, er að fyrirskipa, að landssmiðjan sé látin vinna öll þau verk, sem hún getur af hendi innt fyrir ríkið og þær stofnanir, sem ríkið styrkir beint eða óbeint. Þetta mun vera sett af ráðnum hug, því þó verkið sé að nafninu boðið út, getur landssmiðjan alltaf verið lægst vegna þess styrks, sem hún fær frá ríkinu. En ef það þykir ekki öruggt, getur ráðh. fyrirskipað, að verkið sé unnið, og er það nægilegt til þess að leggja í rústir alla samkeppni við slíkar stofnanir.
Til þess svo að gera þetta allt dálítið sætara. er fundið upp á því, að hér eigi að fara að skapa nýja iðn með smíði bátamótora, og er reynt að láta líta svo út sem þar sé um stórkostlega framtíð að ræða fyrir íslenzkan iðnað. En allir, sem hafa augun opin, sjá, að slíkt er hreinasta fjarstæða. Í fyrsta lagi vegna þess, að engar líkur eru til, að íslenzkar verksmiðjur hafi það fjármagn, að þær geti keppt við verksmiðjur í nágrannalöndunum.
Var ekki nýlega verið hér á Alþingi að tala um niðurfellingu beinatolls, sem settur var til þess að gera íslenzku verksmiðjurnar samkeppnisfærar við þær erlendu? En þar var fullyrt, að íslenzku verksmiðjurnar mundu ekki standast samkeppnina, ef tollinum væri létt af, en hann á að verka sem verndartollur fyrir íslenzku framleiðsluna.
Ýmislegt fleira mætti telja því til sönnunar, að ekki er hægt að reka innlendan iðnað nema með tollvernd. T. d. eru íslenzku klæðaverksmiðjurnar verndaðar með tollum á erlent klæði. Og hvernig er það með aðra framleiðslu, t. d. mjólkina? Eru ekki lagðir verndartollar, á þá framleiðslu, og það hér innanlands? Svo verður árangurinn auðvitað sá, að sá hluti framleiðendanna, sem borgar tollinn, smáleggur niður sína framleiðslu. Og svo er meiningin að fara að framleiða mótora hér á Íslandi í samkeppni við erlendar verksmiðjur. Ég er sannfærður um, að þetta er aðeins fundið upp til þess að gera frv. bragðbetra. Ég er einnig sannfærður um, að verði frv. samþ., koma á eftir ný vandamál, svo annaðhvort verður að gera, að vernda landssmiðjuna með innflutningstollum eða framlagi úr ríkissjóði, eigi hún að verða starfhæf. Fyrir utan það, að ég held, að það yrði enginn greiði við íslenzka sjómenn, ef það færi svo, að þeim yrði fyrirskipað að kaupa íslenzka mótora í skip sín. Ég held, að það megi ekki fyrirskipa það með lögum, að þeir fái ekki ráðrúm til þess að velja hreyfivélar í báta eftir eigin vild, en verði neyddir til að kaupa þær af einhverjum fúskurum, sem myndi verða, ef framleiðslan væri innlend, og það allra sízt vegna þess, að þeir eiga líf sitt undir þessum áhöldum. Það er auðséð, að hér er verið að fara inn á þá braut að setja upp iðnað, sem á að styðjast við framlag úr ríkissjóði til þess að geta staðizt samkeppni við þá, sem enga slíka aðstöðu fá. Ég er alveg viss um, að það kemur að því, ef þeir fara með framkvæmd þessara mála, sem vilja vinnu einstaklingsins feiga í þessari grein þá tekst þeim, áður en langt um liður að leggja alla samkeppni í rústir, og þá er kannske tilganginum náð, en ég er sannfærður um, að þar með er ekki öllum vanda afstýrt fyrir íslenzkan járniðnað, því þá kemur fyrst verulegur vandi fyrir þá menn, sem talið er, að eigi að vernda atvinnu fyrir með þessari löggjöf. Þess vegna álít ég fyrir mitt leyti, að það sé ekki viturlegt af Alþingi að samþ. þetta frv., og að það beri að fella það. Annars geti verr farið en útlit er fyrir eftir orðanna hljóðan í frv.