24.02.1936
Neðri deild: 7. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 151 í C-deild Alþingistíðinda. (2343)
23. mál, eignarnámsheimild á Reykhólum
*Bergur Jónsson:
Hv. flm. hefir algerlega gengið framhjá því að gera tilraun til að koma fram með neinar ástæður, sem eru höfuðskilyrði fyrir því, að taka megi eignir manna eignarnámi samkv. 62. gr. stjskr., sem sé þær, að almenningsþörf krefjist slíks, þó að hann gaspri hér eitthvað í grg. um landkosti á Reykhólum.
Hv. þm. segir, að ég muni hafa lesið þetta frv. illa. Þó að það sé eftir hann, þá hefi ég lesið það vel. Það er stutt og lítill vandi að skilja það. Það er náttúrlega alveg rétt hjá hv. þm., að það hljóðar aðeins um heimild til að taka eignarnámi. En ég man ekki eftir neinum eignarnámsl., þar sem talað er um meira en heimild. En þó er alltaf með slíkum l. ætlazt til, að sú heimild verði notuð. Ég vil ennfremur benda á það, með leyfi hæstv. forseta, að flm. segir sjálfur í lok grg. frv.: „Að öllu þessu athuguðu má það teljast alveg sjálfsagt, að ríkið tryggi sér eignarhald á þessari kostajörð, í stað þess að hún verði látin níðast niður og ganga úr sér í skammvinnum ábúðum og með sískiptandi leiguliða, sem lítt hafa möguleika til að nytja hana út í æsar.“ Í þessu liggur það, að í raun og veru ætlast hv. flm. alls ekki til þess, að hér sé aðeins um heimild að ræða, heldur vill hann láta það vera skyldu stj. að nota eignarnámsheimildina gagnvart erfingjum þessum. Og ég get ekki snúið frá því, að mér finnst slíkt vera dálítil harðýðgi gagnvart þessum erfingjum. Mér finnst hart aðgöngu að hlaupa á stað með eignarnám á meðan eignin er undir skiptum.
Hv. þm. var með einhverjar dulbúnar hótanir í minn garð, að mér skildist, er hann var að tala um, að við gætum talað um þetta mál á öðrum vettvangi. Ég skal segja þessum hv. þm. það, að ég hræðist nú ekki, þó að hann vilji tala við mig á öðrum vettvangi. Ég hefi viljað það, en hann hefir alltaf reynt að skjóta sér undan því í Barðastrandarsýslu, að tala við mig á opinberum fundum. Í þess stað hefir hann því meira talað um mig á bak og rægt mig á ýmsa lund. En við skulum vona, að í næstu kosningabaráttu þori hann að koma framan að mér. Og þá skulum við sjá, hvernig fer.
Hv. þm. leggur til, að frv. verði vísað til landbn. Ég held nú, að það megi eins vel ganga til allshn., og legg ég það til. Annars geri ég ráð fyrir, að ég muni bera fram frv. um heimild fyrir stj. til að kaupa eða taka eignarnámi þessa jörð, með því skilyrði þó, að rannsókn sýni, að jörðin sé þannig löguð, að ástæða sé til, að hún verði almenningseign. Ég ætla að lesa hér uppkast að þessu frv.:
„Nú kemur það fram við rannsókn, sem ríkisstj. lætur fara fram á landgæðum Reykhóla í Reykhólahreppi, að það sé sérstaklega hagkvæmt fyrir almannastofnun eða að landgæði séu slík, að jörðin sé einkar vel fallin til að vera almenningseign, og er ríkisstj. þá heimilt að leita samvinnu við erfingja Þóreyjar Pálsdóttur um eignarrétt á jörðinni, eða ef samningur takast eigi, taka jörðina eignarnámi samkv. l. nr. 64 14. nóv. 1917, um eignarnám.“
Ég álít, að með þessu væri öllum gert jafnhátt undir höfði og leitazt við að sýna erfingjum Þóreyjar Pálsdóttur sanngirni. Ég get ekki skilið, að nokkur ástæða sé til að beita þá meira harðræði en aðra menn. Auk þess er það ríkisstj. að öllu leyti betra, að á undan fari rannsókn, sem skeri úr um það, hvort ríkinu sé hagur að því að eignast jörðina.
Það er rétt, sem hv. flm. sagði, að hús á jörðinni eru í mikilli niðurníðslu. Jörðin hefir beðið mikið tjón af því, að hún hefir verið leigð dýrt en minna verið hugsað um að bæta hana. Ef ríkið eignaðist jörðina, yrði það óhjákvæmilega að leggja fram mikið fé til endurbóta á henni. Ég þekki svo vel til þessarar jarðar, að ég get fullyrt, að það er ekki heiglum hent að hafa þar sæmilegan búrekstur án þess að geta varið til þess allmiklu fé. Jörðinni fylgja mikil hlunnindi, en þau eru mest í eyjum úti og notfærsla þeirra vinnufrek. Af jarðhita er þarna hægt að hafa mikil not. T. d. hefir læknisbústaðurinn allan hita þaðan. Þá gæti komið til mála, eins og ég nefndi í fyrri ræðu minni, að koma á kartöflurækt á jörðinni, en ég held, að það myndi aðallega standa þar í vegi, hve afskekkt jörðin er.