30.03.1936
Sameinað þing: 8. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 9 í D-deild Alþingistíðinda. (3015)
72. mál, sjómælingar og rannsóknir fiskimiða
*Flm. (Sigurður Kristjánsson):
Ég hefi gert grein fyrir þessu máli í grg., sem fylgir till., og get ég látið þá grg. að mestu leyti koma í staðinn fyrir framsöguræðu. Og sérstaklega get ég stytt mál mitt vegna þess, að ég veit þess enga von, að mál þetta muni mæta neinni mótspyrnu á Alþ. En það er ekki nema eðlilegt, að hv. þm. vilji fá einhverjar skýringar á því, sem farið er fram á í till., og má vera, að ýmislegt skorti á, að það sé gert til hlítar í grg. till. Og ég verð einnig að játa, að hér er um svo vísindalegan hlut að ræða, að það skortir mikið á, að ég geti gefið þær upplýsingar, sem telja mætti, að væru verulega ýtarlegar, enda er höfuðtilgangur málsins nokkuð kunnur og þýðing þess í heild er náttúrlega ekki neitt þungskilin. Það er vitað og það þarf ekki neina rannsókn á því, að afkoma Íslendinga og geta til þess að halda hér uppi menningarlífi hvílir að mjög miklu leyti á afurðum sjávarins, á því, hversu mikill aflinn úr sjónum er og í hvaða verð hægt er að koma aflanum. Það er aftur á móti vitað, að þó að Íslendingar séu miklir aflamenn, þá verða aflabrögðin yfirleitt með ákaflega snöggu átaki, svo að uppgrip eru geysileg á skömmum tíma, en langar eyður á milli, og sá sjávarafli, sem Íslendingar fá sjálfir, er mjög einhæfur, þó að nokkur bót hafi verið ráðin á því í seinni tíð. Það er ekki hægt að koma inn á þetta mál án þess að leggja höfuðáherzlu á það, sem ég sagði í upphafi, að það hlýtur svo að verða í framtíðinni, að afkoma landsins hvíli að mjög miklu leyti á sjávarafurðunum, og það er líka ekki hægt að komast hjá því, og ekki heldur þörf á að sneiða hjá því að segja það, að Íslendingar eru óvenjulega miklir aflamenn. Fámennið hér myndi gera það eðlilegt, að við tækjum sjálfir mikinn minni hluta af þeim fiski, sem veiddur er á Íslandsmiðum, því á þau mið sækja með verulegan skipastól eitthvað um 11 þjóðir aðrar en Íslendingar, eftir því sem ég hefi fengið skýrslu um, og sumar þær þjóðir eru svo nálægt miðunum, að það er ekki neinn verulegur krókur fyrir þær að sækja hingað, eins og t. d. Færeyingar og Englendingar. En auðvitað eru þær þjóðir, sem hingað sækja til veiða, mjög mikið fjölmennari og sterkari fjárhagslega heldur en Íslendingar, sérstaklega Norðmenn, Englendingar og Þjóðverjar. En þrátt fyrir það, þó að svo margar þjóðir stundi hér veiðar á Íslandsmiðum og með svo geysilegum sæg skipa, að það er talið, að af stærstu skipunum, togurunum, séu íslenzkir togarar 1/10 þess togaraflota, sem stundar veiðar á Íslandsmiðum. Þrátt fyrir þetta er í skýrslum skýrt svo frá, að Íslendingar taka sjálfir um helming alls sjávarafla, sem aflast á Íslandsmiðum, og þó er talið, að ekki sé nema 1/5 hluti þjóðarinnar, sem eru fiskimenn, og eru þó taldar þar með fjölskyldur þeirra allra. Þegar á þetta er litið og einnig á það, að af þeim verðmætum, sem flutt hafa verið undanfarin ár út úr landinu, hafa sjávarafurðir oftast nær verið um 90%, þá getur engum blandazt hugur um það, að þessi atvinnugrein sé vel þess verð, að henni sé veitt það mikil athygli, sem farið er fram á í þessari till., og að það sé lagt meira af mörkum en hingað til hefir verið gert til þess að rannsaka frá vísindalegu sjónarmiði möguleikana á því að auka og bæta aðstöðu Íslendinga til þess að hagnýta sér þessa miklu námu, sem fiskimiðin umhverfis landið eru. Það er sjálfsagt hægt að slá því föstu, að Íslendinga skorti ekki orku til þess að sækja aflann á miðin, og að það, sem útgerðarmenn og sjómenn geta lagt til þessara mála, sé með sóma af hendi leyst. En því verður ekki neitað, að geta þessara manna hefir ekki verið greidd sem skyldi í því að rannsaka, hvort þeir fara ekki framhjá ýmsum beztu leiðunum til þess að afla verðmæta úr sjónum. Þeir fiskistofnar, sem eru hér við land, hafa reynzt að vera ákaflega verðmætir, en líf þeirra og lífsskilyrði hér við land eru lítt rannsökuð, og það litla, sem hefir verið gert í því efni, hefir verið gert af öðrum en Íslendingum. Það, sem þessi till. mín fer fram á, er, að ríkið gefi þessu dálítið meiri gaum og leggi nokkurt fé af mörkum í þessu skyni. Ég skal taka það fram þegar, að það, sem farið er fram á í þessari till., er ekki nema eitt mjög lítið skref á þeirri leið, sem framundan er í því að rannsaka skilyrðin til þess að geta gert fiskistofnana hér við land verðmæta fyrir landið og landsfólkið. En það verður sjálfsagt einhversstaðar að byrja, og það, sem till. fer fram á, virðist vera mjög heppilegt til þess að reyna fyrst kraftana á. Því fer fjarri, að þetta sé nokkurt nýmæli, sem ég flyt hér, eða að það hafi orðið til í mínum heila eða mínu höfði. Ég flyt aðeins hugmynd, sem áður hefir verið til og hefir verið rædd af meiri þekkingu af öðrum en mér. En mér hefir hugkvæmzt að greiða götu þessarar hugmyndar inn á Alþ. Það eru auðvitað þeir fiskifræðingar, sem starfa í þjónustu landsins, sem mest hafa hvatt til þess, að hafizt væri handa með frekari vísindalegar rannsóknir á fiskistofnunum og skilyrðum og lífi fiskjarins hér við land. Það eru þeir, sem eiga frumkvæðið að þessu og hvötina, og í því sérstaka atriði, sem ég fer fram á í till. minni, hefi ég verið hvattur af Árna Friðrikssyni fiskifræðingi. Ég vil nú leyfa mér að skýra í fáum orðum frá því, hvernig hann hóf fyrst þetta mál. Hann áleit eins og ýmsir fleiri á síðari árum, að það myndi fara ákaflega mikið fé og tími og fyrirhöfn í að leita að hlutum í þessu efni, sem hægt kynni að vera að ákveða í eitt skipti fyrir öll, eins og t. d. göngur við landið, að landinu og frá landinu, og einnig hefir hann talið það vitað, að Íslendingar myndu geta aflað fiskimagns svipaðs og venjulegt er núna með mun minni fyrirhöfn, ef þeir þurfa ekki að leita að fiskigöngunum eins mikið og nú er. Í sambandi við þetta hefir Árni Friðriksson viljað fá menn til þess að rannsaka, eftir hvaða leiðum fiskurinn mun ganga af Íslandsmiðum, þegar hann gengur vestur til Grænlands, eins og nú er sannað fyrir nokkru að fiskurinn fer. Fyrir tveimur árum fékk Árni Friðriksson þáv. forsrh., Ásgeir Ásgeirsson, og ýmsa útgerðarmenn í lið með sér til þess að framkvæma þetta mál, og var þá ákveðið, að togari færi í rannsóknarferð frá Íslandi vestur til Grænlands. Þessi ferð var ákveðin í maí 1934 og átti að hefjast í júnímánuði, en tilraun þessi fórst fyrir af þeim ástæðum, að það þótti þá svo mikil hætta af ísreki, að skipið fékkst ekki vátryggt.
Þó að þessi för færist þannig fyrir, þá varð samt einn framkvæmdasamur maður til þess að taka það upp hjá sjálfum sér að fara rannsóknarferð, þó að hún hafi sjálfsagt orðið með minni undirbúningi en ella. Þessi maður var Ólafur heitinn Jóhannesson konsúll á Patreksfirði. Hann sendi togarann Gylfa í þessa ferð. Förin var hafin frá Vestfjörðum og farið í áttina til Grænlands. Á leiðinni voru gerðar veiðitilraunir með botnvörpu, handfæri og lóðir, og í sambandi við þetta voru svo gerðar ýmsar aðrar tilraunir. Í ferðinni, sem togarinn Gylfi fór, voru gerðar þó nokkrar dýptarmælingar og allmargar tilraunir með botnvörpu. Skipið fór eftir sjókorti, sem sjókortastofan danska hafði gert, og hafði hún fært inn á það mælingar, sem Danir hafa látið gera á Grænlandshafi, og síðan mælt sem Þjóðverjar hafa gert á síðari árum, en þær mælingar munu vera hinar nákvæmustu og nýjustu. Eftir þessar dýptarmælingar sigldi skipið áfram og gerði sínar botnvörputilraunir. Skipið sigldi fyrst vestur frá Vestfjörðum út frá Arnarfirði og gerði sínar tilraunir víða á leiðinni vestur og stefndi á Ingólfsfjörð á Grænlandi, sem er nokkuð norðan við Angmasalik, og síðan suður með Grænlandsströnd, en fór svo heim nokkru sunnar. Það reyndist svo á leiðinni vestur eins og segir í skýrslunni, að alstaðar þar, sem skipið togaði, fékk það þorsk, og þó var þetta nokkuð seint í júlímánuði, og það má búast við, að þó að fiskur sé allmikill á þessari leið í júní, þá sé hann farinn þaðan, þegar komið er langt fram í júlímánuð. Alstaðar þar, sem togað var, fékk togarinn þorsk, nokkrar körfur í hverju togi. Á leiðinni heim var ekki togað vegna dýpis, en þeir hittu þar skip, sem voru að lóðaveiðum, svo að þar eru áreiðanlega líka fiskimið. En skipið mun hafa haft ónóg veiðarfæri, eða aðeins þau, sem notuð eru á hinum venjulegu miðum hér við land, en í þessari ferð þurfti vitanlega að hafa togfæri þannig, að hægt væri að toga í djúpum sjó, dýpri en þeim, sem venjulega er veitt í hér við land.
Það er nú sjálfsagt, að Alþingi vilji gera sér einhverja grein fyrir því, hvað slíkur leiðangur kostar, en ég er ekki við því búinn að segja mikið um það. Útgerð Þórs, sem ég legg til að verði gerður út í þessu skyni, kostar 600 kr. á dag, og það er ekki neitt afskaplegt, þegar það er athugað, að skipið kostar talsvert, þó það lægi í höfn. En svo má búast við, að það þurfi að gera einhverjar breyt. á skipinu eða gera á því aukinn útbúnað, og mun það kosta nokkurt fé. Það er sagt, að Þór hafi einhvern bezta bergmálsmæli, sem til er í skipi hér við land, svo að þar þurfi ekki um að bæta. En ég geri ráð fyrir, að skipið geti ekki gert sínar tilraunir á miklu dýpi, nema skipt sé um spil, því það þarf að hafa spil, sem tekur miklu þyngra en það, sem nú er notað. Eins er það, að skipið er ekki svo kraftmikið, að það geti togað með venjulegum veiðarfærum. Ég geri einnig ráð fyrir, að það mundi þurfa að kosta einhverju til mannahalds á skipinu fram yfir það venjulega, til ýmiskonar rannsóknar, og ef til vill þyrfti að setja eitthvert skýli, svo menn gætu athafnað sig á haganlegri hátt en hægt er á svona litlu skipi sem Þór er, en hann var byggður upphaflega sem togari.
Ég hefi sett í þessa till. mína líka, að rannsaka skuli lúðumið á þessum svæðum. En það er alls ekki svo þýðingarlítið atriði, því það er vitanlegt, að nágrannaþjóðir okkar þekkja slík mið á Grænlandshafi og hafa notað þau. En markaður fyrir þær fisktegundir, sem hægt er að kæla og frysta, er miklu betri en fyrir aðrar fisktegundir.
Ég skal svo ekki auka neinu verulegu við þetta, en vil að lokum taka það fram, að vitanlega á takmarkið að vera það, að við eigum rannsóknarskip, eða höfum sérstakt skip til rannsókna við landið, bæði til þess að mæla dýpið og gera tilraunir með að afla ýmiskonar fisktegunda og rannsaka göngu þeirra og eðli og lífsskilyrði. En þó að við eigum svo mikið undir því, að okkar sjávarútvegur sé stundaður af skynsemi, þá er það svo, að í þessu skyni hefir svo að segja engu verið varið af ríkissjóði, og það er ekki vansalaust, að við, sem veiðum um helminginn af öllu því, sem veitt er á Íslandsmiðum, og búum við þessi mið, skulum vera langsamlega ófróðastir allra þjóða, sem stunda veiðar, um allt, sem lýtur að fiskiveiðum og lífsskilyrðum fiskistofnanna hér við land.
Ég vona svo, að þingið taki þessari till. vinsamlega og veiti henni samþykki.